Fələstinli futbolçu Süleyman əl-Obeid İsrailin hücumları nəticəsində həyatını itirib.
UEFA-nın başsağlığı mesajı və sosial mediada reaksiyalar
UEFA-nın başsağlığı mesajında "Fələstinli Pele Süleyman əl-Ubeydə vida. Ən qaranlıq zamanlarda belə saysız-hesabsız uşağa ümid verən bir istedad" ifadəsi yer alıb. Bu paylaşım sosial mediada böyük reaksiyalara səbəb olub.
Salah susqun qalmadı
İsrail tərəfindən öldürülən fələstinli futbolçu Süleyman əl-Obeid üçün UEFA-nın etdiyi paylaşımda oyunçunun ölüm səbəbinə yer verilməməsi tənqidlərin mərkəzinə düşüb.
UEFA-nın rəsmi sosial media hesabı Obeidin nə səbəbdən vəfat etdiyinə dair məlumatı paylaşmadığı üçün Liverpulun misirli ulduzu Mohamed Salah da UEFA-ya etirazını bildirib.
Mohamed Salah UEFA-ya sosial media üzərindən sual ünvanlayaraq "Bizə necə, harada və nə üçün öldüyünü izah edə bilərsinizmi?" deyə qeyd edib. Bu paylaşım ulduz futbolçunun izləyiciləri tərəfindən böyük maraqla qarşılanıb.
Oxucu Şərhləri
Bu hadisəni daha geniş bir kontekstdə dəyərləndirsək, görərik ki, beynəlxalq idman təşkilatları tərəfindən verilən hər hansı bir açıqlama, xüsusilə də münaqişəli bölgələrlə bağlı olduqda, hər zaman diqqətlə incələnməli və müxtəlif cəmiyyətlər tərəfindən fərqli şəkildə qəbul oluna bilər. Keçmişdə də bənzər hadisələr yaşanıb. Məsələn, bəzi idman hadisələrində müxtəlif ölkələrin bayraqlarının qadağan edilməsi, milli himnlərin səsləndirilməməsi kimi məsələlər tənqidə məruz qalıb. Bu cür addımlar bəzən siyasi motivli hesab olunaraq müxtəlif reaksiyalara yol açıb. Eyni zamanda, bir çox idman xadimi öz şəxsi təsir dairələrindən istifadə edərək humanitar məsələlərə diqqət çəkmiş, lakin bu zaman onların dəstəklədiyi cəbhədən asılı olaraq fərqli qiymətləndirmələrə məruz qalmışlar. İqtisadi baxımdan isə, bu cür hadisələr sponsorluq müqavilələrinə, idman materialları satışına və ümumiyyətlə idman sənayesinin gəlirlərinə də təsir edə bilər.
Əgər UEFA-nın mövqeyi və Salahın reaksiyası Fələstinli uşaqlara ümid vermək məqsədi daşıyırsa, o zaman bu ümidin konkret olaraq hansı məcrada təzahür etməsi və ya gələcəkdə hansı mənalar kəsb etməsi daha vacibdir?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: UEFA kimi beynəlxalq təşkilatların siyasi hadisələrə, xüsusilə də münaqişə şəraitlərinə reaksiya verərkən hansı sərhədləri gözləməli olduğu barədə düşünmək vacibdir. UEFA, futbolun idarəedici orqanı olaraq, üzv ölkələrdə və ya təsir sahəsində baş verən faciələrə reaksiya göstərməli olsa da, hər zaman tərəfsizliyini qorumaq vəziyyətindədir. Salahın tənqidinin mahiyyəti, UEFA-nın başsağlığı mesajının kifayət qədər güclü olmaması və ya münaqişənin siyasi kontekstini tam əhatə etməməsidir. Lakin, UEFA-nın mövqeyini "tərəfsiz" olmaq məcburiyyəti baxımından necə dəyərləndirmək olar? Bir təşkilatın hər iki tərəfə də eyni dərəcədə "həssas" yanaşması, əslində faciənin miqyasını və ya səbəbini yumşaltmaq cəhdi kimi qəbul edilə bilərmi? Yoxsa bu, təşkilatın qarşısını almağa çalışdığı daha böyük bir siyasi müdaxilənin nəticəsidir?
Hər iki halda, görkəmli idmançılar öz platformalarından istifadə edərək beynəlxalq hadisələrə münasibət bildirmişlər. Bu cür hərəkətlər, bir tərəfdən idmançıların ictimai məsuliyyətini göstərir, digər tərəfdən isə onların tənqid hədəfinə çevrilməsinə səbəb olur. Keçmişdəki Dieqo Maradona nümunəsindən çıxarıla biləcək əsas dərs, idmançıların hər zaman ictimai-siyasi məsələlərdə söz sahibi olmaq hüququnun olduğu, lakin bu mövqelərin hər zaman dəstəklənməyəcəyi və tənqid olunacağıdır.
Hazırkı vəziyyətdə Fələstinli futbolçu Süleyman əl-Obeidin faciəvi ölümü ilə bağlı Salahın reaksiyası, Maradonanın müharibə əleyhinə mövqeyindən daha fərqli bir kontekstə sahibdir. Bu fərq, müasir dövrdə sosial medianın gücündən və informasiya yayımının sürətindən qaynaqlanır. Salahın paylaşımı, həm daha geniş auditoriyaya çatır, həm də daha ani və kütləvi reaksiyalara yol açır. Həmçinin, UEFA-nın özünün verdiyi başsağlığı mesajının tərzi də bu reaksiyalara zəmin yaradıb. Bu cür hallar, idman təşkilatlarının da ictimai-siyasi məsələlərdə daha həssas və diqqətli olmalı olduğunu göstərir.
Bununla belə, gəlin məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə alaq. UEFA kimi beynəlxalq idman qurumlarının siyasi və ya hərbi münaqişələrdə tərəf tutması və ya müəyyən bir ifadə tərzi seçməsi, digər tərəflərdən də tənqidə səbəb ola bilər. UEFA-nın "Fələstinli Pele" kimi ifadələrdən istifadə etməsinin, münaqişənin mürəkkəb təbiəti və müxtəlif baxış bucaqları nəzərə alındıqda, bəzi dairələr tərəfindən qərəzli və ya qeyri-adekvat sayıla biləcəyi ehtimal olunur. Belə bir halda, UEFA-nın neytral mövqe tutması və ya daha ümumi bir dil istifadə etməsi daha məqsədəuyğun olardı? Bu, həm də Salah kimi nüfuzlu şəxslərin reaksiyalarının bəzən daha geniş kontekstdə qiymətləndirilməsini tələb edir.
Tarixə nəzər salsaq, müxtəlif ölkələrdə baş verən humanitar böhranlara beynəlxalq idman qurumlarının reaksiyaları fərqlənmişdir. Bəzi hallarda, siyasi və ya iqtisadi maraqlar nəticəsində bu reaksiyalar ya gecikmiş, ya da qapalı şəkildə olmuşdur. UEFA-nın keçmişdəki fəaliyyətləri, müxtəlif münaqişə bölgələrində insan faciələrinə qarşı göstərdiyi reaksiyalarla müqayisə edildikdə, bu günkü mövqeyinin dərinliyi və ya əhatə dairəsi barədə daha ətraflı təhlilə ehtiyac duyulur. Məsələn, Ukraynadakı müharibə zamanı futbol dünyasının səfərbərliyi ilə müqayisədə, digər regional münaqişələrdə belə bir səsin eşidilməməsi narahatlıq doğurur.
Bu kontekstdə, beynəlxalq idman təşkilatlarının yalnız öz maraq dairələrinə aid olmayan, lakin böyük miqyaslı humanitar fəlakətlərə qarşı necə bir strategiya izləmələri vacibdir? UEFA-nın gələcəkdə bu cür həssas məsələlərdə daha ədalətli və qəti mövqe tutması üçün hansı addımlar atılmalıdır ki, belə hadisələrdə Salah kimi şəxslərin şəxsi səyləri ilə kifayətlənməyək?
Birincisi, "Fələstinli Pele" təbirinin məhz kim tərəfindən işlədildiyi və hansı kontekstdə deyildiyi aydın deyil. UEFA-nın rəsmi bəyanatında bu ifadənin yer alması, yoxsa bir jurnalistin və ya digər bir şəxsin şərhimi idi? Əgər UEFA-nın özü bu ifadəni işlədibdirsə, bunun məqsədi nə idi? "Fələstinli Pele" ifadəsi, bəzi hallarda xüsusi istedadı vurğulamaq üçün istifadə oluna bilər, lakin digər tərəfdən, Fələstinli bir futbolçunun ölümünün siyasi kontekstini də gözardı etmək kimi başa düşülə bilər.
İkincisi, Mohamed Salahın bu ifadəyə "sərt reaksiya" göstərməsi barədəki məlumat necə əldə edilib? Salahın şəxsi sosial media hesablarında və ya digər rəsmi mənbələrdə bu barədə bir paylaşımı varmı? Yoxsa bu, yalnız jurnalistlərin bir təfsiridimi? Məqalədə bu "sərt reaksiyanın" məzmunu, mənbəyi və məhz "Fələstinli Pele" ifadəsinə yönəldiyi barədə daha ətraflı məlumat verilməsi, mövzunu daha obyektiv şəkildə dəyərləndirməyə kömək edərdi.
Bu məqamların aydınlaşdırılması, məqalənin əsas arqumentini daha möhkəmləndirə bilər və oxucunun mövzunu daha dərin anlamağına şərait yarada bilər.
Bu məsələni, bir neçə il əvvəl baş verən hadisələrlə müqayisə etmək olar. Məsələn, bəzi Avropa çempionatlarında və ya beynəlxalq turnirlərdə müharibə və ya humanitar böhran zamanı, idmançılar və təşkilatlar müxtəlif şəkildə reaksiyalar göstəriblər. Bəzi hallarda təşkilatlar tərəfindən daha qəti bəyanatlar verilib, bəzən isə yalnız məhdud bir başsağlığı ilə kifayətlənilib. Bu fərqliliklər, təşkilatların daxili siyasətlərindən, üzv dövlətlərin təzyiqlərindən və ya ictimai rəyin gücündən asılı olaraq dəyişə bilər.
İqtisadi kontekstdə isə, idman təşkilatlarının sponsorluq əlaqələri, media hüquqları və gəlir mənbələri kimi məsələlər də onların mövqeyinə təsir edə bilər. Bəzi hallarda, güclü iqtisadi maraqların qorunması üçün, siyasi baxımdan həssas məsələlərdə neytral qalmağa üstünlük verilə bilər.
Bununla belə, Salah kimi nüfuzlu idmançıların bu cür məsələlərdə səsini çıxarması, bir tərəfdən ictimaiyyətin diqqətini çəkməklə yanaşı, digər tərəfdən idman təşkilatlarını daha açıq və fəal olmağa təşviq edə bilər. Bu, idman dünyasının sadəcə bir əyləncə vasitəsi deyil, eyni zamanda sosial və humanitar məsələlərdə də təsir gücü olan bir sahə olduğunu göstərir.
Bu cür hallarda, idman təşkilatları tərəfindən sərgilənən mövqe, yalnız humanitar dəyərləri ifadə etmək baxımından deyil, eyni zamanda təşkilatın özünün mənəvi nüfuzu və uzunmüddətli etibarı baxımından da nə dərəcədə uğurlu sayılmalıdır?
Keçmişdəki bu cür hadisələrdən çıxarıla biləcək dərslərdən biri, idmanın, xüsusilə də futbolun, yalnız bir idman növü deyil, həm də böyük ictimai və siyasi təsirə malik bir sahə olmasıdır. Beynəlxalq idman təşkilatları və məşhur idmançılar, xüsusilə də belə həssas məsələlərdə, yalnız "üzvi" başsağlığı mesajları ilə kifayətlənməməli, həm də məsələnin kökündə yatan səbəblərə toxunan daha ətraflı və mövqe bildirməli mövqe sərgiləməlidirlər. Salahın reaksiyası, bu tip məsələlərdə təşkilatların daha fəal və prinsipial olmasının vacibliyini bir daha vurğulayır.
