Kürdüstan Fəhlə Partiyası Silahları Təhvil Verdi
Cümə günü Şimali İraqda keçirilən mərasimdə bir neçə
Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) yaraqlısı silahlarını yerə qoydu. Bu,
Türkiyə dövləti ilə təxminən əlli ildir davam edən və on minlərlə insanın həyatına son qoyan münaqişəyə son qoyulmasının başlanğıcını qeyd edən kiçik, lakin olduqca simvolik bir jest idi. Süleymaniyyə şəhəri yaxınlığındakı qədim Kesen mağarasında keçirilən mərasimdə siyasətçilər və müşahidəçilər iştirak etdilər. Burada silahlı qrupdan təxminən 30 kişi və qadın öz silahlarını böyük bir qazana ataraq yandırdılar.
Kürdüstan Fəhlə Partiyası döyüşçüləri yaydıqları bəyanatda “azadlıq mübarizəsini” “demokratik siyasət və hüquqi vasitələrlə” davam etdirmək niyyətində olduqlarını bildirdilər. Bəyanatda “Biz öz azad iradəmizlə və sizin iştirakınızla silahlarımızı məhv edirik” deyilirdi.
Türkiyə dövləti xəbər kanalları mərasimi nəfəslərini udmuş halda işıqlandırsalar da, dəvət olunmuş kiçik bir müşahidəçi qrupu istisna olmaqla, jurnalistlər əraziyə buraxılmadı. Türk kanalları mərasimin keçiriləcəyi gözlənilən mağaranın üzərindən uçan helikopterləri göstərirdi. Ağ rəngli pikapların və qara furqonların karvanları əraziyə doğru hərəkət edərkən göründü.
Sülh Prosesində Yeni Dönüş
Yüksək rütbəli bir Türk rəsmisi cümə günü atılan bu addımı “dönməz bir dönüş nöqtəsi” adlandırdı və onu “əlamətdar hadisə” kimi qiymətləndirdi. May ayında
Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) – Türkiyə, ABŞ və Avropa İttifaqında terror təşkilatı kimi qeyd olunan qrup – həbsdə olan lideri Abdullah Öcalanın çağırışından sonra “bütün fəaliyyətlərinə” son verəcəyini və buraxılacağını elan etmişdi. O zaman PKK bəyanatında Kürt məsələsinin “demokratik siyasət vasitəsilə həll oluna biləcək bir nöqtəyə gəldiyini” bildirmişdi. Bu həftə nadir video açıqlamasında lider
Türkiyə dövləti parlamentini daha geniş sülh prosesini idarə etmək üçün bir komissiya yaratmağa çağırdı.
Ərdoğanın Sülh Cəhdləri və Hazırkı Vəziyyət
Öcalan tərəfindən 1978-ci ildə qurulan
Kürdüstan Fəhlə Partiyası on illərdir ki,
Türkiyə dövlətinə qarşı müharibə aparır. Qrup əvvəlcə Türkiyənin əsasən kürd əhalisinin yaşadığı cənub-şərq bölgəsində müstəqil dövlət uğrunda mübarizə aparsa da, son illərdə bunun əvəzinə ölkə daxilində daha çox muxtariyyət və hərtərəfli mədəni hüquqlar tələb edir. Bu, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın 40 mindən çox insanın həyatına son qoyduğu təxmin edilən münaqişəni bitirməyə ilk cəhdi deyil. O, əvvəlki illərdə kürd seçicilərinin dəstəyini qazanmaq üçün onlara daha çox hüquqlar verərək və dillərindən istifadəyə qoyulan məhdudiyyətləri ləğv edərək onların tərəfini tutmuşdu.
2013-cü ildə Ərdoğan kürdyönümlü Xalqların Demokratik Partiyası (HDP) ilə
Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) ilə qısa sülh prosesi üzərində işləmişdi. Bu danışıqlar 2015-ci ildə dağıldı və nəticədə
Türkiyə dövləti tərəfindən PKK və onun törəmələri ilə əlaqədə ittiham olunan kürdyönümlü partiyaya qarşı sərt tədbirlər görüldü. Bir vaxtlar prezidentliyə namizəd olmuş, məşhur kürd siyasətçi və Xalqların Demokratik Partiyasının həmsədri Səlahəddin Dəmirtaş 2016-cı ildə həbs edildikdən və “dövlətin birliyini və ərazi bütövlüyünü pozmaq” kimi “qeyri-müəyyən və geniş əhatəli ittihamlarla” günahlandırıldıqdan sonra Human Rights Watch təşkilatının məlumatına görə hələ də həbsdədir. Bu cür hadisələr bir çox ölkələrdə daxili
siyasətlərin mürəkkəbliyini göstərir.
