Parlaq zəkalı dramaturq Tom Stoppard 88 yaşında dünyasını dəyişdi

Məşhur Dramaturq Tom Stoppard Vəfat Edib

Dramaturq Tom Stoppard, səhnə dünyasını onilliklər boyu cazibədar zəka və erudisiyası ilə heyrətləndirən sənətkar, 88 yaşında vəfat edib. Onun ölüm xəbəri beynəlxalq teatr ictimaiyyətində böyük kədərlə qarşılanıb.

Tom Stoppard hər hansı bir sahədə özünə məxsus sifət – "Stoppardian" – qazanan nadir yazıçılardandır. Onun yaradıcılığı ən qeyri-adi qarşıdurmaları sevməsi ilə tanınırdı. Buna misal olaraq "Jumpers" (1972) əsərində fəlsəfə və gimnastika, "Arkadia" (1993) əsərində XIX əsrin əvvəllərindəki landşaft bağçılığı və xaos nəzəriyyəsi, həmçinin "Rock ’n’ Roll" (2006) pyesində rok musiqisi, çex dissident alimləri və Sapphonun sevgi poeziyasının birləşməsi göstərilə bilər.

"Rosencrantz and Guildenstern Are Dead" ilə Başlayan Beynəlxalq Şöhrət

Yeni bir Stoppard pyesi 1966-cı ildə Edinburq Teatr Festivalında nümayiş olunan və sonradan Milli Teatr tərəfindən inkişaf etdirilən Şekspirin iki az tanınmış saray adamı haqqında olan "Rosencrantz and Guildenstern Are Dead" əsərindən bəri həmişə beynəlxalq bir hadisəyə çevrilirdi.

O, 30-dan çox teatr pyesi ilə yanaşı, televiziya və radio üçün davamlı əsərlər, habelə Con le Karrın "Rusiya Evi", Terri Qilliamın "Braziliya" filmlərinin ssenarilərini, eləcə də "Şekspir AşiQ olanda" filminin Oskar mükafatlı ssenarisi üçün müştərək əməkdaşlığı özündə birləşdirən zəngin bir yaradıcılığa sahib idi.

Dramaturq kimi onun təsiri kinoproyektdəki rəsmi kreditlərindən qat-qat geniş idi. O, "İndiana Cons və Son Səlib Yürüşü" və "Ulduz Müharibələri: Sithin qisası" kimi blokbasterlərə "incə detallar" əlavə etmək üçün müraciət edilən əsas yazıçı idi. Bir dəfə Stiven Spilberq "Şindlerin siyahısı" ilə bağlı bir problemi müzakirə etmək üçün onu duşdan təcili telefon zəngi ilə çıxarmışdı.

Şəxsi Həyatı və Yaradıcılıq Təkamülü

Tom Stoppard üç dəfə evli olub və cəmiyyət arasında çox populyar idi. Dramaturq Saymon Qrey onun xoşbəxt həyatını belə təsvir etmişdi: "Əslində Tomun nailiyyətlərindən biri odur ki, insan ona heç nəyə, bəlkə də yalnız görünüşünə, istedadına, puluna və şansına həsəd aparmır. Bu qədər həsəd aparılmayan olmaq, düşünəndə, olduqca həsəd aparılacaq bir haldır."

Onun erkən uşaqlığı o qədər də uğurlu olmamışdı. Çexoslovakiyada Tomaş Ştrausler adı ilə doğulan Stoppard, valideynləri 1939-cu ildə nasist işğalından qaçarkən hələ iki yaşında deyildi. Üç il sonra o, anası və qardaşı ilə birlikdə Hindistana təxliyə edildi, atası isə Yaponiya işğalı zamanı hərbi tibb zabiti kimi faciəvi şəkildə həlak oldu. Atasının ölümündən sonra anası Britaniya ordusunun mayoru Kennet Stoppardla evləndi, o da oğlanları övladlığa götürdü və müharibədən sonra ailəni İngiltərəyə köçürdü.

