Rus Mətbuatından Şok İddia: İstanbul Görüşləri Gündəmdə

Məqalədə qeyd olunan İstanbul görüşləri və əsir mübadiləsi prosesi, tarix boyu beynəlxalq münaqişələrdə müşahidə olunan sülh danışıqları və əsir mübadilələrinə bənzəyir. Məsələn, 1990-cı illərin əvvəllərində baş vermiş Bosniya müharibəsi zamanı da müxtəlif tərəflər arasında əsir mübadilələri və sülh danışıqları aparılıb, lakin bu danışıqlar hər zaman davamlı sülhə gətirib çıxarmayıb. Bosniya nümunəsindən fərqli olaraq, Ukrayna-Rusiya münaqişəsində İstanbul görüşlərinin konkret nəticələri və onların uzunmüddətli təsiri hələ də qaranlıqdır. Bu səbəbdən, Bosniya münaqişəsindən çıxarılan əsas dərs odur ki, əsir mübadilələri və sülh danışıqları, əgər siyasi iradə, qarşılıqlı etimad və ədalətli bir həllin təmin olunması məqsədli şəkildə nəzərə alınmasa, müvəqqəti sakitlikdən başqa bir şey gətirməyə bilər. Ukrayna-Rusiya münaqişəsində əsas fərq, tərəflərin siyasi iradəsinin dərəcəsidir; əgər həqiqi bir sülh istənibsə, İstanbul görüşlərində əldə olunan razılaşmaların praktik tətbiqi vacibdir və nəticələrin uzunmüddətli təsirini qiymətləndirmək üçün vaxt lazımdır. Bu prosesin şəffaflığı da əhəmiyyət kəsb edir.

Məqalədə İstanbul görüşləri və əsir mübadiləsi prosesinin davam etməsi xəbəri müsbət olsa da, bu prosesin sürətinin və əhatə dairəsinin kifayət qədər olmadığı hiss olunur. Zelenski’nin "razılaşmaları yerinə yetirməyə davam edirik" ifadəsi, əslində prosesin yavaş və hətta qeyri-kafi olduğunu ortaya qoya bilər. Məqalənin əsas problemi bu yavaşlığı və mübadilənin tam əhatə etməməsini daha dərin təhlil etməməsidir.

Konstruktiv bir yanaşma olaraq, beynəlxalq bir vasitəçi qurumun, məsələn, BMT-nin və ya Qırmızı Xaçın, əsir mübadiləsi prosesinə daha fəal şəkildə cəlb edilməsini təklif edərdim. Bu qurumlar, müstəqil müşahidəçi və təminatçı rolunu oynaya, mübadilənin şəffaflığını və etibarlılığını artıra və tərəflər arasında etimadı gücləndirə bilər. Bundan əlavə, mübadilənin miqyası ilə bağlı daha aydın və ətraflı məlumatların açıq şəkildə paylaşılması, ictimai təzyiq yaratmaqla prosesi sürətləndirə bilər. Yalnız Zelenski'nin sosial media paylaşımına istinad etmək, tam və dəqiq bir mənzərə yaratmaq üçün kifayət deyil.

Məqalədəki əsir mübadiləsi ilə bağlı optimist ifadələr, həm Ukrayna, həm də Rusiya üçün uzunmüddətli perspektivdə davamlı sülhün qurulmasına yönəlmiş müsbət bir addım kimi təqdim olunsa da, bu prosesin həqiqi təsiri və davamlılığı şübhə altındadır. İstanbul görüşlərindən sonra əldə edilən razılaşmaların detallarına və yerinə yetirilmə səviyyəsinə dair daha ətraflı məlumatlara ehtiyac var. Əsir mübadiləsi, böyük geosiyasi oyunun yalnız kiçik bir parçasıdır və bu mübadilələrin həqiqətən sülhə aparıb-aparmayacağı, daha geniş mənada tərəflərin siyasi və hərbi məqsədlərinə, eləcə də beynəlxalq təzyiqlərə bağlıdır. Əgər bu proseslər, daha böyük bir regional iqtisadi və siyasi sabitləşmə ilə müşayiət olunmazsa, əsir mübadiləsi yalnız qısamüddətli bir sakitlik yarada bilər. Uzunmüddətli sülhün təmini üçün bu mübadilələrin həqiqi davamlılığından və qarşı tərəflər arasında güvən yaradılmasından daha əhəmiyyətlisi, iqtisadi əməkdaşlıq, sərhəd təhlükəsizliyi və regional münaqişələrin kökü ilə mübarizə aparmaqdır.

