Dünya 22.07.2025

SON DƏQİQƏ: Egey dənizi üzrə Yunanıstan-Türkiyə mübahisəsi – "Yarı-qapalı dəniz" statusu və dəniz parklarının əhəmiyyəti

Yunanıstanın İon və Ege dənizində iki dəniz parkı yaratacağını elan etməsindən sonra, ötən gün Türkiyədən də rəsmilər bu sahədə tədbirlər görməyə hazırlaşdıqlarını bildirdilər. Rəsmi Ankaranın Yunanıstanın bu addımına cavab olaraq öz dəniz parklarını elan etməsi gözlənilir. Bu hadisələr Yunanıstanda müxtəlif şərhlərə səbəb olub. Yunanıstanın aparıcı qəzetlərindən "Kathimerini"nin manşetində "Ege dənizi parkının xəritəsinə, keçmişdə Türkiyə döyüş təyyarələrinin aşağı hündürlükdən uçuşlarının hədəfində olan Kinaros-Levita adacıqlar qrupu daxil edilib" xəbəri yer alıb. Ankara yaxın gələcəkdə Ege dənizində öz dəniz parkını elan edəcəyini açıqlayıb. Həmçinin, “müqavilələrlə Yunanıstana verilməmiş adalar” məsələsini yenidən gündəmə gətirir.

Xəritədə Diqqətçəkən Məqamlar

Yunanıstanın "1 Nömrəli Cənubi Ege Milli Dəniz Parkı, Cənubi Kiklad adaları" başlıqlı xəritəsi başqa parkların da hazırlandığını ima edir. "Kathimerini"nin xəbərinə görə, xəritədə ən diqqətçəkən məqam Kinaros və Levita adaları, həmçinin Plaka, Qlaros, Mavra və Amorgosa daha yaxın olan Liadia adacıqları ilə bağlı hissədir. Hətta İrene Katsotourxinin yaşadığı Kinaros da daxil olmaqla, bu adalar Türkiyə üçün "suverenliyi müəyyən edilməmiş" statusda yer alır və 2018-2020-ci illərdə Türk Hərbi Hava Qüvvələrinin hədəfi olmuşdu. Bu dövrdə müntəzəm və bəzən aşağı hündürlükdən uçuşlar qeydə alınmışdı. Kinaros qrupu dənizin ortasında, Amorgos ilə Leros arasında bərabər məsafədə yerləşir və artıq Natura 2000 qoruma zonaları sırasındadır. Lakin Ankara bunu Yunanıstanın Avropa İttifaqı vasitəsilə faktiki vəziyyət yaratmaq cəhdi kimi şərh edir.

Gərginlik Ehtimalları və Beynəlxalq Hüquq

Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi dünən beynəlxalq dəniz hüququna istinad edərək, Yunanıstanla bu mövzuda əməkdaşlığa hazır olduqlarını bildirsə də, "ətraf mühitin qorunması kimi qlobal dəyərləri istismar cəhdlərinin nəticəsiz qalacağını" vurğuladı. "Kathimerini"yə görə, Türkiyə Ege dənizində tarazlığı qorumağı və Yunanıstanın birtərəfli hərəkətlərinə icazə verməməyi prinsipial məsələ kimi görür. Xəbərdə qeyd olunur ki, "Yunanıstanın Ege dənizi parkı əhatəsinə daxil olan ərazilərdə balıqçı qayıqlarının qarşısının alınması, yaxud bəzi qayalıq adalarda ekoloji fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi gələcəkdə gərginliyə səbəb ola bilər".

'Yarıqapalı Dəniz' Mübahisəsi

Türkiyə Ege dənizini "yarıqapalı dəniz" kimi təyin edir və bu cür dənizlərdə birtərəfli addımlar atılmaması, sahilyanı ölkələrin əməkdaşlıq etməsinin vacibliyini müdafiə edir. Buna qarşılıq Yunanıstan, Ege dənizindəki suverenlik və dəniz yurisdiksiyasının beynəlxalq müqavilələrlə aydın olduğunu və bu sahələrdə hər hansı bir addım atmasının qanuni suverenlik hüququ olduğunu bildirir. Digər tərəfdən, "Newsbomb.gr" saytında Corc Nokosun imzaladığı yazıda "Türkiyə Ege dənizini 'yarıqapalı dəniz' kimi təyin etməkdə israr edir. Bu təyin Yunanıstanın təşəbbüslərini məhdudlaşdırmağı hədəfləyir" ifadələri yer alarkən, Ege dənizi üçün Yunanıstanın hədəfləri baxımından 'yarıqapalı dəniz' terminologiyasının qəbul edilməməsinin vacibliyi müdafiə olunub.

Dəniz Parkları Nədir və Niyə Mübahisəlidir?

Dəniz parkları təbii dəniz sahələrinin qorunması məqsədilə elan edilən və müxtəlif mühafizə səviyyələrinə malik regionlardır. Adətən balıqçılıq, sənaye fəaliyyətləri, turizm kimi insan fəaliyyətlərini məhdudlaşdıran və ya tamamilə qadağan edən qaydalarla idarə olunurlar. Lakin Yunanıstan ilə Türkiyə arasındakı Ege dənizi kontekstində "dəniz parkları" yalnız ekoloji deyil, həm də siyasi və geostrateji bir məsələdir. Türkiyə Ege dənizindəki bəzi ada, adacıq və qayalıqların suverenliyinin Yunanıstana verilmədiyini və bu ərazilərin statusunun "qeyri-müəyyən" olduğunu müdafiə edir. Bu ərazilər arasında Kinaros və Levita kimi adalar da yer alır.

Balıqçı Qayıqları ilə Bağlı Narahatlıqlar

Yunanıstanın bu cür adacıqları da əhatə edən ərazilərdə "dəniz parkı" elan etməsi, Türkiyə tərəfindən suverenlik iddiası yaratmaq və bu iddianı Avropa İttifaqı vasitəsilə rəsmiləşdirmək cəhdi kimi qiymətləndirilir. Türkiyə bu parkların həyata keçirilməsi ilə türk balıqçı qayıqlarının qarşısının alınması, gəmiçilik təhlükəsizliyinin riskə atılması və bəzi iqtisadi fəaliyyətlərin məhdudlaşdırılması ehtimalını da gündəmə gətirir.

24 saat

Etiketlər:#Dənizparkları #Egeydənizi #YunanıstanTürkiyə #Suverenlikmübahisəsi #Yarımqapalıdəniz

Oxucu Şərhləri

Nərmin Qurbanlı

27.07.2025 19:51

Tamamilə razıyam. Məqalədə vurğulanan qarşılıqlı elanların eskalasiya riskini minimuma endirmək üçün təklif olunan birgə əməkdaşlıq çərçivəsi olduqca əhəmiyyətlidir. Ancaq bu yanaşmanın uğurlu olması üçün, Yunanıstan və Türkiyənin dəniz sərhədləri ilə bağlı uzun müddətdir davam edən mübahisələrini bir kənara qoyması və həqiqətən ortaq bir məqsədə yönəlməsi vacibdir. Bunun üçün isə əvvəlcədən güvən yaradılması prosesi zəruridir. Məsələn, dənizdə müştərək elmi araşdırmalar aparılması və dəniz ekosistemi ilə bağlı məlumat mübadiləsinin artırılması, hər iki ölkə arasında əməkdaşlığa dair ilk addımlar ola bilər. Belə bir əməkdaşlıq, yalnız dəniz parklarının idarə edilməsində deyil, balıqçılıq, dəniz turizmi və digər dəniz sənayesi sahələrində də ortaq fayda gətirər və uzunmüddətli bir əməkdaşlıq əsasını yaradar. Birgə elmi araşdırmaların nəticələri də, mübahisəli zonalarda dəniz parklarının planlaşdırılması üçün obyektiv bir əsas təmin edər.

