CNN —
İsrailin Baş naziri Binyamin Netanyahunun üzündəki təbəssümü gizlətmək qeyri-mümkün idi. ABŞ prezidenti Donald Trampın Birləşmiş Ştatların İranın üç nüvə obyektini bombaladığını elan etməsindən cəmi bir neçə dəqiqə sonra Netanyahu ABŞ liderini regionu “firavanlıq və sülh gələcəyinə” apara biləcək qərarlar qəbul edən bir şəxs kimi yüksək səslə təriflədi.
İsrailin İranın nüvə obyektlərinə və digər hədəflərə qarşı hücumlarına başlamasından bəri, Netanyahu və ölkənin digər siyasi xadimləri Trampı Yaxın Şərqdə növbəti bir müharibəyə sürükləməmək üçün ehtiyatlı davranmışdılar. Nəticədə, ABŞ-ın kampaniyaya qoşulması və nailiyyətlərə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürməsi, demək olar ki, Netanyahu üçün daha böyük bir uğur oldu; o, dünyanın supergücünü əvvəllər yalnız İsrailin missiyası olan bu əməliyyata cəlb edə bildi.
Netanyahunun Uzunillik Nüvə Təhlükəsi İlə Mübarizəsi
Binyamin Netanyahu siyasi karyerasının böyük hissəsində İran təhlükəsi haqqında danışmış, hətta 2012-ci ildə BMT Baş Assambleyasında bomba karikaturası kimi vizual vasitələrdən istifadə edərək auditoriyasını maarifləndirməyə çalışmışdı. Lakin uzun müddətdir davam edən tənqid ondan ibarət idi ki, Netanyahunun ritorikası yalnız hədələrdən ibarət idi və real hərbi fəaliyyətlə müşayiət olunmurdu.
İranın İsrailə və geniş regiona yaratdığı təhlükədən bu qədər danışılmasına baxmayaraq, Netanyahu heç vaxt böyük hərbi əməliyyat üçün düyməni basmamışdı. Bunun əvəzinə, o, İsrailin Mossad kəşfiyyat agentliyinin yüksək riskli, lakin yüksək mükafatlı sporadik əməliyyatlarına icazə vermişdi. Bunlara İranın nüvə alimlərinin sui-qəsdləri və ölkənin nüvə arxivinin oğurlanması daxil idi. Lakin İranın nüvə proqramı əsasən zərər görmədən davam edirdi və Netanyahu illərdir İsrail üçün ekzistensial təhlükə kimi gördüyü məsələyə qarşı heç bir ölçülə bilən nailiyyət əldə edə bilməmişdi.
Son on gün bu ssenarini tamamilə dəyişdi. Netanyahunun 90-cı illərin sonlarında ilk dövründə onunla işləmiş Aviv Buşinski, İranın nüvə obyektlərinə edilən hücumları "şübhəsiz ki, onun ən böyük nailiyyəti" adlandırdı. İsrailin ilkin hücum dalğaları və İran üzərində hava üstünlüyünü əldə etməsi ardıcıl hərbi uğurlara gətirib çıxardı ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası da sonda bu kampaniyaya qoşuldu.
ABŞ-ın Rolu və Netanyahunun Mirası
Buşinski CNN-ə açıqlamasında dedi: "Netanyahu bu əməliyyatı başdan sona qədər uğurla idarə edə bilən bir şəxs kimi görünür." Uğurun miqyası o qədər böyükdür ki, Buşinski bunun Netanyahunu 1948-ci ildə ölkənin qurulduğu gündən bəri İsrailin ən yaxşı iki-üç liderindən birinə çevirdiyini iddia etdi. Buşinski bildirdi ki, 7 oktyabr Həmasın hücumunun qarşısını ala bilməməyin "ləkəsi" Netanyahu ilə qalsa da, İrana qarşı hücum dərhal onun irsinin ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib. O əlavə etdi: "Netanyahunun İranlıların nüvə imkanlarını zərərsizləşdirmək kimi xüsusi bir nailiyyəti var."
İndi Netanyahu dərhal başqa bir problemlə üzləşir: növbəti addımı atmaq qərarı. Heç olmasa ictimaiyyətə açıq şəkildə, ABŞ İran qüvvələri regiondakı ABŞ qoşunlarına hücum etmədiyi müddətcə İran zərbələrini başa çatmış hesab etdiyini bildirdi. Lakin kampaniyaya tək başlamış İsrail hələ də öz üstünlüyünü davam etdirir. İsrail Müdafiə Qüvvələrinin (IDF) sözçüsü Briqada General Effie Defrin bazar günü bildirdi ki, İsrail "kampaniyanı uzatmağa" hazırlaşır. Həftə sonuna qədər İsrail İrana qarşı hərbi kampaniyanı təkbaşına aparmışdı və ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərini bombalamasından sonra daha çox zərbələr endirmişdi.
