Pakistan Ordu Komandanına Geniş Səlahiyyət, Ömürlük Toxunulmazlıq

Pakistan parlamenti ölkənin ordu rəhbəri Marşal Asim Munirə həbs və mühakimədən ömürlük toxunulmazlıq, eləcə də geniş səlahiyyətlər verən qərar qəbul edib. Tənqidçilər bu addımın avtokratiyaya doğru yol açdığını bildirirlər. Cümə axşamı qüvvəyə minən 27-ci konstitusiya dəyişikliyi ölkənin ali məhkəmələrinin fəaliyyətində də ciddi dəyişikliklərə səbəb olacaq. Dəyişiklikləri müdafiə edənlər bunun silahlı qüvvələrə aydınlıq və inzibati struktur gətirdiyini, həmçinin məhkəmələrdəki iş yığımının azalmasına kömək edəcəyini iddia edirlər. Nüvə silahına malik Pakistanın ordusu ölkə siyasətində uzun müddətdir ki, mühüm rol oynayır – bəzən çevrilişlər yolu ilə hakimiyyəti ələ keçirir, bəzən isə pərdə arxasından siyasi proseslərə təsir edir. Pakistan tarixi boyu mülki muxtariyyətlə General Pərviz Müşərrəf və General Ziya-ül-Həq kimi hərbi liderlərin açıq nəzarəti arasında tərəddüd edib. Analitiklər mülki və hərbi hakimiyyət arasındakı bu tarazlığı hibrid idarəçilik adlandırırlar. Bəziləri bu konstitusiya dəyişikliyini balansı hərbi qüvvələrin xeyrinə dəyişdirən bir əlamət kimi görürlər. Vaşinqtondakı Wilson Mərkəzinin Cənubi Asiya İnstitutunun direktoru Maykl Kugelman qeyd edir: "Mənim üçün bu dəyişiklik Pakistanın artıq hibrid deyil, post-hibrid sistem yaşadığının ən son, bəlkə də ən güclü göstəricisidir." O əlavə edib: "Əsasən, mülki-hərbi tarazlığın mümkün qədər balanssız olduğu bir vəziyyətlə qarşı-qarşıyayıq." Son konstitusiya dəyişikliyi 2022-ci ilin noyabrından ordu rəhbəri olan Munirin indi Pakistanın hərbi dəniz və hərbi hava qüvvələrinə də nəzarət edəcəyi anlamına gəlir. Onun marşal rütbəsi və forması ömürlük olacaq və pensiyaya çıxdıqdan sonra belə, prezident tərəfindən baş nazirin məsləhəti ilə müəyyən edilən "məsuliyyət və vəzifələr" daşıyacaq. Bu, onun həyatının sonuna qədər ictimai həyatda mühüm rol oynamasına şərait yaradacaq. Qanun layihəsinin tərəfdarları bunun Pakistanın hərbi komandanlıq strukturunu aydınlaşdırdığını iddia edirlər. Pakistanın dövlət xəbər agentliyi Associated Press of Pakistan, Baş nazir Şahbaz Şərifi sitat gətirərək bildirib ki, dəyişikliklər Pakistanın müdafiəsini müasir müharibə tələblərinə uyğunlaşdırmaq üçün daha geniş islahat proqramının bir hissəsidir. Lakin digərləri bunu hakimiyyətin hərbiçilərə güzəştə getməsi kimi qiymətləndirir. Jurnalist və Pakistan İnsan Hüquqları Komissiyasının həmsədri Munizə Cahangir deyir: "Hərbiçilərlə mülki şəxslər arasında heç bir tarazlıq yoxdur." O əlavə edir: "Onlar hakimiyyət dinamikasını yenidən ordu tərəfə əyiblər və ordunun cilovlanması lazım olduğu bir vaxtda onu gücləndiriblər."