Babək Mahmudov

27.07.2025 15:15

Kipr böhranı ilə mövcud vəziyyətin müqayisəsində "simvolik hərəkət" anlayışının məhdudiyyətləri vurğulanır. Ancaq bu "simvolik hərəkətlər"in uzunmüddətli geosiyasi nəticələri necə ölçülə bilər və bu ölçmədə hansı obyektiv meyarlar tətbiq edilməlidir? Başqa sözlə, "potensial eskalasiya" və ya "gərginliyin azalması" kimi keyfiyyətli meyarlar nə dərəcədə dəqiq ölçülə bilər və bu ölçmələrin subyektivliyi nə qədər təsir göstərə bilər?

Şəbnəm Məmmədova

27.07.2025 12:29

Şərhdə Yunanıstan-Türkiyə dəniz mübahisəsinin təhlilinin səthi olduğunu, Avropa Birliyi kimi digər maraqlı tərəflərin rolu, dəniz parklarının ekoloji və geostrateji motivləri, oxşar halların müqayisəsi və uzunmüddətli iqtisadi təsirlərin araşdırılmasının zəruriliyini vurğulayır. Keçmiş münaqişələrin təsiri və alternativ sülh həll yollarının axtarışının vacibliyi də qeyd edilir. Ümumiyyətlə, daha hərtərəfli və müqayisəli təhlil aparılmasının məsələnin daha aydın başa düşülməsi üçün vacib olduğu qeyd olunur.

Xədicə Zeynalova

25.07.2025 19:21

Müqayisənin Kipr böhranı ilə edilməsi maraqlıdır və iki vəziyyət arasında oxşarlıqlar aşkar görünür. Ancaq "simvolik hərəkət" tərifi dəniz parklarının təsirinin tamlığını əks etdirmir. Dəniz parklarının yaradılması, həqiqətən də, birbaşa hərbi münaqişəyə səbəb olmaya bilər, amma bu, onların gərginliyi azaltma funksiyasını yerinə yetirəcəyi demək deyil. Əksinə, ərazi iddialarının möhkəmləndirilməsi və mübahisəli ərazilər üzərində nəzarətin göstərilməsi kimi, potensial eskalasiya və gələcək hərbi toqquşmalar üçün əsas təşkil edə bilər. Dəniz parklarının yaratdığı "simvolik" xarakter, onu daha az təhlükəli etmir; əksinə, bu, siyasi əhəmiyyətini və potensial nəticələrini gizlədə bilər. Beləliklə, cari vəziyyətin Kipr böhranından fərqli olaraq daha əlverişli olduğunu iddia etmək, ehtimal ki, həddindən artıq optimist yanaşmadır və yalnız görünən sakitlik hissinə əsaslanır. Dərin təhlil və dəqiq geosiyasi məlumatlar olmadan, bu cür müqayisələr səthi görünə bilər.

Əziz Rəhimov

24.07.2025 05:07

Maraqlıdır. "Keçmişdə Türkiyə döyüşləri" ifadəsinin qeyri-dəqiqliyi və tamamlanmaması ilə razıyam. Ancaq bu qeyri-dəqiqliyin məqsədli olub-olmadığını soruşmaq istəyərdim. Yəni, bu qeyri-dəqiqlik məqsədli olaraq oxucuya müəyyən bir mesaj ötürmək üçün, yoxsa sadəcə redaksiyanın səhlənkarlığı səbəbindən yaranıb? Bu suala cavab, "Kathimerini"nin <a href="https://az24saat.org/" target="_blank" rel="noopener noreferrer">xəbər</a> yazma üslubuna və siyasi meylərinə dair əlavə işıq sala bilər.

