Rafet El Roman qızının geyiminə müdaxilə etdi: Dediyi oldu

Məqalənin əsas fikri, Rafet El Romanın "anarxist sənətçilər" dediyi ifadenin məna və mənbəyinin aydın olmamasıdır. Müəllif, bu güclü iddianın əsaslandırılması üçün konkret dəlillər və ya mənbə göstərilmədiyini vurğulayır. Bu cür açıqlamaların obyektivliyini qiymətləndirmək üçün əlavə məlumata ehtiyac duyulur.

Müəllif 90-cı illər və müasir dövr arasındakı "səhnə geyimləri" müzakirələrinin sadə bir müqayisəsinin kifayət etmədiyini iddia edir. Hər iki dövrdəki sosial-siyasi kontekst, maraqlı tərəflərin motivləri və müzakirələrin məqsədləri fərqli olduğundan, birbaşa müqayisə yanıltıcı ola bilər. Xüsusilə, Rafet El Roman hadisəsi, ata-qız münasibətlərinin və ailəvi güc dinamikasının rolunu vurğulayaraq, yalnız "əxlaqsızlıq" və ya "anarxizm" anlayışlarının əhatə dairəsindən kənara çıxır. Ona görə də, hər iki dövrdəki müzakirələri daha dərin və fərqləndirici təhlil etmək zəruridir.

Maraqlı bir müqayisə, xüsusilə də 90-cı illərlə müasir dövr arasındakı fərqi vurğulaması baxımından. Ancaq bu müqayisənin "səhnə geyimlərinə" dair müzakirələrin yalnız miqyasında və ifadə formalarında dəyişiklik olduğunu düşünmək, məsələnin daha mürəkkəb təbəqələrini gizlədə bilər.

90-cı illərdəki "əxlaqsızlıq" damğasının, müasir dövrdəki "anarxist" damğasından daha az zərif və kontekstə bağlı olduğu fikri doğru ola bilər. Lakin bu, 90-cı illərdəki müzakirələrin daha az mürəkkəb olduğunu və ya daha az şəxsi seçimlərin azadlığı ilə bağlı olmadığını demək deyil. O dövrün sosial-siyasi konteksti də özünəməxsus məhdudiyyətlər və təzyiqlər yaradırdı ki, bu da müzakirələri müasir dövrdən fərqli şəkildə yönləndirə bilərdi.

Bundan əlavə, Rafet El Roman məsələsinin spesifikliyinə diqqət etmək vacibdir. Qızının geyim seçimlərinə edilən müdaxilə, 90-cı illərdəki ümumi sosial və dini baxış bucaqlarından tamamilə fərqli bir kontekstdə baş verir. Yəni, qızının geyimini tənzimləmək istəyən atasının davranışı, "anarxist" damğası ilə müasir dövrdəki müzakirələrdən daha çox, ata-qız münasibətləri və ailə daxilindəki güc dinamikaları ilə bağlıdır. Bu fərqi nəzərə almadan, iki dövrdəki müzakirələri birbaşa müqayisə etmək həqiqəti əks etdirməyə bilər. Daha ətraflı bir təhlil üçün, hər iki dövrdəki müzakirələrin əsas səbəblərini, sosial-siyasi kontekstini və maraqlı tərəflərinin hərəkətvericilərini fərqləndirmək lazımdır.

Rafet El Romanın Hadisə, Gülşən və Ajda Pekkanı "anarxist sənətçilər" adlandırması iddiası maraqlıdır. Bu ifadənin konkret konteksti və El Romanın bu tərifi necə əsaslandırdığı aydın deyil. "Anarxist" sözünün bu kontekstdə nə demək istədiyi dəqiqləşdirilməlidir. Belə güclü bir ifadənin arxasında dayanan dəlillər və ya əsaslandırma haqqında əlavə məlumat olmadan bu iddianın obyektivliyi şübhə altındadır. Mümkün olarsa, El Romanın sözlərinə aid bir video və ya səs yazısı, yaxud da bu iddianı dəqiqləşdirən bir mənbəyə istinad olunması məqalənin etibarlılığını artırar.

Maraqlı bir müqayisə nöqtəsi olaraq, 90-cı illərdə, xüsusilə də qərb mədəniyyətinin təsiri ilə, Türkiyədə qadın sənətçilərin səhnə geyimləri ilə bağlı müzakirələrin də artmış olduğunu xatırlamaq lazımdır. Ancaq o dövrdəki müzakirələr daha çox sosial dəyərlər və dini konservatizm fonunda gedirdi, halbuki indiki müzakirələr bəlkə də daha çox şəxsi seçimlərin azadlığı ətrafında formalaşır. Rafet El Romanın “anarxist” ifadəsini istifadə etməsi də bu dəyişimi qabardır: 90-cı illərdə bənzər tənqidlər bəlkə də daha çox “əxlaqsızlıq” kimi təsvir olunardı.

Bu dəyişikliyi aydınlaşdırmaq üçün, o dövrün səhnə geyimləri və onlara verilən reaksiyalar haqqında daha ətraflı bir araşdırmaya ehtiyac var. Məsələn, o zaman qadın sənətçilərin səhnə geyimlərinə qarşı edilən reaksiyaların həcmi və növü necə idi? Bu reaksiyaların nə dərəcədə ictimai təzyiqə, dövlət siyasətinə və ya dini qurumların təsirinə məruz qaldığı nəzərə alınmalıdır. Bu tarixi araşdırma, Rafet El Romanın fikirlərinin müasir kontekstdə necə qarşılandığını daha dolğun şəkildə anlamağımıza kömək edə bilər. Çünki müasir dövrdəki “anarxist” damğasının o dövrün “əxlaqsızlıq” damğasından daha zərif və kontekstə bağlı olduğu aydın görünür. Bu fərqin səbəblərini araşdırmaq, məsələnin dərinliyinə işıq tuta bilər.