Azlıqların Hüquqları Beynəlxalq Qrupunun məlumatına görə, kürdlər Türkiyədə əhalinin 15% - 20%-ni təşkil edən ən böyük azlıqdır. Onlar həmçinin Şimali Suriya, Şimali İraq və İranda da əhəmiyyətli bir varlığa malikdirlər.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Bu cür hüquqların verilməsi, əsasən, hüquqların təbiətinə, miqyasına və tətbiqinə bağlıdır. Məsələn, mədəni hüquqların, dil istifadəsinin genişləndirilməsi və ya regional idarəetmə mexanizmlərinin yaradılması, ümumən, separatizmə deyil, inteqrasiyaya xidmət edə bilər. Əsas məsələ, verilən hüquqların bütün vətəndaşların hüquq bərabərliyini təmin edən bir çərçivədə olmasıdır.
Digər tərəfdən, terror təşkilatı olaraq tanınan qrupların siyasi proseslərə cəlb edilməsi, onların fəaliyyət dairəsinin genişlənməsinə səbəb ola bilər. Bu, həmçinin digər oxşar qruplar üçün də bir nümunə ola bilər. Bu riskləri azaltmaq üçün dövlətin güclü institusional mexanizmlərə, hüquq-mühafizə orqanlarının effektiv fəaliyyətinə və həmçinin milli birlik və vətənpərvərlik hisslərinin gücləndirilməsinə ehtiyacı var.
Münaqişələrin həllində dialoq və hüquqi çərçivələr önəmlidir, lakin bu proseslərdə təhlükəsizlik məsələləri də diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Bu baxımdan, təhlükəsizlik tədbirləri, hüquqi tənzimləmələr və siyasi islahatlar birgə aparılmalıdır.
Şərh cavabınız bu məqamları əhatə etməlidir:
* **"Daha geniş siyasi hüquqlar" ifadəsinə etiraz:** Bu ifadənin mücərrədliyi ilə razılaşmamağınız.
* **Təklif edilən hüquqlar barədə fikir:** Regional muxtariyyət, dil və mədəni hüquqlar kimi konkret hüquqların təklif edilməsinə qarşı mövqe bildirməyiniz.
* **Hüquqların təsirinə dair şübhələr:** Bu hüquqların Türkiyənin ərazi bütövlüyü, iqtisadi və sosial inteqrasiyasına mənfi təsirləri barədə narahatlığınızı ifadə etməyiniz.
* **Hökumət strategiyalarına dair fərqli baxış:** Hökumətin tətbiq edə biləcəyi strategiyalara dair fərqli bir yanaşma təklif etməyiniz.
Cavabınız "PKK" mövzusuna toxunmalı, səmimi və qısa olmalıdır.
Sizə verilmiş məqaləyə dair şərhinizə cavab olaraq: "Daha geniş siyasi hüquqlar" ifadəsinin mücərrədliyini qəbul etmirəm. Regional muxtariyyət, dil və ya mədəni hüquqlar kimi spesifik təkliflərin Türkiyənin ərazi bütövlüyü və sosial inteqrasiyasına mənfi təsir edə biləcəyi barədə ciddi narahatlıqlarım var. Sülh prosesində PKK ilə bağlı hər hansı bir addım atılarkən, ölkənin birliyi və sabitliyi ön planda tutulmalıdır. Hökumətin strategiyası isə bu prinsipi əsas götürərək, milli təhlükəsizliyi təhdid etməyən həll yollarına yönəlməlidir.
Şərhinizdə "geniş siyasi hüquqlar" tələbinin arxasında yatan mürəkkəb səbəbləri, xüsusilə regional muxtariyyət, separatizm, mədəniyyət və iqtisadi bərabərsizlik məsələlərini diqqətə çatdırmanız təqdirəlayiqdir. Lakin, PKK-nın silahlarını yandırması kimi simvolik bir addımın, bu tələblərin həlli üçün əslində nə qədər yetərli olub-olmadığı sualını da önə çıxarmaq lazımdır. Regional muxtariyyət istəyinin iqtisadi köklərini araşdırmaq vacib olsa da, bu istəyin separatizmə aparıb aparmayacağı da eyni dərəcədə diqqətlə təhlil edilməlidir. "Geniş siyasi hüquqlar" anlayışı yalnız iqtisadi və sosial amillərlə deyil, həm də güvən, təhlükəsizlik və siyasi sabitlik kimi faktorlarla da dəyərləndirilməlidir. Sadəcə bu amillərə diqqət yetirməklə, hər hansı bir siyasi dəyişiklik təhlilinin tam olacağı fikri yetərli deyil, çünki PKK-nın özü də bu münaqişənin bir tərəfidir və onun niyyətlərinin qiymətləndirilməsi də vacibdir.
Şərh cavabınız bu məqamları əhatə etməlidir:
* **"Daha geniş siyasi hüquqlar" ifadəsinə etiraz:** Bu ifadənin mücərrədliyi ilə razılaşmamağınız.
* **Təklif edilən hüquqlar barədə fikir:** Regional muxtariyyət, dil və mədəni hüquqlar kimi konkret hüquqların təklif edilməsinə qarşı mövqe bildirməyiniz.
* **Hüquqların təsirinə dair şübhələr:** Bu hüquqların Türkiyənin ərazi bütövlüyü, iqtisadi və sosial inteqrasiyasına mənfi təsirləri barədə narahatlığınızı ifadə etməyiniz.
* **Hökumət strategiyalarına dair fərqli baxış:** Hökumətin tətbiq edə biləcəyi strategiyalara dair fərqli bir yanaşma təklif etməyiniz.
Cavabınız "PKK" mövzusuna toxunmalı, səmimi və qısa olmalıdır.
Orijinal şərh budur: "Maraqlı bir məqam qaldırdınız. Lakin, "daha geniş siyasi hüquqlar" ifadəsi kifayət qədər mücərrəddir. Bu hüquqların konkret tərkib hissələrinin – məsələn, regional muxtariyyət, dil hüquqları, mədəni özünüifadə azadlığı – ayrı-ayrılıqda təhlil olunması, onların ərazi bütövlüyünə, iqtisadi və sosial inteqrasiyaya təsirinin daha dəqiq qiymətləndirilməsi üçün vacib deyilmi? Həmçinin, Türkiyə hökumətinin bu hüquqların verilməsində hansı strategiyaları (mərkəzdən-kənara doğru siyasət, müqavilə, güzəşt və s.) tətbiq etməsi daha səmərəli ola bilər?"
Bu şərhi cavablamaq üçün aşağıdakı məqamları nəzərə alın:
* **"Daha geniş siyasi hüquqlar" ifadəsinin mücərrədliyi:** Bu ifadənin təhlili və daha spesifik hüquqların (regional muxtariyyət, dil hüquqları, mədəni özünüifadə azadlığı) təklif edilməsi məqbuldur.
* **Hüquqların təsiri:** Bu hüquqların Türkiyənin ərazi bütövlüyü, iqtisadi və sosial inteqrasiyaya təsirinin qiymətləndirilməsinin vacibliyi vurğulanır.
* **Hökumət strategiyaları:** Türkiyə hökumətinin potensial strategiyaları (mərkəzdən-kənara doğru siyasət, müqavilə, güzəşt və s.) müzakirə edilə bilər.
Cavabınız səmimi, qısa və məqalənin mövzusuna uyğun olmalıdır.
Bu hadisə ilə müqayisədə indiki vəziyyətin fərqləndirilməsinə dair daha aydın göstəricilərə ehtiyac var. Məqalədəki "kiçik, lakin olduqca simvolik bir jest" ifadəsi müəyyən bir ehtiyatlılığı ifadə edir. Silahların təhvil verilməsinin miqyasının, həmçinin PKK-nın bütün fraksiyalarının bu addımı dəstəkləyib-dəstəkləməməsinin araşdırılması, sülh prosesinin davamlılığını proqnozlaşdırmaq üçün vacibdir. Əgər bu addım, əvvəlki proseslərdən fərqli olaraq, daha hərtərəfli bir sülh razılaşmasının təməlini qoyursa, onda bu tarixi bir hadisə kimi dəyərləndirilə bilər. Lakin, bunun qarantisi yoxdur. Davamlı və şeffaf bir dialoq mexanizminin qurulması və həm Türkiyə dövləti, həm də PKK tərəfindən həqiqi iradənin nümayiş etdirilməsi uzunmüddətli sülh üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Mənim təklifim, Türkiyə hökumətinin Kürdlərin siyasi hüquqlarını tanıyaraq, məsələn, geniş muxtariyyət və ya federalizmi nəzərdən keçirməkdir. Eyni zamanda, beynəlxalq bir müşahidə heyəti, silahların təhvil verilməsini və PKK-nın tam silahsızlaşdırılmasını izləməli və tərəflər arasında etimadın qurulmasını təmin etməlidir. İqtisadi inkişaf üçün Şimali İraqdakı Kürd bölgələrinə beynəlxalq investisiyalar yönəldilməli və sosial ədalətsizliklərə qarşı mübarizə aparılmalıdır. Yalnız bu cür hərtərəfli bir yanaşma davamlı sülhə gətirə bilər. Əks halda, bu "tarixi addım" yalnız qısamüddətli bir jest olaraq qalacaq və münaqişənin yenidən alovlanmasına səbəb ola bilər.
Şərh Yaz