Stoppard 17 yaşında məktəbi tərk edərək Bristolda "Western Daily Press" qəzetində jurnalist fəaliyyətinə başlamışdı. Bir neçə il qısa radio pyesləri üzərində işlədikdən sonra ilk səhnə pyesi Hamburq teatrı və Böyük Britaniya televiziyası tərəfindən qəbul edildi. Londona köçdükdən sonra Evelin Vou-dan ilhamlanaraq Uilyam But təxəllüsü ilə teatr resenziyaları yazdı. Daha sonra Ford Fondu təqaüdü ona Berlinə getmək və "Rosencrantz and Guildenstern Are Dead" əsərinin ideyasına tamamilə həsr etmək imkanı verdi.

Yaradıcılığın Zirvəsi və Siyasi Baxışları

Stoppardın erkən əsərlərinin intellektual möhtəşəmliyi və teatr bravurası bəzilərini onu "ürəkdən çox başa sahib" kimi qiymətləndirməyə vadar etsə də, "Həqiqi Şey" (1982) pyesi ilə bu fikir dəyişməyə başladı. Bu əsər vəfasızlıq ağrısı və incəsənətlə həyat arasındakı qeyri-sabit əlaqə haqqında bir meditasiya idi ki, Maykl Billinqton onu indiyə qədər yazılmış 101 ən böyük pyesdən biri hesab edirdi. 1982-ci ildə Qərb Enddə premyerası olan bu əsərdə Felisiti Kendal və Rocer Ris rol almış, Brodveydə isə Ceremi Ayrons və Qlenn Klos tərəfindən canlandırılmışdı.

"Həqiqi Şey"dən sonraki 15 il ərzində dramaturq karyerasının zirvəsinə çatdı. Bioqrafı Hermione Linin sözlərinə görə, Tom Stoppard özü "Arkadia" (1993) pyesini ən yaxşı əsəri, AE Hausman haqqında olan "Eşq İxtirası" (1997) əsərini isə sevimli pyesi hesab edirdi. Yalnız "Hapgood" (1988), casus hekayəsi və hissəcik nəzəriyyəsini birləşdirməsi ilə əvvəlki "həddindən artıq ağıllı" ittihamına tuş gəlsə də, 2015-ci ildə Hampsted teatrında yenidən səhnələşdirilməsi ilə geniş şəkildə bəraət qazandığı düşünülürdü.

Şəxsi cəmiyyətçiliyinə baxmayaraq, Stoppard yazıçı olaraq təkbaşına fəaliyyət göstərirdi və dövrünün solçu siyasi simpatiyalı dramaturqları ilə eyni fikirləri bölüşmürdü. Özünü "çəkinən liberter" və "fəxri ingilis" kimi təsvir edən yazıçı, Marqaret Tetçerin pərəstişkarı idi və 1984-cü ildə Qrenadaya ABŞ işğalını dəstəkləyən məktubu imzalamışdı. Ona 1978-ci ildə CBE mükafatı verildi və 1997-ci ildə cəngavər rütbəsinə layiq görüldü. 2013-cü ildə "hər şeyi olduğu kimi söyləməkdə qətiyyətinə" görə PEN Pinter mükafatına layiq görüldü.

Mərkəzi Avropa Kökləri və Son Masterpisi

Tom Stoppard tez-tez mərkəzi Avropa köklərinə qayıdaraq Soyuq müharibəni təhlil edən əsərlər yazırdı. Bunlara "Every Good Boy Deserves Favour" (1977), Andre Previn tərəfindən tam səhnə orkestri ilə ifa olunmaq üçün sifariş edilmiş əsər və elə həmin il nümayiş olunan böyük televiziya pyesi "Professional Foul" daxildir. Sonuncu əsər o zaman həbsdə olan və ya azadlığa buraxılan dostu Vatslav Havelə həsr olunmuşdu.

O, 50 yaşlarında yəhudi kökləri haqqında həqiqəti kəşf etdi və 80-ci illərinə qədər bu bilik onun son dövr şah əsəri olan "Leopoldstadt" pyesində öz əksini tapdı. Bu əsər 1899-cu ildən 1955-ci ilə qədər Vyananın bir zamanlar firavan yaşayan ailəsinin taleyindən bəhs edirdi.

24 saat