Məhkəmə İslahatları Və Yeni Federal Konstitusiya Məhkəməsi

Mübahisəli dəyişikliklərin ikinci sahəsi məhkəmələr və məhkəmə sistemi ilə bağlıdır. Dəyişikliyə əsasən, konstitusiya məsələlərinə baxacaq yeni Federal Konstitusiya Məhkəməsi (FKM) yaradılacaq. FKM-in ilk sədri və hakimləri prezident tərəfindən təyin olunacaq. Cahangir xanım bildirir: "Bu, ədalətli mühakimə hüququnun formasını və mahiyyətini əbədi olaraq dəyişdirir." O əlavə edir: "İcra hakimiyyətinin təsiri təkcə hakimlərin deyil, konstitusiya palatalarının təyin edilməsində də artıb. Dövlət bu palataların tərkibini diktə etdikdə, vətəndaş olaraq ədalətli mühakimə olunmağa hansı ümidim qala bilər?" Jurnalist və şərhçi Arifə Nurun sözlərinə görə: "Məhkəmə sistemi artıq icra hakimiyyətinə kifayət qədər tabe durumdadır." O, həmçinin bildirir: "Ümumi fikir budur ki, məhkəmə sistemi hazırda fəaliyyət göstərmək üçün müstəqil bir sahəyə sahib olmayacaq." Bu konstitusiya dəyişikliyi qəbul edilməzdən əvvəl Ali Məhkəmə konstitusiya işlərinə baxırdı. Bəziləri hakimlərin həm də bu tip arqumentlərə qulaq asmalı olduqları üçün cinayət və mülki işlərin yığılmasına səbəb olduğunu, bu iki sahənin ayrılmasının məhkəmə prosesini sürətləndirəcəyini iddia edirdi. Bu arqument bəzi hüquqşünaslar arasında qəbul edilsə də, Karaçi Ali Məhkəməsinin vəkili Salahuddin Əhməd bunu səmimi hesab etmir. O qeyd edir ki, Pakistanda gözləyən işlərin əksəriyyəti Ali Məhkəmədə deyil. Əhməd cənab əlavə edir: "Statistik olaraq, əgər həqiqətən də məhkəmə prosesini sürətləndirmək istəsəydiniz, bu işlər üçün islahatlara diqqət yetirərdiniz."

Demokratiyaya Təhdid: Tənqidlər Və Gələcək Narahatlıqlar

Dəyişiklik qüvvəyə mindikdən bir neçə saat sonra Ali Məhkəmənin iki hakimi istefa ərizəsini təqdim etdi. Hakim Atar Minallah istefa məktubunda yazmışdı: "And içdiyim və müdafiə etməyə söz verdiyim konstitusiya artıq yoxdur." Hakim Mansur Əli Şah isə məhkəmə sisteminin hökumətin nəzarətinə keçdiyini və 27-ci konstitusiya dəyişikliyinin "Ali Məhkəməni parçaladığını" bildirdi. Müdafiə naziri Xavaca Asif istefalarla bağlı qeyd edib ki, "onların vicdanı oyanıb, çünki Ali Məhkəmə üzərindəki inhisarları qeyri-qanuni şəkildə məhdudlaşdırılıb və Parlament əsas qanunun aliliyini sübut etməyə çalışıb". Hakimlər artıq öz razılıqları olmadan digər məhkəmələrə köçürülə bilərlər. Köçürülməyə razı olmadıqları təqdirdə, hakimlər məhkəmə komissiyasına müraciət edə bilərlər; əgər onların səbəbləri əsassız hesab olunarsa, hakim təqaüdə çıxmaq məcburiyyətində qalacaq. Bu addımı dəstəkləyənlər bunun ölkənin bütün bölgələrində məhkəmələrin kadrlarla təmin olunmasını təmin edəcəyini iddia etsələr də, bəziləri bunun təhdid vasitəsi kimi istifadə olunacağından narahatdırlar. Əhməd cənab bildirir: "Hakimi xidmət etdiyi əyalətdən alıb başqa bir ali məhkəməyə köçürmək, onları hökumətin xəttinə sadiq qalmağa daha çox təzyiq altında qoyacaq." O, bu dəyişikliyin Pakistandakı tarazlığı pozacağından narahatdır. "Bizim məhkəmə sistemimiz keçmişdə diktatorlarla, məsələn, Pərviz Müşərrəf və Ziya-ül-Həq kimi liderlərlə əməkdaşlıq edib, lakin bəzən icra hakimiyyətini də tənqid edib. Düşünürəm ki, insanları bu ümiddən tamamilə məhrum etsəniz, bu onları daha çirkin istiqamətlərə yönəldə bilər." Kugelman cənab da eyni fikirdədir: "Yığılıb qalmış narazılıqlar sosial sabitliyə yaxşı heç nə vəd etmir." Nur xanım qeyd edir ki, "Bu, avtoritarizmə doğru sürüşməni göstərir," və əlavə edir ki, sonuncu dəyişiklik, qanunvericilərə Pakistanın ali hakimini seçmək səlahiyyəti verən keçən ilki 26-cı dəyişikliyin davamıdır. Artıq 28-ci konstitusiya dəyişikliyi barədə də fərziyyələr dolaşır. O, yekun olaraq vurğulayır: "Bu, hakimiyyət balansının qurumların xeyrinə, həddən artıq dərəcədə onların xeyrinə əyildiyini göstərir."

24 saat