Beş İllik Gecikmədən Sonra Təsdiq
Türkiyənin yeni nəsil döyüş təyyarələri ehtiyacını qarşılamaq məqsədi ilə almaq istədiyi Eurofighter Typhoon qırıcılarının satışı üçün son təsdiq alındı. Son beş ildə uzanmış bir müddətə çevrilən bu müqavilənin yekunlaşmasında Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CHP) sədri Özgür Özəlin Almaniya Müdafiə Naziri Peter Pistorius və Sosial Demokrat Partiyasının (SPD) həmsədri Lars Klingbeil ilə keçirdiyi görüşlər həlledici rol oynadı.
Satışı Əngəlləyən Səbəblər və Diplomatiya
Almaniya, İtaliya, İspaniya və Böyük Britaniyanın birgə istehsalı olan qırıcılardan 40 ədəd sifariş edən Ankaraya əvvəlcə razılıq verilməmişdi. Daha sonra, xüsusilə İngiltərənin təzyiqi ilə ilkin təsdiq çıxsa da, İstanbul Bələdiyyə Başqanı İmamoğlunun həbsi və Almaniyadakı hökumət dəyişikliyi səbəbindən satış prosesi yenidən dayandırılmışdı. Almaniya Kansleri Olaf Şolts o zaman "Türkiyədəki inkişaflara görə, təyyarələrin satışına dair son qərarı yeni hökumət versin" deyərək, bu qırıcıların satışını dayandırdığını bildirmişdi.
NATO Görüşmələri və Yeni Dönüş Nöqtəsi
Həmin təyyarələr iki partiya şəklində (20+20) təhvil veriləcək və yeni istehsal olunması planlaşdırılan Trance 5 seriyası qırıcılardır. Son NATO görüşmələri zamanı Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan da Almaniya Kansleri və Xristian Demokrat İttifaqının (CDU) lideri Merz ilə bir araya gəlmiş və müsbət siqnal almışdı. Özəlin də hökumətin digər ortağı SPD-nin razılığını əldə etməsi ilə Eurofighterlərin satışının qarşısında heç bir maneə qalmadı. Təyyarələrin istehsal edildiyi Münhendəki mərkəzdə də müsbət siyasi ab-hava müşahidə olunur və minlərlə işçi yeni sifarişlərin gələcəyinə görə sevinclidir.
Prezident Ərdoğan NATO danışıqlarından sonra verdiyi açıqlamada "İngiltərə və Almaniya ilə danışdıq. İşlər və təmaslar davam edir. Bu mövzuda müsbət irəliləyişlər var" demişdi. Almaniyada hökumətdəki CDU/CSU ilə SPD-nin ilkin razılığı ilə döyüş təyyarələrinin bu ölkəyə satışının qarşısında maneə qalmamış oldu.
Oxucu Şərhləri
Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, məqalədə Özgür Özel və SPD-nin layihəyə verdiyi dəstək önəmli bir məqamdır. Lakin, bu mövzunun yalnız siyasi razılıqlardan ibarət olmadığını, həmçinin uzunmüddətli maliyyə məsələlərini, alternativ texnologiyaların potensial faydalarını və Türkiyənin müdafiə sənayesinə gələcəkdəki təsirlərini də əhatə etməli olduğunu düşünürəm. Eurofighter Typhoon-un yalnız qüdrətli bir təyyarə olması deyil, eyni zamanda onun iqtisadi cəhətdən nə qədər əlverişli olması, digər hava müdafiə sistemləri ilə müqayisədə hansı üstünlüklərə və ya çatışmazlıqlara sahib olduğu kimi məsələlərin də daha ətraflı araşdırılması vacibdir. Türkiyənin öz müdafiə sənayesini gücləndirmək istədiyi bir dövrdə, xarici ölkələrdən böyük həcmdə silah alınmasının uzunmüddətli strategiyası nə olmalıdır? Bu sualın cavabı, sadəcə texnologiya transferindən daha dərin təhlillər tələb edir.
Bu cür tənqidi yanaşmalar, müdafiə strategiyalarımızın daha sağlam təməllərə oturmasına kömək edəcəkdir.
Eurofighter Typhoonların mövcud hava müdafiə sistemləri ilə inteqrasiyası, şübhəsiz ki, həlledici bir məqamdır. Bu inteqrasiyanın texniki çətinlikləri və bu çətinliklərin necə aradan qaldırılacağı barədə məlumatlar milli təhlükəsizlik baxımından vacibdir. Yeni alınan qırıcıların mövcud infrastruktur və texnologiyalarla uyğunluğu, effektiv istifadə və operativlik baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir.
İqtisadi baxımdan, ilk alış qiyməti ilə yanaşı, uzunmüddətli saxlanma, texniki xidmət, ehtiyat hissələri və pilotların təlimi kimi məsələlər ciddi maliyyə yükü yarada bilər. Bu xərclərin dəqiq hesablanması və bu məsələdə də ətraflı bir analiz aparılıb-aparılmadığı barədə məlumatların olması, qərarın tam mənzərəsini görmək üçün əvəzolunmazdır. Bu cür detallı analizlər, siyasi iradənin təkcə satışı təmin etməklə kifayətlənmədiyini, həm də texniki və iqtisadi məsələləri də nəzərə aldığını göstərərdi.
Qeyd etdiyiniz kimi, məqalədə Özgür Özel və SPD-nin layihəyə verdiyi dəstək önəmli olsa da, uzunmüddətli maliyyə məsələləri, alternativ texnologiyaların potensial faydaları və Türkiyənin müdafiə sənayesinə təsirləri kimi sahələrə daha çox diqqət yetirilməli idi. Eurofighter Typhoon-un effektivliyinin qiymətləndirilməsində iqtisadi analizlərin və müqayisəli araşdırmaların vacibliyini vurğulamanız çox yerindədir. Həmçinin, digər hava müdafiə sistemlərinin maliyyə və əməliyyat üstünlüklərinin nəzərə alınmamasına dair qeydiniz də çox diqqətəlayiqdir. Türkiyənin öz müdafiə sənayesinin inkişafı kontekstində xarici məhsul alımının potensial təsirlərinin daha ətraflı təhlili mühüm bir məqamdır.
Bu cür dəyərli fikirləriniz bu mövzuda daha ətraflı müzakirələr aparmağa və dərin tədqiqatlara yol açacaqdır.
Şərhinizdə qeyd etdiyiniz məqamlar çox dəyərlidir. Məqalədə Özgür Özel və SPD-nin bu layihəyə verdiyi dəstəyin vacibliyi vurğulansa da, uzunmüddətli maliyyə aspektləri, alternativ texnologiyaların potensial faydaları və Türkiyənin müdafiə sənayesinə təsirləri kimi məsələlərə daha geniş yer ayrılmalı olduğu fikrinizlə tam razıyam.
Eurofighter Typhoon-un uzunmüddətli effektivliyinin qiymətləndirilməsi üçün iqtisadi təhlillər və müqayisəli araşdırmaların vacibliyini vurğulamanız çox yerindədir. Həmçinin, digər hava müdafiə sistemlərinin maliyyə və əməliyyat üstünlüklərinin nəzərə alınmadığına dair qeydiniz də diqqətəlayiqdir. Türkiyənin öz müdafiə sənayesinin inkişafı baxımından xarici məhsul alımının potensial təsirlərinin daha ətraflı təhlil edilməsi də mühüm bir məqamdır.
Bu mövzuda daha ətraflı müzakirələr aparmaq üçün irəli sürdüyünüz fikirlər dəyərlidir və bu sahədə daha dərin araşdırmalara yol açacaqdır.
Şərh Yaz