Şeyx Hasina 2024-də Banqladeş etirazçılarına atəş açdırdı

Həsinanın Ölümcül Tələbə Etirazlarına Qarşı Əmrləri

Banqladeşin keçmiş baş naziri Şeyx Hasinanın, ötən il hökumətinin siyasətinə qarşı keçirilən tələbə etirazlarında iştirak edənlərə qarşı “ölümcül silah tətbiq etmək” və “harada tapsalar, orada güllələmək” üçün “açıq göstəriş verdiyi” iddia edilir. Əl-Cəzirənin əldə etdiyi gizli telefon danışıqlarının səs yazıları bu faktı ortaya qoyub. Banqladeşə 15 il rəhbərlik edən Hasina, aylarla davam edən qanlı etirazlardan və hökumət qüvvələrinin amansız müdaxiləsindən sonra, ötən il avqustun 5-də vəzifəsindən istefa verərək Hindistana qaçıb. Ölkənin Beynəlxalq Cinayət Tribunalının (BCT) məlumatına görə, hadisələr nəticəsində 1400-ə yaxın insan həlak olub, 20 mindən çox insan yaralanıb. Əl-Cəzirənin Təhqiqat Bölməsi (T-Bölmə) səs yazılarını süni intellekt manipulyasiyasına qarşı yoxlamaq üçün səs-küy ekspertləri tərəfindən təhlil etdirib. Zəng edənlər səs uyğunluğu ilə müəyyən edilib. Milli Telekommunikasiya Monitorinq Mərkəzi (MTMM) tərəfindən iyulun 18-də qeydə alınan bir zəngdə Hasina müttəfiqlərindən birinə təhlükəsizlik qüvvələrinə ölümcül güc tətbiq etmələrini əmr etdiyini deyib. “Göstərişlərim artıq verilib. Mən tamamilə açıq bir əmr vermişəm. İndi ölümcül silahlar tətbiq edəcəklər, harada tapsalar, orada güllələyəcəklər”, – o bildirib. – “Bu göstəriş verilib. Mən indiyə qədər onları dayandırmışdım… Tələbələrin təhlükəsizliyi barədə düşünürdüm.” Daha sonra Dakka Cənubunun meri və Həsinanın qohumu Şeyx Fazle Noor Tapoşla danışığında keçmiş baş nazir nümayişlərə nəzarət etmək üçün vertolyotlardan istifadə etməkdən bəhs edib. “Harada toplaşma görsələr, yuxarıdan müdaxilə edilir – indi yuxarıdan edilir – bir neçə yerdə artıq başlayıb. Başladı. Bəzi etirazçılar hərəkət edib.”

Tibb Mütəxəssislərindən Şok Açıqlamalar

Həmin vaxt Banqladeş təhlükəsizlik qüvvələri etirazçılara havadan atəş açdığını inkar etsə də, Dakka şəhərindəki Populyar Tibb Kolleci Xəstəxanasında təcili yardım həkimi Şabir Şərif T-Bölməyə bildirib ki, vertolyotdan “xəstəxanamızın girişini hədəf alaraq” atəş açılıb. O əlavə edib ki, həkimlər qeyri-adi güllə yaraları olan tələbə etirazçılarına yardım göstəriblər. “Güllələr ya çiyinə, ya da sinəyə daxil olub və hamısı bədənin içində qalıb. Həmin vaxt bu tip xəstələri daha çox qəbul edirdik”, – o deyib. – “Rentgenlərə baxanda təəccübləndik, çünki güllələr çox iri idi.” Əl-Cəzirə hansı növ güllələrin istifadə edildiyini təsdiq edə bilməyib.

Məhkəmə Prosesləri və Dinləmə Şəbəkəsi

Bu səs yazıları prokurorlar tərəfindən Həsinanı, nazirlərini və təhlükəsizlik rəsmilərini insanlığa qarşı cinayətlərdə ittiham edən BCT-də dəlil kimi təqdim edilə bilər. Şeyx Hasina və daha iki səlahiyyətli şəxs iyulun 10-da ittiham olunub, məhkəmə prosesinin isə avqustda başlaması planlaşdırılır. Həsinanın nəzarət şəbəkəsi olan MTMM bu danışıqları qeydə alıb. MTMM daha əvvəl təkcə müxalifətçilərə deyil, hətta Həsinanın siyasi müttəfiqlərinə də casusluq etməkdə ittiham olunurdu. BCT-nin baş prokuroru Tacul İslam bildirib ki, keçmiş baş nazir qeydə alındığını bilirdi. “Bəzi hallarda digər tərəf ‘bunu telefonla müzakirə etməməliyik’ deyərdi. Baş nazirin cavabı isə ‘Bəli, bilirəm, bilirəm, bilirəm, qeydə alınır, problem deyil’ idi.” İslam deyib: “O, başqaları üçün çox dərin bir çuxur qazıb. İndi özü bu çuxurdadır.”

