GÜNEŞ SİSTEMİNİN NADİR ZİYARƏTÇİLƏRİ
Güneş Sistemində müşahidə edilən ulduzlararası cisimlərə (ISO) nadir hallarda rast gəlinir. 2017-ci ildə "Oumuamua" səmanı sürətlə keçərək böyük marağa səbəb olmuşdu. 2019-cu ildə isə "2I/Borisov" kometi NASA-nın "Hubble" Kosmik Teleskopu tərəfindndən qeydə alınmışdı. Astronomların bildirdiyinə görə, indi əlimizdə daha bir "dəvətsiz qonaq" var.
YENİ KƏŞF: 31/ATLAS KOMETİ
Astronomlar 31/ATLAS kometini ilk dəfə 1 iyul tarixində müşahidə ediblər. Onun mənşəyi hələ də məlum deyil, lakin müşahidə aparan tədqiqatçılar bu buz, toz və donmuş qaz yığınından ibarət kometin Süd Yolunun qalın diski kimi tanınan bölgəsindən gəldiyini güman edirlər.
SÜD YOLUNUN QALIN DİSKİNDƏN MƏNŞƏ
Bu bölgə qalaktikamızın nazik diskindən yuxarı və aşağıda yerləşən bir qatdır. O, əksəriyyəti 10 milyard ildən çox yaşı olan çox qədim ulduzlardan təşkil olunub. Əgər 31/ATLAS kometi həqiqətən bu qalın diskdə yaranıbsa, o, indiyə qədər müşahidə edilən ən yaşlı komet ola bilər, yəni təxminən 7 milyard yaşı var. Bu isə onu Günəş Sistemindən 3 milyard il daha yaşlı edir. Kometin Süd Yolu müstəvisində yuxarı-aşağı hərəkət etmə tərzi onun bu diskdən çıxmayaraq milyard illər boyu orada qala biləcəyini düşündürür. Şanslı olsaq, bu komet bizə Süd Yolunun erkən dövrlərdəki formalaşmasına dair daxili bir baxış təqdim edə bilər.
KOMETİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ ARAŞDIRMALAR
Bu ulduzlararası cisimin başlanğıcda planetlərin yaranmasına kömək edən kiçik səma cisimlərindən biri olan buzlu bir "planetesimal" (yəni kiçik bir planetar cisim) olduğu güman edilir. Lakin onun bu gün bizə necə çatması daha mübahisəli bir mövzudur. İngiltərə Kral Astronomiya Cəmiyyətinin 2025-ci il Milli Astronomiya Toplantısında tədqiqatçılar 31/ATLAS kometi ilə bağlı bunları bildiriblər: "31/ATLAS-ın fiziki xüsusiyyətləri daha əvvəl kəşf edilmiş iki ulduzlararası cisimdən fərqlidir, lakin onun orbiti və gəliş sürəti onun Süd Yolundakı ulduzlararası cisimlər populyasiyasına aid olduğunu göstərir."
KÖKƏNİN HESABLANMASI VƏ GƏLƏCƏK PROQNOZLAR
Tədqiqat qrupu ESA-nın "Gaia" peykinin 2014-2025-ci illər arasında müşahidə etdiyi təxminən 1 milyard ulduzun (hətta "ölü" ulduzların belə) mövqe və sürət məlumatlarını istifadə edərək ulduz orbitlərini modelləşdirən ehtimal simulyatorundan faydalanıb. Bu simulyasiya, planetar əvvəli qaz və toz disklərinin kimyəvi strukturları və qalaktikadakı dinamikalarla birləşdirilərək, Süd Yolundakı ulduzlararası cisimlərin sürətləri, yaşları və kimyəvi tərkiblərinin təxmin edilməsini təmin edib.
Mütəxəssislər 31/ATLAS kometinin gəldiyi ulduz populyasiyasına görə müəyyən xüsusiyyətlərini təyin edə biləcəklərini düşünürlər. Günəş Sistemi də daxil olmaqla, ulduz sistemləri qaz və tozdan ibarət bu protoplanetar disklərdən əmələ gəlir və bu disklərin xüsusiyyətlərinin ulduzları tərəfindən müəyyən edildiyi güman edilir. Modellər həmçinin ulduzlararası cisimlərin (ISO-ların) bu disklərdən erkən dövrdə ayrıldığını və bir ulduz sisteminin soyuq xarici bölgələrinə yayıldığını da proqnozlaşdırır.
GİZEMLƏR VƏ GƏLƏCƏK MÜŞAHİDƏLƏR
31/ATLAS kometinin kökəni hekayəsində hələ də bir çox əskik hissə var. O, kosmosda nisbətən toxunulmamış bir marşrutla mı gəlib, yoxsa fərqli ulduzlar tərəfindən orbiti dəyişdirilib, bu hələ də bir sirrdir. İndiyə qədər irəli sürülənlərə baxmayaraq, bu komet hələ də qaz, toz və gizemlə örtülüdür. Lakin ulduzlararası cisimlərin demək olar ki, sonsuz müddət var ola biləcəyi düşünüldüyündən, bu cür cisimlərin qalaktikada mövcud olmuş demək olar ki, hər bir ulduzdan hissələr daşıya biləcəyi güman edilir.
Tədqiqatçılar qeyd edirlər: "Ulduzlararası cisimlər, planetar əvvəli səma cisimlərinin yaranması və təkamülü haqqında fərqli qalaktik mühitlərdən dəlillər əldə etmək fürsəti təqdim edir. 31/ATLAS-ın daha çox müşahidə edilməsi, fərziyyələrimizi sınaqdan keçirməyimizə imkan verəcək."