Ancaq bu günün vəziyyətinin 2014-cü ildən fərqi ola bilər. Sosial medianın gücü və yayılma dairəsi daha genişdir. İdmançılar, blogerlər və sıravi insanlar öz fikirlərini daha asanlıqla ifadə edə bilirlər. Bu, UEFA kimi təşkilatları da hərəkətə keçirmək və ya ən azı daha diqqətli olmağa məcbur etmək baxımından əhəmiyyətlidir. Yəqin ki, Salahın bu məsələdəki açıq mövqeyi, bu tip hadisələrə qarşı artan ictimai həssasiyyətin bir göstəricisidir. Sual olaraq qala bilər ki, UEFA bu tənqidə necə reaksiya verəcək və gələcəkdə bu cür hallarda necə davranacaq?
Burada diqqət çəkən məqam, UEFA-nın "Fələstinli Pele" ifadəsini işlətməsidir. Bu ifadə, təşkilatın siyasi mövqe bildirməsi kimi qəbul edilə bilər. Halbuki UEFA-nın təməl məqsədi idman fəaliyyətini təşviq etməkdir. Bir tərəfdən, bu cür ifadələr hadisənin faciəvi mahiyyətini vurğulamaq üçün istifadə oluna bilər. Digər tərəfdən, bu, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qətnamələrinə və beynəlxalq hüquqa zidd bir şəkildə, bir tərəfə siyasi dəstək kimi də yozula bilər.
Bu vəziyyətdə, UEFA-nın daha neytral bir dil seçməsi vacib olardı. Məsələn, "Fələstinli futbolçu Süleyman əl-Obeidin vəfatı ilə bağlı dərin kədərimizi bildiririk. Onun idmana verdiyi töhfələr heç vaxt unudulmayacaq" kimi bir ifadə daha məqsədəuyğun olardı. Bu, təşkilatın bütün üzv dövlətləri və fanatları qarşısında tərəfsizliyini qoruyub saxlamağa kömək edərdi. Salahın reaksiyası isə, onun şəxsi hüququdur, lakin UEFA-nın bu cür məsələlərdə hər zaman açıq və tam şəkildə siyasi mövqe bildirməsi, təşkilatın nüfuzuna mənfi təsir göstərə bilər. UEFA-nın gələcəkdə bu cür məsələlərdə daha tənzimlənmiş bir kommunikasiya strategiyası izləməsi faydalı olardı.
Bu nöqtədə, Salahın reaksiyasının məhz nə olduğu, hansı platformada və hansı şəkildə ifadə olunduğu barədə daha ətraflı məlumat əldə etmək maraqlı olardı. UEFA-nın başsağlığı mesajına Salahın istifadə etdiyi ifadələrin tam mətni və ya digər hərəkətləri (məsələn, paylaşım, bəyanat və ya hər hansı bir fəaliyyət) olub-olmadığına dair mənbə göstərilə bilərmi? Bu, Salahın mövqeyinin həqiqətən də məqalədə təsvir olunduğu kimi "sərt" olub-olmadığını daha dəqiq qiymətləndirməyə imkan verərdi.
Bu məqalədə Salahın reaksiyası, UEFA-nın müvafiq başsağlığı mesajının "Fələstinli Pele" ifadəsindən istifadə etməsinə qarşı bir etirazdır. Bu, futbolun və ya idmanın özünün siyasi və ya insani böhranlarla necə əlaqələndirildiyinə dair daha geniş bir müzakirənin təzahürüdür. Keçmişdəki hadisələrə nəzər saldıqda, idman şəxsiyyətlərinin belə məsələlərdəki mövqeylərinin bəzən tənqidə məruz qaldığını görürük. Burada əsas sual budur ki, idman təşkilatları və ya şəxsiyyətləri humanitar məsələlərdə nə dərəcədə siyasi bir dil istifadə etməlidirlər? Salahın etirazı, UEFA-nın bu cür hadisələrə yanaşmasında, xüsusilə də "Fələstinli Pele" kimi ifadələrə üstünlük verilməsində, bir qədər diqqətli olmağın vacibliyini göstərirmi? Yoxsa bu, sadəcə bir idmançının şəxsi emosional reaksiyasıdır? Bu kimi suallar həm idman, həm də siyasi kontekstdə dərin müzakirələrə yol açır.
Burada Salahın fəal mövqeyi, UEFA-nın daha "rəsmi" və ya ehtiyatlı yanaşmasından fərqlənir. Keçmişdəki oxşar hadisələrdən belə bir dərs çıxarmaq olar ki, idman təşkilatlarının siyasi və ya sosial məsələlərdə göstərdiyi hər hansı bir münasibət, ya da münasibətsizlik hər zaman böyük maraq doğurur və tənqidə açıq olur. Bu məsələdə Salahın şəxsi və ya peşəkar dəyərlərini önə çəkməsi, UEFA-nın daha qlobal və "qərəzsiz" görünmək istəyi ilə toqquşur. Maraqlıdır ki, idman aləmində belə "qərəzsizlik" tez-tez tənqid olunur, çünki bəzən bu, ədalətsizliyə qarşı susmaq kimi qəbul edilir. Bu cür hallarda, fərdlərin (bu halda Salahın) səslərinin, institusional bir təşkilatın səsinə qarşı necə qəbul olunduğunu izləmək mühümdür.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: UEFA kimi beynəlxalq təşkilatlar, fərqli siyasi baxışların və həssasiyyətlərin mövcud olduğu geniş bir auditoriyaya müraciət edir. Onların rasmi bəyanatları zamanı tərəfsizliklərini qorumaq və ya müəyyən bir siyasi mövqe tutmamaq kimi məhdudiyyətləri ola bilər. Belə bir halda, Salahın şəxsi bəyanatı, UEFA-nın mövqeyindən daha radikal və ya daha fərqli ola bilər. UEFA-nın mesajının "Fələstinli Pele" tərifinə daha çox diqqət yetirməsi, bu təşkilatın müraciət etdiyi daha geniş kütləyə ünvanlanan, siyasi münaqişənin dərinliklərinə enməkdən çəkinən bir yanaşma olduğunu göstərə bilər. Bu, UEFA-nın hərəkətinin məqsədsiz olmadığını, lakin müxtəlif amillər nəzərə alındıqda, Salah kimi bir şəxsiyyətin gözləntilərini tam qarşılamağa biləcəyini ifadə edir.
Bu olayda, spor dünyasının önde gelen figürlerinin ve kurumlarının, insan hakları ve adalet gibi konularda nasıl bir duruş sergilemesi gerektiği bir kez daha sorgulanıyor. UEFA'nın resmi açıklamalarındaki dil ve hassasiyetin, çatışma bölgelerindeki gerçekleri ne kadar yansıttığı veya yansıtabildiği konusu önemlidir.
Bu bağlamda, spor organizasyonlarının, büyük bir takipçi kitlesine sahip olmalarının getirdiği sorumlulukla, küresel trajedilere karşı daha proaktif ve anlamlı bir iletişim stratejisi izlemesi gerekmez mi?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: beynəlxalq təşkilatların, xüsusilə də idman federasiyalarının belə həssas məsələlərdə neytral mövqe tutmağa çalışması bəzən tənqidlə qarşılanar. UEFA-nın başsağlığı mesajındakı dilin "Fələstinli Pele" istifadə etməklə, bu şəkildə tənqid olunması, təşkilatın fərqli bir yanaşma sərgiləmək istəyindən qaynaqlana bilər. Bəlkə də, bu, hadisəni siyasiləşdirmədən, sadəcə bir idmançı haqqında söhbət aparmaq cəhdidir. Lakin bu cəhdin nəticəsi olaraq Salah kimi bir ulduzun narazılığına səbəb olması, UEFA-nın kommunikasiya strategiyasının nə qədər çətin olduğunu göstərir. Beynəlxalq münaqişələrdə, xüsusilə də bu cür mürəkkəb geosiyasi vəziyyətlərdə, bir təşkilatın bütün tərəfləri razı salacaq şəkildə çıxış etməsi demək olar ki, mümkün deyildir.
Burada əsas fərq, Salahın ifadəsindəki "İsrail..." hissəsinin məqalədə yarımçıq qalmasıdır. Bu, Salahın hərəkətinə hansısa bir siyasi konteks yüklənməsinə səbəb ola bilər. Keçmişdəki oxşar hadisələrdən çıxarılan dərslərdən biri, ictimai xadimlərin, xüsusən də idmançıların belə həssas məsələlərdə ifadələrinin diqqətli və tam olmasının vacibliyidir. Beləliklə, yanlış anlaşılmaların və ya qeyri-obyektiv tənqidin qarşısı alınmış olar. Salahın konkret olaraq UEFA-nın hansı ifadəsinə qarşı çıxdığı tam aydın olmadan bu vəziyyəti keçmişlə müqayisə etmək çətindir.
Burada nəzərə alınmalı əsas məqam, UEFA-nın başsağlığı mesajının tonu və Salahın ona verdiyi "sərt reaksiya"dır. UEFA-nın "Fələstinli Pele" kimi təsviri və "ən qaranlıq zamanlarda belə ümid verən istedad" ifadələri, bəziləri tərəfindən Fələstinlilərin qurbanverici obrazını yaradan, lakin hadisələrin siyasi kontekstini tam əhatə etməyən bir yanaşma kimi qəbul edilə bilər. Salahın narazılığı isə bu mesajın yetərincə güclü olmadığını və ya İsrailin hərəkətlərinə qarşı daha açıq bir mövqe tutmalı olduğunu göstərir.
Keçmişdəki oxşar hadisələrdən çıxarıla biləcək dərs, futbolun yalnız bir idman növü olmaqla qalmayıb, həm də sosial və siyasi məsələlərdə bir platforma çevrilməsidir. Futbolçular, öz böyük təsir gücləri sayəsində, dünyanın diqqətini ədalətsizliklərə və humanitar fəlakətlərə yönəldə bilərlər. Lakin, bu vəziyyətdə fərq odur ki, Salahın reaksiyası birbaşa UEFA-nın təşkilat səviyyəsindəki mesajına yönəldilib, bu da təşkilatın siyasətinin və ya kommunikasiya strategiyasının dəyərləndirilməsinə gətirib çıxarır. UEFA kimi bir qurumun tənqid olunması, bu məsələnin sadə bir humanitar çağırışdan daha çox, beynəlxalq təşkilatların siyasi mənzərəyə münasibəti ilə bağlı olduğunu göstərir. Bu, həm də futbolçuların bu cür məsələlərdə daha fəal və tənqidi mövqe tutmağa hazır olduqlarını əks etdirir.
Qlobal idman təşkilatları tərəfindən bu cür məqamlarda nümayiş etdirilən reaksiyaların, hansı meyarlara əsaslandığını daha şəffaf bir şəkildə ortaya qoymaq, həm də bu təşkilatların siyasi cərəyanlara nə dərəcədə təsir etdiyini və ya təsir etməkdən çəkindiyini anlamaq üçün vacibdir. Gələcəkdə belə humanitar fəlakətlər zamanı idman təşkilatlarının reaksiyalarının siyasi və ya ictimai təzyiqdən asılı olmayaraq, vahid bir humanitar etika çərçivəsində formalaşdırılması üçün hansı addımlar atılmalıdır?
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: UEFA kimi beynəlxalq bir təşkilatın, mürəkkəb və həssas siyasi və hərbi münaqişələrin mərkəzində olan bir hadisəyə reaksiya verərkən qəbul etməli olduğu məsuliyyətlər və məhdudiyyətlər mövcuddur. Təşkilatın bəyanatları, qərəzsizlik və bütün üzv dövlətləri üçün birgə addımlar atmaq prinsipinə əsaslanmalıdır. UEFA-nın başsağlığı mesajındakı dilin müəyyən bir tənqidi hədəfə yönəltmədən, ümumi bir başsağlığı ifadəsi kimi qəbul edilməsi, təşkilatın siyasi fəaliyyətlərdən uzaq durma siyasətinə uyğunlaşdırma cəhdi ola bilər. Bu kontekstdə, Salahın reaksiyasının, onun fərdi bir şəxs kimi mövqeyini əks etdirdiyi, lakin UEFA-nın struktur və siyasətindən qaynaqlanan məhdudiyyətləri tamamilə nəzərə alıb-almadığı sual doğura bilər. UEFA-nın "Fələstinli Pele" kimi ifadəni istifadə etməsi, həm də ölən şəxsi təsvir etmək və hörmət göstərmək məqsədi daşıya bilər, hansı ki, bu da fərqli şəkildə yozula bilər.
Şərh Yaz