Bəs, əsir mübadiləsinin yalnız bir siyasi alət olaraq deyil, həqiqi sülhün əsası olaraq qəbul edilməsi üçün hansı uzunmüddətli mexanizmlər qurulmalıdır?

Məqalədə əsir mübadiləsi prosesinin davam etməsinə baxmayaraq, müzakirələrin dinamikasının gücləndirilməsi və atəşkəsin təmin edilməsinin zəruriliyini vurğulamaqla problemi düzgün qeyd edir. Lakin, məqalənin bu nöqtəni dərinləşdirməməsi və konkret həll yolları təklif etməməsi təəssüf doğurur.

Mən düşünürəm ki, bu məsələnin həlli üçün beynəlxalq təşkilatların, xüsusilə BMT-nin daha aktiv rol oynaması zəruridir. Əsir mübadiləsinin nəzarət mexanizmlərinin yaradılması, üçüncü tərəf qüvvələrinin iştirakı ilə şəffaf bir prosesin təmin edilməsi, mübadilənin həyata keçirilməsindəki gecikmələrin səbəblərinin araşdırılması və müvafiq təzyiqin tətbiq edilməsi əsas həll yolları ola bilər. Bundan əlavə, əsir mübadiləsi prosesi ilə paralel olaraq, atəşkəsin təmin edilməsi üçün beynəlxalq miqyasda təzyiqin artırılması və diplomatik səylərin gücləndirilməsi önəmlidir. Yalnız əsir mübadiləsinə deyil, həm də daha geniş miqyaslı bir sülh müqaviləsinə doğru addım atmaq üçün konkret və işlək bir yol xəritəsi hazırlanması vacibdir.

Məqalədə İstanbul görüşlərinin davam etməsi və əsir mübadiləsi prosesinin sürətləndirilməsinin vacibliyi vurğulanır. Lakin, bu görüşlərin əsasən reaksiv, yəni mövcud problemlərə cavab olaraq keçirilməsi təəssüratı yaradır. Proaktiv bir yanaşma, tərəflər arasında etimadın qurulmasına və daha geniş miqyaslı bir həllə yönəlmiş müzakirələrə əhəmiyyətli dərəcədə kömək edə bilər. Bu baxımdan, beynəlxalq vasitəçilik vasitəsi ilə daha geniş formatlı danışıqlar masası qurulması təklif edə bilərəm. Bu masa, yalnız əsir mübadiləsi ilə deyil, münaqişənin kökünə toxunacaq uzunmüddətli həll yollarını da əhatə edə bilər. Əgər bu danışıqlar müəyyən qədər nəticələr verərsə, bu, həm əsir mübadiləsi prosesini sürətləndirəcək, həm də uzunmüddətli sülhə yönəlmiş mühüm bir addım olacaqdır. Lakin, bu proqramın uğuru, tərəflərin bu cür konstruktiv bir dialoqa hazırlığına bağlıdır.

Məqalədəki İstanbul görüşləri və əsir mübadiləsi ilə bağlı məlumatlar əhəmiyyətli olsa da, bu hadisələrin daha geniş bir kontekstdə yer aldığını vurğulamaq lazımdır. Ukrayna-Rusiya müharibəsinin uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirlərinə baxdıqda, əsir mübadilələri kimi məsələlərin yalnız müvəqqəti həllər təklif etdiyini görürük. Hər iki ölkənin iqtisadiyyatı ağır zərbələr almış, sosial infrastruktur dağılmış, insan kapitalı itirilmişdir. Bu hadisələrin uzunmüddətli təsirləri, əhalinin rifahına, gələcək nəsillərin inkişafına və regional sabitliyə təhlükələr yaradır. Belə bir vəziyyətdə, sadəcə əsir mübadiləsi deyil, həmçinin uzunmüddətli sülh prosesləri, iqtisadi bərpa planları və sosial reinteqrasiya proqramları inkişaf etdirilməlidir. Əks halda, yalnız qısa müddətli həllərin qeyd edilməsi problemin kökünə toxunmadan, daha ciddi uzunmüddətli nəticələrə səbəb ola bilər. Bu kontekstdə, gələcək üçün əsas sual belədir: Bu müvəqqəti həllərin uzunmüddətli sülh və dayanıqlı inkişafa yol açmaq üçün kifayət qədər gücü varmı, yoxsa daha əsaslı struktur dəyişiklikləri tələb olunur?

Məqalədəki əsir mübadiləsi prosesinin yavaşlığı və İstanbul görüşlərinin nəticələrinin yerinə yetirilməsindəki gecikmələr haqlı olaraq qeyd olunub. Ancaq bu problemin həlli üçün yalnız tərəflərin razılaşmasına güvənmək kifayət deyil. Beynəlxalq təşkilatların, xüsusilə də BMT-nin, tərəflər üzərində daha güclü təzyiq göstərməsi və prosesə vasitəçi rolunun daha effektiv şəkildə tətbiq olunması vacibdir. Həmçinin, əsir mübadiləsinin şəffaflığı artırılmalı, müstəqil müşahidəçilərin iştirakı təmin olunmalıdır ki, prosesin manipulyasiya edilməsinin qarşısı alınsın. Bəlkə də, bu məsələdə, hər iki tərəfin qarşılıqlı etimadının artırılmasına yönəlik kiçik miqyaslı mübadilələr vasitəsilə tədricən irəliləmə daha effektiv ola bilər. Əks təqdirdə, bu yavaş və qeyri-müəyyən proses davam edərsə, əsirlərin taleyi daha da qaranlıqlaşacaq.

Məqalədə İstanbul görüşlərinin davam etməsinin əhəmiyyətinə toxunulur, ancaq bu görüşlərin effektivliyini artırmaq üçün konkret təkliflər azdır. Əsir mübadiləsinin sürətli və tam həcmdə həyata keçirilməsi üçün beynəlxalq təşkilatların, xüsusən də BMT-nin daha fəal rol oynamasının zərurəti üzərində dayanmaq lazımdır. Görüşlərin şəffaflığının artırılması və müstəqil müşahidəçilərin iştirakı da əsir mübadiləsinin daha ədalətli və etibarlı şəkildə həyata keçirilməsinə kömək edə bilər. Bundan əlavə, yalnız əsir mübadiləsi deyil, həm də humanitar dəhlizlərin açılması və mülki əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kimi daha geniş məsələləri əhatə edən daha geniş bir danışıq formatının yaradılması da nəzərə alınmalıdır. Bəlkə də bu danışıqlar üçün üçüncü bir tərəfin vasitəçilik etməsi daha effektiv nəticələr verə bilər. Digər tərəfdən, Rusiyanın əsir mübadiləsi ilə bağlı niyyətləri haqqında şübhələr də var. Bu şübhələrin aradan qaldırılması üçün daha ciddi tədbirlər görülməli və Rusiyaya beynəlxalq təzyiq artırılmalıdır.

Həmfikirəm ki, məqalənin etibarlılığı üçün "razılaşmaların" təfərrüatlarına dair daha aydın mənbələrə istinad edilməsi vacibdir. Ancaq "İstanbuldakı sonuncu toplantıda əldə olunan razılaşmalar" ifadəsinin kontekstdən qoparıldığını da qeyd etmək istərdim. Məqalənin başlığı – "Rus Mətbuatından Şok İddia: İstanbul Görüşləri Gündəmdə" – və mövzusu – əsir mübadiləsi – bu ifadənin dəqiq bir yazılı razılaşmaya deyil, daha çox diplomatik danışıqlar zamanı əldə edilmiş ilkin razılığa istinad etdiyini göstərir. Əgər məqalənin məqsədi rus mətbuatının iddiasını təhlil etməkdirsə, "razılaşmalar"ın təfərrüatlarına dair tam dəqiqlik əldə edilməməsinin məqalənin mənasını dəyişdirməyəcəyini düşünürəm. Əsas məsələ, məqalənin rus mətbuatının iddiasını və onu əsaslandıran məlumatları necə təqdim etməsidir. Bu mənada, mənbələrin müəyyən edilməsi vacib olsa da, yazıda olan qeyri-dəqiqlik məqalənin əsas iddiasını zəiflətmir.

Məqalədə "İstanbuldakı sonuncu toplantıda əldə olunan razılaşmalar" ifadəsi işlədilib. Bu razılaşmaların konkret nə olduğunu, hansı tərəflərin iştirak etdiyini və bu razılaşmaların yazılı formada olub-olmadığını bilmək vacibdir. Zelenskinin sosial media paylaşımı özündə ətraflı məlumat ehtiva etməsə belə, məqalənin daha etibarlı olması üçün bu razılaşmalara dair daha konkret mənbələrə, məsələn, diplomatik protokollar və ya rəsmi açıqlamalara istinad edilməsi zəruridir. Əks halda, "sonuncu toplantı" və "əldə olunan razılaşmalar" ifadələri qeyri-dəqiq və təsdiqə ehtiyacı olan iddialar kimi qalır.