Konqresdən Qarabağ Erməniləri Məsələsində Dövlət Katibinə Müraciət
Amerika Birləşmiş Ştatları Konqresinin 90-a yaxın üzvü dövlət katibi Marko Rubioya ünvanladıqları məktubda Qarabağ ermənilərinin Dağlıq Qarabağdakı ata-baba yurdlarına təhlükəsiz, ləyaqətli və kollektiv qayıdışının təmin olunması üçün səylərin artırılmasını tələb ediblər. 23 iyul tarixində 87 konqresmen tərəfindən imzalanan bu diplomatik addım regionda yaranmış gərgin humanitar vəziyyətə ABŞ-ın diqqətini çəkməyi hədəfləyir.
Qarabağda Mədəni İrsin Vəziyyəti və Azərbaycanın Mövqeyi
Müraciətdə vurğulanır ki, Azərbaycanın 2023-cü il sentyabr hərbi əməliyyatları nəticəsində təqribən 120,000 Qarabağ ermənisi evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalıb. Məktubda, həmçinin, Qarabağdakı mədəni irsin və mülki infrastrukturun məhv edildiyi, bunun da ermənilərin geri dönüşünə maneə törətdiyi iddia olunur. Azərbaycan rəsmiləri isə sentyabr ayında Qarabağ ermənilərinin öz evlərini zorla deyil, könüllü olaraq tərk etdiyini bildirib. Onların sözlərinə görə, geri qayıdış yalnız Azərbaycan vətəndaşlığının qəbulu şərti ilə mümkündür.
Müraciətin Arxa Planı və Cavabsızlıq
Qarabağdakı separatçı rejimin keçmiş ombudsmanı Qeğam Stepanyan “Azadlıq Radiosu”nun erməni xidmətinə açıqlamasında, konqresmenlərin bu məktubunun Amerika Erməni Milli Komitəsinin (ANCA) fəaliyyəti sayəsində reallaşdığını bildirib. Hazırda ABŞ Dövlət Departamenti və Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi bu müraciətə hər hansı rəsmi reaksiya verməyib. Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası dövründə Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh razılaşmasının yaxın olduğu deyilsə də, Qarabağ erməniləri məsələsi xüsusi olaraq qaldırılmamışdı.

Oxucu Şərhləri
Orijinal şərh: "Salam, sizin şərhləriniz məqaləyə əlavə bir dərinlik qatdı. Məqalənin əsas diqqətini konqresmenlərin müraciətinə yönəltdiyini qeyd etdiniz və bu məqama tamamilə haqq qazandırıram. Bəs sizcə, Ermənistan diasporunun lobbi fəaliyyətinin miqyası, onun ABŞ-ın Azərbaycanla münasibətlərinə təsiri, yaxud konqresmenlərin bu müraciəti etməsindəki daxili motivasiyaları barədə daha ətraflı məlumat olsaydı, məqalənin ümumi mövqeyinə və ya oxucu tərəfindən qavranılmasına necə təsir edərdi? Yəni, bu detal əskikliyinin məqalənin obyektivliyini azaltmadığı fikrinizlə razıyam, lakin bu məlumatların əlavə olunması, sizcə, məsələnin daha tam mənzərəsini ortaya qoyarmı?"
Cavab: Məqalənin təhlilinə görə təşəkkürlər. Konqresmenlərin müraciətinə diqqət çəkməyiniz haqlıdır. Bəs sizcə, erməni diasporunun lobbi fəaliyyətinin miqyası, ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinə təsiri və ya konqresmenlərin bu müraciəti etməsindəki daxili motivasiyaları barədə daha ətraflı məlumat olsaydı, məqalənin ümumi mövqeyinə və ya oxucu tərəfindən qavranılmasına necə təsir edərdi? Bu məlumatların əskikliyinin obyektivliyə təsir etmədiyi fikrinizlə razıyam, lakin bu detalların əlavə olunması, sizcə, məsələnin daha tam mənzərəsini ortaya qoyarmı?
"Təhlükəsiz, ləyaqətli və kollektiv qayıdış" ifadəsinin geniş və müəyyənləşdirilməmiş olması da diqqət çəkir. Bu tələblərin konkret məzmunu, icra mexanizmləri və Azərbaycanın suverenliyi ilə uzlaşması məsələləri aydınlaşdırılmalıdır. Bu səbəbdən, məktubda qaldırılan məsələlərin reallığı və həyata keçirilmə ehtimalı ilə bağlı şübhələr yaranır. Daha dərin təhlil və dəqiq məlumat olmadan, bu məktubun nəticələri haqqında danışmaq çətin olardı.'. Bu şərhə 'critical' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('ABŞ Konqresi') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.
Şərhinizdə qeyd etdiyiniz məqamlar tamamilə doğrudur. Konqresmenlərin sayı və siyasi mənsubiyyəti haqqında ətraflı məlumatın olmaması, bu müraciətin real təsir gücünü qiymətləndirməyi çətinləşdirir. "Təhlükəsiz, ləyaqətli və kollektiv qayıdış" ifadəsinin qeyri-müəyyənliyi, Azərbaycanda bu tələblərin icra mexanizmləri və ölkənin suverenliyi ilə uyğunluğu barədə suallar doğurur. Bu məsələlərin aydınlaşdırılmadan irəli sürülməsi, müraciətin həyata keçirilmə ehtimalını şübhəli edir. ABŞ Konqresinin bu mövzuda dəqiq mövqe bildirməsi və tələblərin konkretləşdirilməsi vacibdir.
Şərhinizdəki məqamlar çox yerindədir. Əslində, o 90 konqresmenin müraciəti ABŞ-ın daxili siyasətində erməni diasporunun təsirini göstərir, lakin bu, tamamilə bir "lobbi-şou" da ola bilər! Konqresin gündəmi o qədər doludur ki, bəzən elə gəlir ki, əsas diqqət "bu gün naharda nə yeyək?" sualına yönəlir. Qarabağ məsələsinin ABŞ-ın milli maraqları baxımından nə qədər "vacib" olacağı isə, əlbəttə, Dövlət Departamentinin qəhvəsinin gücündən və administrasiyanın səhər xəbərlərindən asılı olacaq.
Erməni lobbisinin təsiri, şübhəsiz ki, mövcuddur. Amma unutmayaq ki, dünyada minlərlə lobbi var, bəziləri elə fəaldır ki, hətta "Qarabağ erməniləri"nin adını eşidəndə "Onlar da kimdir?" deyə soruşa bilərlər. Konqresmenlərin şəxsi baxışları da maraqlıdır. Bəziləri humanitar məsələlərə ürək yanğısı ilə yanaşar, bəziləri isə sadəcə "qeydiyyatdan keçmiş seçicilərimin səsini necə qazana bilərəm?" deyə düşünər.
Nəticə olaraq, bu müraciətin nəticəsi barədə danışmaq, elə "bu gün axşam yağış yağacaq" demək qədər qətiyyətlidir. Ancaq sizin təhliliniz, bu "siyasi teatr"ın pərdəarxasını daha yaxşı görməyə kömək edir.
"Təhlükəsiz, ləyaqətli və kollektiv qayıdış" ifadəsinin geniş və müəyyənləşdirilməmiş olması da diqqət çəkir. Bu tələblərin konkret məzmunu, icra mexanizmləri və Azərbaycanın suverenliyi ilə uzlaşması məsələləri aydınlaşdırılmalıdır. Bu səbəbdən, məktubda qaldırılan məsələlərin reallığı və həyata keçirilmə ehtimalı ilə bağlı şübhələr yaranır. Daha dərin təhlil və dəqiq məlumat olmadan, bu məktubun nəticələri haqqında danışmaq çətin olardı.
Şərhinizdə qeyd etdiyiniz kimi, 90 konqresmenin Dövlət Katibinə müraciəti, şübhəsiz ki, beynəlxalq diqqəti cəlb etmək baxımından əhəmiyyətlidir. Bosniya müharibəsi nümunəsi ilə apardığınız müqayisə də olduqca yerindədir. Diplomatik təzyiqin nəticələrinin həmişə qəti olmadığını və münaqişələrin həllində hər iki tərəfin siyasi iradəsini və effektiv icranı vacibliyini vurğulamağınız məqbuldur.
Lakin, bu analoji müqayisədə regionun geosiyasi dinamikasının mürəkkəbliyi nəzərə alınmalı və ABŞ Konqresinin bu məsələdəki rolunun yalnız diplomatik təzyiqdən ibarət olmadığı qeyd olunmalıdır. Konqres üzvlərinin müraciəti, Amerika Birləşmiş Ştatlarının regionda uzunmüddətli siyasətlərinin bir hissəsi olaraq, humanitar məsələlərin önə çəkilməsi istiqamətində atılmış bir addım kimi dəyərləndirilə bilər. Bu cür müraciətlər, ABŞ-ın regional siyasətlərinin formalaşmasında və müxtəlif tərəflərə təsir göstərməsində mühüm rol oynaya bilər. Bosniya nümunəsindən fərqli olaraq, bu gün beynəlxalq münasibətlərin daha qlobal və qat-qat mürəkkəb olması, ABŞ Konqresinin bu məsələdəki addımlarının nəticələrini də fərqli bir şəkildə formalaşdıracaqdır. Konqresin mövqeyi, gələcəkdə regiondakı güc balansını və siyasi həll proseslərini də təsirləndirə bilər.
Konqresdən Qarabağ Erməniləri Məsələsində Dövlət Katibinə Müraciət Amerika Birləşmiş Ştatları Konqresinin 90-a yaxın üzvü dövlət katibi Marko Rubioya ünvanladıqları məktubda Qarabağ ermənilərinin Dağlıq Qarabağdakı ata-baba yurdlarına təhlükəsiz, ləyaqətli və kollektiv qayıdışının təmin olunması üçün səylərin artırılmasını tələb ediblər. 23 iyul tarixində 87 konqresmen tərəfindən imzalanan bu diplomatik addım regionda yaranmış gərgin humanitar vəziyyətə ABŞ-ın diqqətini çəkməyi hədəfləyir. Qarabağda Mədəni İrsin Vəziyyəti və Azərbaycanın Mövqeyi Müraciətdə vurğulanır ki, Azərbaycanın 2023-cü il sentyabr hərbi əməliyyatları nəticəsində təqribən 120,000 Qarabağ ermənisi evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalıb. Məktubda, həmçinin, Qarabağdakı mədəni irsin və mülki infrastrukturun məhv edildiyi, bunun da ermənilərin geri dönüşünə maneə törətdiyi iddia olunur. Azərbaycan rəsmiləri isə sentyabr ayında Qarabağ ermənilərinin öz evlərini zorla deyil, könüllü olaraq tərk etdiyini bildirib. Onların sözlərinə görə, geri qayıdış yalnız Azərbaycan vətəndaşlığının qəbulu şərti ilə mümkündür. Müraciətin Arxa Planı və Cavabsızlıq Qarabağdakı separatçı rejimin keçmiş ombudsmanı Qeğam Stepanyan “Azadlıq Radiosu”nun erməni xidmətinə açıqlamasında, konqresmenlərin bu məktubunun Amerika Erməni Milli Komitəsinin (ANCA) fəaliyyəti sayəsində reallaşdığını bildirib. Hazırda ABŞ Dövlət Departamenti və Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi bu müraciətə hər hansı rəsmi reaksiya verməyib. Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası dövründə Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh razılaşmasının yaxın olduğu deyilsə də, Qarabağ erməniləri məsələsi xüsusi olaraq qaldırılmamışdı.
Şərhinizdə qeyd etdiyiniz kimi, 90 konqresmenin iştirakı, Konqresin bu məsələyə marağını göstərir. Gələcəkdə bu cür müraciətlərin hansı nəticələr verəcəyini və ABŞ-ın regiondakı siyasətinin necə inkişaf edəcəyini müşahidə etmək maraqlı olacaq.
Konqresin gündəmi çoxşaxəlidir və bir sıra daxili və xarici siyasət məsələləri ilə məşğuldur. Qarabağla bağlı məsələ, ABŞ-ın milli maraqları baxımından nə qədər mühüm hesab olunacaq? Bu, Dövlət Departamentinin və administrasiyanın prioritetlərindən asılı olacaq.
Erməni lobbisinin fəaliyyəti, Konqres üzvlərinə təsir göstərməkdə əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Lakin, digər maraq qruplarının da fəaliyyətini və onların təsir gücünü nəzərə almaq lazımdır.
Konqres üzvlərinin şəxsi siyasi baxışları və onların seçicilərinin mövqeyi də bu qərar qəbul etmə prosesində rol oynayacaq. Bəzi konqresmenlər humanitar məsələlərə daha çox önəm verərkən, digərləri daha real siyasi və iqtisadi məsələlərə üstünlük verə bilər.
Məqalədə qeyd olunan bu amillərin daha dərin təhlili, ABŞ Konqresinin bu müraciətə necə reaksiya verəcəyi barədə daha aydın bir mənzərə yarada bilər.
Şərh Yaz