Keçmiş İsrailin konsul-generalı Alon Pinkas ritorik şəkildə soruşdu: "Əgər müharibə İranın nüvə infrastrukturunu məhv etmək üçün nəzərdə tutulmuşdusa və ABŞ prezidenti üç obyektin məhv edildiyini deyirsə, İsrail niyə 'missiya tamamlandı' elan etmir? Hərbi həll, siyasi məqsədlərlə uyğunlaşdığı müddətcə yaxşıdır. Mən isə bu məqsədləri görmürəm."
Dəyişən Diplomatiya və Gələcək Ssenarilər
ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının əvvəlindən bəri, Tramp və Netanyahu arasında gərginlik açıq şəkildə müşahidə olunurdu. Ağ Ev regionda İsraili kənarda qoyan bir sıra addımlar atırdı. Trampın Yaxın Şərqə ilk səfəri İsraildə dayanmadan keçmiş, ABŞ prezidenti İsraili kənarda qoyaraq Yəməndə husilərlə atəşkəs müqaviləsi imzalamış və aprel ayında İranla nüvə danışıqlarına başladığını elan edərək Netanyahunu təəccübləndirmişdi. ABŞ-ın bu qərarları Netanyahunun ikinci Tramp administrasiyası ilə, xüsusilə də daha səsli izolyasiyaçı qanadı olan bir administrasiya ilə necə davranacağı suallarını doğururdu. Lakin ABŞ zərbələrindən sonra bu sualların hamısı bunker dağıdıcı tüstü pərdəsində yox oldu, çünki iki lider bir-birini tərifləməyə başladı.
İran məsələsi İsrail cəmiyyətinin böyük hissəsi arasında geniş konsensusa malik idi, ölkənin əksəriyyəti nüvə İranda ekzistensial təhlükə görürdü. ABŞ zərbələrindən əvvəl İsrail Demokratiya İnstitutunun apardığı sorğuya görə, İsraillilərin təxminən 70%-i İrana qarşı kampaniyanı dəstəkləyirdi, demək olar ki, eyni sayda insan ABŞ-ın iştirakına zəmanət olmadan hücumlara başlamağın doğru olduğuna inanırdı. Bu səviyyədə dəstək Netanyahunun hətta tənqidçilərindən belə təriflər qazanmasına səbəb oldu.
İsrailin tanınmış "Yedioth Ahronoth" qəzetinin siyasi analitiki Ben-Dror Yemini dedi: "Onun nəsə əldə etdiyini etiraf etmək üçün Netanyahunu bəyənməyə ehtiyac yoxdur." Lakin Yemini bildirdi ki, İsrail və ABŞ-ın İranın nüvə obyektlərinə sarsıdıcı zərbələr endirdiyi hazırkı an həssas diplomatiya və asanlıqla əldə edilmiş hərbi uğurlardan çəkinməyə hazır olmaq tələb edir.
Yemini CNN-ə deyib: "Biz ağıllı olmalıyıq. Ümid edirəm ki, Netanyahu hazırda harada olduğumuzu başa düşmək üçün ağıllı olacaq."
ABŞ-ın İsraildəki keçmiş səfiri Dan Şapiroya görə, fəaliyyətə keçmək və gözləmək qərarlarının hər birinin öz risk elementləri var idi. Şapiro dedi: "Hər hansı bir qüvvə tətbiqində və şübhəsiz ki, ABŞ-dan gələn bu kimi böyük bir qərarda risk var. Lakin hərəkət etməməyin və İranı öz seçdiyi vaxtda nüvə bombası əldə etməkdən bir neçə həftəlik məsafədə qoymağın da riski var idi."
Lakin İranın nüvə obyektlərinə hücum etmək üçün kritik seçim edildikdən sonra Şapiro, münaqişənin başa çatdığını düşünməyin ciddi səhv olacağını bildirdi. Şapiro CNN-ə dedi: "Məncə, biz bunu hekayənin sonu hesab etməməliyik. Nəticənin müsbət olması üçün bu hadisədən sonrakı dövrü necə idarə etməyimizdən çox şey asılıdır."
Yaxın Şərqin ABŞ-ın İrana qarşı zərbələrə qoşulmasından əvvəlkindən daha təhlükəsiz olub-olmadığı soruşulduqda, Şapiro, bunun bombalama kampaniyasının İranın nüvə obyektlərini məhv edib-etməməsindən və ya əhəmiyyətli dərəcədə zədələyib-zədələməməsindən asılı olduğunu bildirdi. O, həmçinin bunun İranın necə cavab verəcəyindən asılı olduğunu və bunun üçün beynəlxalq birliyin İranı eskalasiyadan uzaqlaşdırması lazım olduğunu vurğuladı.
"Nailiyyəti qeyd etmək üçün hələ çox erkəndir."
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz