Mansa Musa, 1312-ci ildən 1337-ci ilə qədər Mali taxtında hakimiyyətdə olub. Onun dövründə Mali İmperiyası Afrikanın ən zəngin dövlətlərindən birinə çevrilmişdi. Bugünkü Mali ilə yanaşı, Seneqal, Qambiya, Qvineya, Niger, Nigeriya, Çad, Mavritaniya və Burkina Faso ərazilərinə yayılan bu imperiya, Qərbi Afrika ilə Şimali Afrika arasındakı ən mühüm ticarət yollarına nəzarət edirdi.
İmperiyanın İqtisadi Qüdrəti
Krallığın əsas sərvəti, ərazilərindəki nəhəng qızıl və duz ehtiyatlarından qaynaqlanırdı. 14-cü əsrdə dünyadakı qızıl istehsalının demək olar ki, yarısının Malidən təmin edildiyi güman edilir. Bu sayədə imperiya yalnız regional deyil, qlobal ticarətdə də təsirli bir qüvvəyə çevrildi və böyük iqtisadi üstünlüklərə sahib oldu.
Timbuktunun Mədəni Yüksəlişi
Mansa Musa dövründə Timbuktu şəhəri təkcə ticarətin deyil, həm də mədəniyyət və təhsilin mərkəzinə çevrildi. Musa, şəhərin inşası üçün Yaxın Şərq və Afrikanın müxtəlif bölgələrindən memarlar gətirtdi. Bu dövrdə inşa edilən məscidlər, məktəblər və kitabxanalar şəhərin şöhrətini artırdı. Sankore Məscidi qısa müddətdə təhsil mərkəzinə çevrildi və daha sonra Sankore Universitetinin təməlləri qoyuldu. Musa, İslam dünyasının dörd bir yanından alimləri ölkəsinə dəvət etdi, beləliklə Timbuktu dövrün ən nüfuzlu bilik mərkəzlərindən birinə çevrildi.
Tarixin Ən Səxavətli Həcc Səfəri
Mansa Musa’nın şöhrətini bütün dünyaya yayan hadisə isə 1324-cü ildə Məkkəyə etdiyi həcc səfəri oldu. Mənbələrə görə Musanı bu 8.850 kilometrlik səfərdə 72 min nəfərlik bir karvan müşayiət edirdi. Yüzlərlə dəvə, təxminən 1 milyard dollar dəyərində qızıl daşıyırdı. Musa, keçdiyi şəhərlərdə qızıl paylayaraq yoxsullara yardım etdi, məscidlər tikdirdi. Bəzi rəvayətlərə görə səfər boyunca 52 yeni məscid inşa etdirdi. Lakin bu səxavət, xüsusilə Qahirədə böyük bir iqtisadi çöküşə yol açdı.
Qızıl Bolluğunun Acı Nəticələri
Musa’nın payladığı qızılın miqdarı o qədər böyük idi ki, Qahirədə qızılın dəyəri 12 il ərzində düşdü. Bazarlara qəfil daxil olan qızıl, yüksək inflyasiyaya və iqtisadiyyatda ciddi çöküşə səbəb oldu. Məlumata görə bu təsir o qədər güclü idi ki, Qahirənin qızıl bazarı on illər sonra belə tamamilə bərpa oluna bilmədi. Mali İmperiyasının bu fəaliyyətinin neqativ nəticələri uzun müddət özünü göstərdi.
Mübahisəli İrs: Səxavət və İqtisadi Çöküş
Musa dönüş yolunda tarazlığı təmin etmək üçün çıxış yolunu qızılı geri almaqda tapdı. Sələmçilərdən yüksək faizlə qızıl satın alaraq bazardakı təklifi azaltmağa çalışdı. Lakin qiymətlərdəki çöküşün tamamilə qarşısını ala bilmədi. İqtisadçıların hesablamalarına görə bu qızıl bolluğunun bölgəyə bugünkü pulla təxminən 1,5 milyard dollar ziyanı oldu. Mansa Musa’nın yaxşı niyyətlə etdiyi yardımlar, yoxsullara ümid bəxş etmiş və bölgədə qalıcı əsərlər qoymuş olsa da, payladığı qızılların gözlənilməz təsiri ticarət balanslarını pozdu. Onun şöhrəti bölgədə sürətlə yayıldı, lakin eyni zamanda iqtisadi çöküşün məsuliyyəti ilə də xatırlandı.
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz