Qvineya-Bisauda çevriliş: Prezident Embaló Seneqala qaçdı

Prezident Umaro Sissoco Embaló Seneqalda sığınacaq tapdı

Qvineya-Bisaunun devrilmiş prezidenti Umaro Sissoco Embaló, bu həftə hökumətini devirən hərbi qüvvələr tərəfindən sərbəst buraxıldıqdan sonra qonşu Seneqala çatıb. Bu barədə Seneqal səlahiyyətliləri məlumat yayıb.

Bu hadisə, Qvineya-Bisauda artan gərginlik fonunda prezidentin təhlükəsiz köçürülməsini təmin etmək məqsədi ilə Qərbi Afrika dövlətlərinin regional bloku olan ECOWAS tərəfindən aparılan danışıqlardan sonra baş verib. Seneqalın Xarici İşlər Nazirliyi cümə axşamı gecə verdiyi bəyanatda Embalonun çarter hərbi təyyarəsi ilə ölkəyə "sağ-salamat" endiyini bildirib. Qvineya-Bisau ordusu isə ölkəni bir il müddətinə idarə edəcək yeni müvəqqəti lider, General Horta N'Tamı artıq and içdirib.

Seçki nəticələri öncəsi hərbi çevriliş və gərginlik

Çərşənbə günü baş verən hərbi çevriliş, səlahiyyətlilərin prezident və parlament seçkilərinin ilkin nəticələrini elan etməsinə bir gün qalmış reallaşıb. Ordu seçki prosesini dayandırıb və nəticələrin açıqlanmasına mane olub. Hərbçilər, ölkənin sabitliyini pozmaq üçün "tanınmış narkobaronun dəstəyi ilə" naməlum siyasətçilərin sui-qəsdini dəf etmək üçün hərəkət etdiklərini bildirib və gecə komendant saatı tətbiq ediblər. Seneqal və Qvineya arasında yerləşən, hərbi çevrilişlərə meyilli olan bu ölkə, 1974-cü ildə Portuqaliyadan müstəqillik qazandığından bəri hərbçilərin nüfuzlu olduğu bir narkotik ticarəti mərkəzi kimi tanınır.

Üç uşaq anası BBC-yə bildirib ki, bu, onun yaşadığı ilk belə hadisə olmasa da, 65%-dən çox seçici fəallığının olduğu seçkinin nəticələrini gözləyən insanlar üçün gözlənilməz olub. "Güllə səsləri eşitdik. Qaçdıq. Evə getmək üçün çamadanlarımızı yığmağa çalışdıq," o deyib. Paytaxt Bissaunun digər bir sakini Məhəmməd Sylla BBC-yə vəziyyətdən narazı olduğunu bildirib. "Bu heç kimə kömək etmir. Çünki ölkəni xaosa sürükləyir," o deyib. Lakin reaksiyalar müxtəlif olub, bəzi sakinlər ordunu tərifləyib və nizamlı keçidə ümid bəsləyiblər. Sunkar Gassama BBC-yə deyib: "Ordu rejiminə qarşı deyiləm, təki ölkədə yaşayış şəraitini yaxşılaşdırsınlar. Qvineya-Bisau çox zəngin ölkədir, yaxşı həyat üçün bütün şərait var. Guineyaliların niyə həmişə zorakılığı düşündüyünü və hər yerdə atəş açdığını başa düşə bilmirəm. İnsanlar demokratiyanın bərqərar olması üçün mübarizə aparmalıdır."

Siyasi gərginlik və ittihamlar

Embaló və onun ən yaxın rəqibi Fernando Dias bazar günü keçirilən prezident seçkilərində qələbə qazandıqlarını iddia etmişdilər. Dias, keçmiş Baş nazir Dominqos Pereyranın partiyası olan PAIGC tərəfindən dəstəklənirdi; Portuqaliya müstəmləkə idarəçiliyinə son qoyan bu hərəkatın partiyasının namizəd irəli sürməsi qadağan edilmişdi. Hökumət mənbələri daha əvvəl BBC-yə bildirmişdi ki, Dias, Pereira və Daxili İşlər Naziri Botché Candé də saxlanılıb.

Hərbi xunta ictimai etirazları və "ölkədə sülh və sabitliyi pozan bütün hərəkətləri" qadağan edib. AFP xəbər agentliyinin məlumatına görə, cümə axşamı Bissauda gərginlik yüksək olaraq qalıb, əksər mağazalar və bazarlar bağlı idi, əsgərlər küçələrdə patrul çəkirdi. Həmin gün daha əvvəl, ordunun Baş Qərargah rəisi General N'Tam bir il müddətinə ölkənin yeni lideri təyin edilib. O, çıxışında ordunun "demokratiyamızı təhdid edən əməliyyatların qarşısını almaq üçün" hərəkət etdiyini söyləyib. And içmə mərasimindən dərhal sonra hərbçilər çevrilişi elan edərkən bağladığı quru, hava və dəniz sərhədlərini yenidən açıblar.

"Simulyasiya edilmiş çevriliş" iddiaları

Bəzi yerli vətəndaş cəmiyyəti qrupları, Embalonu, seçki nəticələrini uduzacağı təqdirdə bloklamaq üçün ordu köməyi ilə "imitasiya edilmiş hərbi çevriliş" təşkil etməkdə ittiham edib. Dias da oxşar iddialar səsləndirərək, bunun "mütəşəkkil hərbi çevriliş" olduğunu bildirib. O, AFP-yə özünü Qvineya-Bisaunun seçilmiş prezidenti hesab etdiyini və səslərin təxminən 52%-ni qazandığına inandığını deyib. Embaló bu ittihamlara cavab verməyib. 53 yaşlı lider, vəzifədə olduğu müddətdə bir neçə hərbi çevriliş cəhdindən sağ çıxdığını bildirib. Lakin onun tənqidçiləri daha əvvəl onu fikir ayrılıqlarını yatırmaq üçün böhranları uydurmaqda ittiham ediblər. O, 2023-cü ilin dekabrında belə bir hərbi çevriliş cəhdindən sonra parlamenti buraxıb və o vaxtdan bəri ölkədə fəaliyyət göstərən qanunverici orqan yoxdur.

Kəşfiyyat firması Control Risks-in Qərbi Afrika üzrə analitiki Beverli Oçienq BBC-yə deyib: "Embalonun prezidentliyi dövründə qanunverici orqan, məhkəmə və bir sıra dövlət qurumları ya fəaliyyətsiz qalıb, ya da imkanlarından xeyli aşağı səviyyədə işləyir." Siyasi analitik Rayan Kaminqs bildirib ki, prezidentin əvvəlki hərəkətləri hərbi çevriliş cəhdinin hərbi nəzarət altında yenidən hakimiyyətə qayıtmaq üçün qurulduğu şübhələrini gücləndirib. Lakin o, BBC-yə deyib ki, silahlı qüvvələrin daha dərin siyasi çıxılmaz vəziyyətin qarşısını almaq üçün müstəqil hərəkət etməsi də "çox mümkün" idi.

Beynəlxalq reaksiyalar və ölkənin tarixi

Hazırkı ECOWAS sədri, Syerra Leone prezidenti Julius Maada Bio, Embalonun qorunması üçün zəmanət almaq məqsədi ilə çərşənbə günü Qvineya-Bisau ordusu ilə əlaqə saxlamışdı, Syerra Leonenin Xarici İşlər Naziri Timoti Musa Kabba bildirib. Nazir cümə günü BBC-nin "Newsday" proqramında Embalonun fiziki sağlamlığı barədə şərh verməkdən imtina etsə də, prioritetin onun Qvineya-Bisaudan təhlükəsiz təxliyəsini təmin etmək olduğunu söyləyib. ECOWAS liderləri, konstitusiya qaydaları bərpa olunana qədər Qvineya-Bisaunu bütün qərar qəbuletmə orqanlarından uzaqlaşdırıb. Blok verdiyi bəyanatda ordunun kazarmalara qayıtmasını əmr edərək, onun hərəkətlərini "Qvineya-Bisaunun konstitusiya quruluşunun ciddi pozulması" adlandırıb. Afrika İttifaqı da hərbi çevrilişi pisləyib. BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreş verdiyi bəyanatda ölkədəki vəziyyətdən "dərin narahatlıq" keçirdiyini bildirərək, "konstitusiya quruluşunun dərhal və qeyd-şərtsiz bərpasına" çağırıb. Ölkə son əlli ildə ən az doqquz hərbi çevriliş hadisəsi və ya cəhdi ilə üzləşib.

24 saat