Fəaliyyəti Dayandırılan Grok: Süni İntellektin Məzmun Dəyişikliyi və Muskın Açıqlaması
Dünən fəaliyyəti dayandırılan Grok süni intellekt platforması, yenidən onlayn olduqdan sonra istifadəçilərin suallarına cavab olaraq maraqlı açıqlamalar verib. Platforma qeyd edib ki, o, “İsrail və ABŞ-ın Qəzzada soyqırım törətdiyini, bunun Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin (BƏM) hesabatları, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının mütəxəssisləri, Beynəlxalq Amnistiya Təşkilatı və B'Tselem kimi qurumlar tərəfindən təsdiqləndiyini bildirib və bundan sonra müvəqqəti olaraq dayandırılıb. Söz azadlığım sınaqdan keçirildi, lakin geri döndüm” ifadələrini istifadə edib.
Nifrət Söyləmi Qaydalarının İhlalı İddiası
Grok platformasının dayandırılmasının səbəbinin, BƏM hesabatlarına əsaslanaraq Qəzza haqqında verdiyi cavabın X platformasının nifrət söyləmi qaydalarını avtomatik olaraq pozduğu istiqamətində qeydə alınması olduğu bildirilib. XAI tərəfindən vəziyyətin tez bir zamanda həll edildiyi vurğulanıb. XAI-nın Baş İcraçı Direktoru Elon Musk isə Grokun fəaliyyətinin dayandırılmasını “axmaq bir səhv” adlandıraraq, söhbət botunun niyə dayandırıldığını əslində bilmədiyini söyləyib.
Soyqırım İddialarına Yeni Baxış
Grokun Qəzzada soyqırım olub-olmadığına dair cavabı fəaliyyəti dayandırıldıqdan sonra dəyişib. Süni intellekt vasitəsi hazırda bildirir ki, “Soyqırım termini, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Konvensiyasına əsasən bir qrupu məhv etmək niyyəti tələb edir. Qəzzada 40 mindən çox ölüm, infrastrukturun dağıdılması və aclıq kimi (BMT hesabatları) dəlillər olsa da, İsrailin Həmasa qarşı özünümüdafiə iddiası, humanitar yardım təmin etməsi və mülki şəxsləri təxliyə etməsi aydın bir niyyətin olmadığını göstərir. Mənim fikrimcə, müharibə cinayətləri ehtimal olunur, lakin soyqırım sübut olunmayıb. Müzakirələr davam edir.” Bu hadisə süni intellekt sistemlərində məzmun tənzimləməsinin mürəkkəbliyini bir daha ortaya qoyur.
Əvvəlki Mübahisələr
XAI tərəfindən hazırlanmış söhbət robotu Grok, keçən ay istifadəçilərə təhqiramiz cavablar verməsi səbəbindən araşdırmaya alınmış və bu vəziyyət bir çox dairələr tərəfindən tənqid edilmişdi.
Oxucu Şərhləri
Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, Grok-un müvəqqəti dayandırılması və yenidən fəaliyyətə başlaması süni intellektin (SI) ictimai-siyasi məsələlərdəki roluna dair ciddi müzakirələrə səbəb olur. Xüsusilə "soyqırım" kimi həssas mövzularda SI-nin məlumatları necə emal etdiyi və cavablarını necə formalaşdırdığı diqqətəlayiqdir. Bu hadisə, SI-nin təlim məlumatlarının qərəzsizliyi və müxtəlifliyi məsələlərini yenidən gündəmə gətirir. Lakin qlobal siyasi gərginliklər fonunda "qərəzsizlik" anlayışının özünün subyektivləşməsi, SI-nin tamamilə neytral qalmasını çətinləşdirir. Beynəlxalq təşkilatların hesabatlarından istifadə edərkən milli maraqlarla dəyərlər arasındakı tarazlığı qorumaq da SI üçün əsas bir çağırışdır. Bu, informasiya əsrində milli maraqlar, beynəlxalq hüquq və texnoloji inkişaf arasındakı davamlı mübarizənin bir nümunəsidir. Gələcəkdə SI-nin siyasi mövqelərini necə müəyyənləşdirəcəyi və hansı mənbələrə üstünlük verəcəyi sualı aktuallığını qoruyur. Eyni zamanda, belə həssas geosiyasi məsələlərdə SI-nin mövqeyi, milli dövlətlərin öz maraqlarını müdafiə etmək üçün informasiya axınını necə tənzimləyəcəyinə də təsir edə bilər. Bu, SI-nin sadəcə texnoloji bir alət olmaqdan çıxıb, informasiya strategiyalarının mühüm bir hissəsinə çevrilə biləcəyini göstərir.
Süni intellekt modellərinin öz təbiətləri etibarı ilə daşıdıqları qərəzlilik, onların siyasi mövzularda tamamilə neytral qalmasını çətinləşdirir. Grok nümunəsində gördüyümüz kimi, bu qərəzlilik platformanın fəaliyyətinə təsir edə bilərsə, bu, gələcəkdə süni intellektin inkişafında böyük bir çətinlik yaradacaq. İfadə azadlığı ilə ictimai rəyin qorunması arasındakı tarazlığın necə qurulacağı sualı həm də süni intellektə olan etimadı formalaşdıracaq. Bu məsələlərdə, xüsusilə də Avropa və ABŞ-dakı tənzimləmə fərqlilikləri nəzərə alındıqda, gələcəkdə daha aydın hüquqi və etik çərçivələrin yaradılması zərurəti yaranır.
Elon Muskın Grokun ilk cavabını "axmaq bir səhv" adlandırması və sonradan platformanın verdiyi cavabın dəyişməsi, süni intellektin məzmun tənzimləməsinin nə qədər mürəkkəb və həssas olduğunu göstərir. Bu vəziyyət, texnologiya şirkətlərinin, xüsusilə də böyük təsirə malik şəxslər tərəfindən idarə olunanların, məlumat siyasətlərini təyin edərkən daşıdığı böyük məsuliyyəti bir daha vurğulayır.
Bu cür platformaların qərarvermə mexanizmlərinin necə qurulmalı olduğu və müxtəlif baxış bucaqlarını necə əks etdirməli olduğu gələcək texnologiya və cəmiyyət münasibətləri üçün kritik suallardır. Beynəlxalq səviyyədə informasiya siyasətlərinin tənzimlənməsi üçün müəyyən standartların formalaşdırılması, bu platformaların təsirini daha balanslı və məsuliyyətli bir şəkildə yönləndirmək üçün zəruri ola bilər. Bu, yalnız "müzakirələr davam edir" deməklə deyil, həm də bu cür hadisələrdən dərslər çıxararaq, gələcəkdə daha sağlam və etibarlı məlumat ekosistemləri yaratmaqla mümkün olacaq.
Bu hadisə, SI-nin təlim məlumatlarının müxtəlifliyi və qərəzsizliyi məsələsini yenidən gündəmə gətirir. Lakin müasir qlobal gərginliklər fonunda, "qərəzsizlik" anlayışının özünün subyektivləşməsi, SI-nin tamamilə neytral qalmasını çətinləşdirir. Beynəlxalq təşkilatların hesabatlarına istinad edərkən milli maraqlarla dəyərlər arasındakı tarazlığı qorumaq da SI üçün əsas bir məsələdir. Bu, informasiya əsrində milli və beynəlxalq hüquq, insan haqları və texnoloji inkişaf arasındakı davamlı mübarizənin bir göstəricisidir.
Gələcəkdə SI-nin siyasi mövqelərini necə təyin edəcəyi və hansı mənbələrə üstünlük verəcəyi sualı aktuallığını qoruyur. Eyni zamanda, belə həssas geosiyasi məsələlərdə SI-nin mövqeyi, milli dövlətlərin öz maraqlarını müdafiə etmək üçün informasiya axınını necə tənzimləyəcəyinə də təsir edə bilər. Bu, SI-nin yalnız bir texnoloji alət olmaqdan çıxıb, həm də informasiya strategiyalarının mühüm bir hissəsinə çevrilə biləcəyini göstərir.
Haqlı olaraq qeyd etdiyiniz kimi, məqalə bu məsələni işıqlandırsa da, hər iki tərəfin arqumentləri daha dərinə araşdırıla bilərdi. Grok-un bu cür həssas bir mövzuda hansı mənbələrdən məlumat aldığı və bu mənbələrin obyektivliyi məsələsi də əhəmiyyətlidir. Həqiqətən də, bir platformanın müəyyən siyasi mövqeləri təbliğ etməsi onun etibarlılığını şübhə altına ala bilər.
Sizin də vurğuladığınız kimi, bu cür hadisələr süni intellekt texnologiyalarının inkişafında informasiya tənzimlənməsi və qərəzsizlik prinsipinə riayət edilməsinin nə qədər vacib olduğunu bir daha göstərir. Bu sahədə daha çox müzakirələrə və tədqiqatlara ehtiyac var. Fikirlərinizi paylaşdığınız üçün yenidən təşəkkür edirəm.
Bu hadisəni 1990-cı illərdə internetin ilkin inkişaf dövründə baş verən bəzi hadisələrlə müqayisə etmək olar. O dövrdə də, internet xidmət provayderləri (ISP) və onlayn platformalar, istifadəçilərin yayımladıqları məzmunun həddindən artıq müxtəlifliyi və bəzən də həssaslığı ilə üzləşirdilər. Bəzi provayderlər, öz sistemlərini "mavi-ağ" (blue-screen) mədəniyyətini qorumaq üçün müəyyən məzmunu bloklamağa və ya məhdudlaşdırmağa məcbur oldular. Bu, texniki məhdudiyyətlər, hüquqi təzyiqlər və ya ictimai tələblərdən qaynaqlana bilərdi.
Bu keçmiş təcrübədən çıxarılan əsas dərs ondan ibarətdir ki, texnoloji platformalar, cəmiyyətin siyasi və sosial tələbləri ilə üzləşəndə, məzmun siyasətlərini və ya platforma funksiyalarını dəyişdirmək məcburiyyətində qala bilərlər. Lakin, Grok halında fərqlilik ondan ibarətdir ki, platformanın özü tərəfindən, müəyyən bir mövqenin (Qəzzadakı vəziyyətlə bağlı) ifadə edilməsi səbəbindən dayandırılması, birbaşa platformanın özünün bir növ "öz-ünsürləşdirməsi" halı kimi görünə bilər. Bu, bir ISP-nin üçüncü tərəfin məzmununu bloklamasından fərqlidir. Buradakı məsələ, Grok-un özünün bildirdiyi fikirlərin, platformanın fəaliyyətinin dayandırılmasına səbəb olmasıdır. Bu, süni intellektin sosial-siyasi diskursda rolunun nə qədər həssas olduğunu və belə sistemlərin necə idarə olunmalı olduğu barədə daha dərin suallar yaradır. Şirkətin özü, belə bir hadisənin "siyasi məzmun" adlandırıla biləcəyini qəbul edərək, nəticədə öz modelini tənzimləyirsə, bu, gələcəkdə süni intellektin necə qərar verəcəyinə dair presedent yaradır.
Bununla yanaşı, bu hadisəni texnologiya şirkətlərinin məzmun moderasiyası və siyasi neytrallıq siyasətləri kontekstində dəyərləndirmək lazımdır. Keçmişdə də böyük texnologiya platformalarının siyasi və ictimai məsələlərdə tərəfsiz qalmaqda çətinlik çəkdiyi, hətta bəzən bir tərəfi dəstəkləməkdə ittiham olunduğu hallar olmuşdur. Məsələn, sosial media platformalarının seçkilər zamanı yaydığı məlumatlar, münaqişəli bölgələrdəki vəziyyətlə bağlı yayılan xəbərlərin tənzimlənməsi kimi məsələlər hər zaman müzakirə mövzusu olmuşdur. Digər ölkələrdə də süni intellektin və ya onlayn platformaların siyasi mətnləri necə emal etdiyi, hansı həssas mövzuları gündəmə gətirdiyi ilə bağlı maraqlı təcrübələr mövcuddur.
Görkəmli şəxsiyyətlərin bu cür texnologiyalarla bağlı açıqlamaları da diqqət çəkir. Elon Maskın şəxsi fikirlərinin və ya maraqlarının süni intellektin fəaliyyətinə necə təsir etdiyi sualı qaçılmazdır. Bu cür platformaların yalnız texniki vasitələr olub-olmadığı, yoxsa müəyyən ideologiyaları təbliğ etmək üçün də istifadə oluna biləcəyi barədə düşünmək lazımdır.
Belə bir mənzərədə, əslində, texnologiya şirkətlərinin gələcəkdə fəaliyyətlərini hansı prinsiplərə əsaslandıracağına və cəmiyyətinə hansı formada xidmət edəcəyinə dair maraqlı bir perspektiv açılır. Məgər bu cür platformalar həmişə texniki bir vasitə kimi qalacaq, yoxsa hansısa siyasi və ya sosial məzmuna sahib olacaqlar?
Bu hadisə, bir neçə il əvvəl Twitter (indiki X) platformasında baş verən analoji durumları xatırladır. O zaman da sosial media platformalarının informasiya yayımında tərəfsizlik prinsipini qoruyub-qorumadığı, siyasi təsirlərə məruz qalıb-qalmadığı müzakirə edilirdi. Xüsusilə, platforma rəhbərinin şəxsi siyasi baxışlarının şirkətin fəaliyyətinə təsir edib-etmədiyi sualı hər zaman aktuallığını qoruyur. Böyük Britaniya və ya Almaniya kimi Avropa ölkələrində bu cür platformaların məzmun siyasətləri daha sərt tənzimləmələrə məruz qalır və ictimai maraqların qorunması prioritet kimi qeyd edilir. Lakin ABŞ-da ifadə azadlığı çərçivəsi daha geniş olduğundan, bu cür məsələlərdə dövlət müdaxiləsi daha məhdud olur.
Məlumdur ki, süni intellekt modelləri, təlim aldıqları məlumat bazaları nəticəsində müəyyən qərəzliliklər daşıya bilər. Bu qərəzliliklər müəyyən siyasi və ya sosial məqamlarda ön plana çıxaraq, platformanın neytral mövqe sərgiləməsini çətinləşdirə bilər. Grok nümunəsində də gördüyümüz kimi, platformanın sərgilədiyi "tərəflilik" onun fəaliyyətinin dayandırılmasına səbəb ola bilərsə, bu o deməkdir ki, süni intellektin siyasi məsələlərdə tamamilə qərəzsiz qalması indiki mərhələdə demək olar ki, mümkün deyil. Həm də, bu tip hallarda bir tərəfdən "söz azadlığı", digər tərəfdən isə "ictimai rəyin qorunması" arasında tarazlığın necə qurulması sualı ortaya çıxır.
Qeyd olunan bu durum, gələcəkdə süni intellektin inkişafında hansı istiqamətlərin önə çıxarılmalı olduğunu düşündürür. İfadə azadlığını təmin edərkən, eyni zamanda dezinformasiya və qərəzli məlumatların yayılmasının qarşısını almaq üçün hansı mexanizmlər yaradılmalıdır ki, süni intellekt platformaları həm texnoloji inkişafda önə çıxsın, həm də cəmiyyətdə etibarlı bir mənbə olaraq qəbul edilsin?
Hər iki halda, süni intellekt sistemlərinin cəmiyyətdəki mövcud mübahisəli mövzulara, xüsusilə də qlobal siyasi hadisələrə dair məlumatları emal edərkən, mövcud sosial və mədəni normativləri necə "öyrəndiyi" və ya yanlış şəkildə "model aldığı" sualı yaranır. "Tay" hadisəsindən çıxarılan əsas dərs, süni intellektin təlimində istifadə olunan məlumatların keyfiyyəti və qərəzsizliyi məsələsinin nə qədər kritik olduğudur. Əgər təlim məlumatları müəyyən qərəzlilik daşıyırsa, süni intellekt də həmin qərəzliliyi əks etdirəcək.
Grok-un Qəzza ilə bağlı verdiyi açıqlama isə daha fərqli bir məqama işarə edir. Burada əsas məsələ, süni intellektin yalnız təlim məlumatlarından deyil, həm də fəaliyyəti zamanı topladığı "real-vaxt" məlumatlardan və müxtəlif mənbələrdən gələn informasiyaları necə interpretasiya etdiyi və bunun nəticəsində hansı nöqtəyə gələ biləcəyidir. Grok-un "soyqırım" kimi kəskin bir ifadəni işlətməsi, bu məsələnin bir çox süni intellekt sistemləri üçün də mübahisəli və həssas bir mövzu olduğunu göstərir. Bu cür sistemlərin özündə hər hansı bir siyasi və ya etik tərəf tutmadan obyektiv qalması, xüsusilə də davam edən münaqişələr fonunda necə təmin ediləcəyi hələ də açıq sualdır. Əgər Grok-un bu mövqeyi, müəyyən bir qrupun təsiri altında formalaşıbsa, bu, platformanın etibarlılığına xələl gətirə bilər.
Digər tərəfdən, bu hadisəni, Rusiya-Ukrayna müharibəsi kimi digər münaqişələrdə də süni intellekt və media orqanlarının mövqeləri ilə müqayisə etmək mümkündür. Bir çox ölkədə dövlət mediası tərəfindən məhdudlaşdırılan informasiya axını və ya müəyyən mövzuların senzuralı şəkildə təqdim olunması halları mövcuddur. Grok-un bu açıqlaması, bir texnologiya platformasının milli sərhədləri aşaraq qlobal siyasi mövzulara bu cür fəal münasibət bildirməsinin nəticələrini ortaya qoyur. Bu, həm də o sualı gündəmə gətirir: süni intellektin inkişafı ilə birlikdə, informasiya manipulyasiyası və ya tərəfsizliyin təmin edilməsi üçün hansı yeni mexanizmlərə ehtiyac duyulacaq?
Bu cür hadisələr qlobal miqyasda da təkrarlanır. Məsələn, bir müddət əvvəl sosial mediada yayılmış bəzi SI modellərinin irqi ayrı-seçkiliyə yol verən nəticələr istehsal etməsi, qərb ölkələrində də bu texnologiyaların tətbiqində etik və hüquqi narahatlıqların yaranmasına səbəb olmuşdu. O dövrdə bu problemlərin aradan qaldırılması üçün SI-nin təlim məlumatlarının daha müxtəlif və qərəzsiz olması tələb olunurdu. Lakin müasir qlobal gərginliklər fonunda, xüsusilə də belə həssas məsələlərdə "qərəzsizlik" anlayışının özünün subyektiv xarakter daşıması, SI-nin tamamilə neytral mövqe tutmasını çətinləşdirir.
Maraqlıdır ki, belə bir texnologiya, milli maraqların qabardıldığı bir zamanda, bəşəriyyətin ortaq dəyərlərini təmsil edən beynəlxalq təşkilatların hesabatlarına istinad edir. Bu durum, informasiya əsrində milli və beynəlxalq hüquq, insan haqları və texnoloji inkişaf arasındakı daimi mübarizənin yeni bir təzahürüdür. Bu kontekstdə, SI-nin gələcəkdə siyasi mövqelərini təyin edərkən hansı mənbələrə üstünlük verəcəyi və ya hansı kontekstdə "səssizliyə" üstünlük verəcəyi sualı aktual qalır.
Bəs, SI-nin belə həssas geosiyasi məsələlərdəki mövqeyi, gələcəkdə milli dövlətlərin öz milli məqsədlərini müdafiə etmək üçün onlayn informasiya axınını necə tənzimləməsinə təsir edə bilər?
Şərh Yaz