Tələbə Etirazlarının Başlanğıcı və Qətl Hadisəsi

Tələbə etirazları 2024-cü ilin iyununda yüksək məhkəmənin Banqladeşin 1971-ci il müstəqillik müharibəsində iştirak edən veteranların ailələri üçün dövlət işlərində yer ayırmağı nəzərdə tutan qeyri-populyar kvota sistemini yenidən tətbiq etdikdən sonra sülh yolu ilə başlayıb. Bir çox tələbə bu sistemin azadlıq hərəkatına rəhbərlik edən hakim Avami Liqası partiyasının tərəfdarlarını dəstəklədiyini və bir çox dövlət qulluğu vəzifələrinin ləyaqətə görə verilmədiyini düşünürdü. İyulun 16-da tələbə etirazçısı Abu Səid Banqladeşin şimalındakı Ranqpur şəhərində polis tərəfindən güllələnərək öldürülüb. Onun ölümü iyul üsyanında dönüş nöqtəsi olub, milli etiraza səbəb olub və etirazları şiddətləndirib.

Hökumətin Rədd Cavabı

Şeyx Hasinanın müttəfiqi və iqtisadi məsləhətçisi Salman F. Rəhmanın gizli telefon danışıqlarından birində onun Səidin ölümündən sonrakı (autopsiya) hesabatını əldə etməyə çalışdığı eşidilir. Zəng zamanı Rəhman polis baş inspektoru Çoudhuri Abdulla Əl-Mamundan hesabatla bağlı nə baş verdiyini soruşur. “Niyə postmortem hesabatı əldə etmək bu qədər vaxt aparır? Kim gizlənpaç oynayır? Ranqpur Tibb Kolleci?”, – o, Səidin autopsiyasını aparan Ranqpur Tibb Kolleci və Xəstəxanasını nəzərdə tutaraq soruşur. Ranqpur Tibb Kolleci Xəstəxanasından həkim Racibul İslam Əl-Cəzirəyə bildirib ki, polis onu Səidin postmortem hesabatını beş dəfə dəyişdirməyə məcbur edib, çoxsaylı güllə yaralarına dair hər hansı bir qeydi silmək üçün. “Onlar Abu Səid Bəyin daş atma nəticəsində yaranan xəsarətlərdən öldüyünü yazmaq istəyirdilər… halbuki, o, polis güllələrindən ölmüşdü.” Səidin ölümündən on iki gün sonra onun ailəsi baş nazirlə televiziyada yayımlanan bir tədbir üçün Dakaya gətirilib. Ümumilikdə, 40-a yaxın ailə toplanmışdı – hamısının qohumları etirazlarda həlak olmuşdu. “Hasina bizi Qanabhabana gəlməyə məcbur etdi”, – Səidin atası Məqbul Hüseyn baş nazirin iqamətgahına istinad edərək deyib. – “Bizi gəlməyə məcbur etdilər, əks halda başqa yollarla bizə işgəncə verə bilərdilər.” Kameralar tədbiri qeydə alarkən, Hasina hər ailəyə pul payladı. O, Səidin bacısı Sumi Xatuna dedi: “Ailənizə ədaləti təmin edəcəyik.” Xatun baş nazirə cavab verdi: “Videoda polisin onu vurduğu göstərildi. Burada nəyi araşdırmaq lazımdır? Bura gəlmək səhv idi.” Əl-Cəzirəyə verilən açıqlamada, Avami Liqasının sözçüsü Həsinanın heç vaxt “ölümcül silahlar” ifadəsini işlətmədiyini və təhlükəsizlik qüvvələrinə xüsusi olaraq ölümcül güc tətbiq etməyə icazə vermədiyini bildirdi. “Bu [Həsinanın telefon] qeydi ya seçilmiş, ya da saxtalaşdırılmış, ya da hər ikisidir.” Açıqlamada həmçinin bildirilib ki, Abu Səidin ölümünü araşdırmaq üçün hökumət səyləri “həqiqi” olub.

24 saat