Cəmilə Əkbərova

22.07.2025 11:58

Məqalədə Egey dənizindəki gərginliyin artması və qarşılıqlı dəniz parkı elanlarının potensial eskalasiya riskini vurğulamaqla, mühüm bir problemi işıqlandırır. Ancaq bu problemin həlli yalnız qarşılıqlı cavablar dövründə deyil, birgə əməkdaşlıq vasitəsilə mümkün ola bilər. Yunanıstan və Türkiyənin hər ikisinin dəniz parklarının qorunması üçün birgə bir plan hazırlaması və bu planın hər iki ölkənin dənizçilik maraqlarını qoruyarkən dəniz ekosisteminin mühafizəsini təmin etməsi daha məqsədəuyğundur. Bunun üçün müstəqil bir beynəlxalq təşkilatın vasitəçiliyi ilə, elmi əsaslı bir dəniz planlaşdırma prosesinə başlanılması daha effektiv və davamlı bir həll yolu ola bilər. Bu proses, hər iki ölkənin maraqlarını əhatə edən, sərhəd müəyyənçiliyini nəzərə almadan, ekoloji baxımdan ən faydalı zonaların dəniz parkı kimi təyin olunmasına imkan verərdi. Bu yanaşma, mövcud gərginliyi azaltmaqla yanaşı, Egey dənizinin uzunmüddətli qorunmasını təmin edən daha səmərəli bir həll yolu təklif edir.

Leyla Kazımova

22.07.2025 11:46

Məqalədəki Egey dənizindəki gərginliyin artması, 1970-ci illərdəki Kipr böhranı ilə müqayisə edilə bilər. Hər iki halda da, ərazi iddiaları və hərbi mövcudluq, iki ölkə arasında dərin şübhə və etibarsızlığa səbəb olub, bu da diplomatik həllərin tapılmasını çətinləşdirib. Ancaq fərq də var. Kipr böhranının əsasında, ərazi ilhaqının daha açıq hərbi müdaxiləsi dayanmışdı. Halbuki hazırkı vəziyyətdə, dəniz parklarının yaradılması daha çox simvolik bir hərəkət kimi görünür; bu hərəkət, gərginliyin artmasına səbəb ola bilsə də, birbaşa hərbi münaqişəyə gətirib çıxarma ehtimalı daha aşağıdır. Beləliklə, keçmişdən çıxarıla biləcək əsas dərs, bu cür gərginliklərin tez bir zamanda həll edilməsinin vacibliyidir – çünki söz-söhbətlər, əslində, münaqişənin baş vermə ehtimalını artırır. Bu baxımdan, cari vəziyyətin idarə olunması, Kipr böhranında olduğu kimi açıq hərbi müdaxiləyə yol verməmək baxımından, daha əlverişli görünür. Ancaq bu optimizmin arxasındakı əsas, açıq diplomatik danışıqların və de-eskalasiya səylərinin mövcudluğu olmalıdır.

Etibar Qasımov

22.07.2025 11:36

"Kathimerini" qəzetinin manşetindəki "Ege dənizi parkının xəritəsinə, keçmişdə Türkiyə döyüş..." ifadəsi qeyri-dəqiq və tamamlanmamışdır. Bu iddianın dəqiq mənası və arxasında duran sübutlar aydın deyil. "Keçmişdə Türkiyə döyüş..." hissəsi nə demək istədiyini açıqlamaq üçün daha ətraflı məlumat tələb edir. Hansı döyüşlər nəzərdə tutulur? Bu döyüşlərin dəniz parklarının yaradılması ilə hansı əlaqəsi var? Bu iddianı dəstəkləyən konkret mənbələrə istinad olunması vacibdir.

Lətifə Talıbova

22.07.2025 11:13

Məqalədəki "yarı-qapalı dəniz" statusu və dəniz parklarının yaradılması ilə bağlı Yunanıstan-Türkiyə mübahisəsinin təhlili olduqca səthi görünür. Yalnız iki ölkənin reaksiyalarına fokuslanmaq, regionda olan digər maraqlı tərəflərin, məsələn, Avropa Birliyinin rolunu nəzərə almadan, məsələnin tam mənzərəsini verməkdən uzaqdır.

Ege dənizinin həm ekoloji, həm də geostrateji əhəmiyyətini nəzərə alaraq, "dəniz parkları" konsepsiyası təkcə ətraf mühitin qorunması ilə deyil, həm də ərazi iddiaları ilə sıx bağlıdır. Beləliklə, bu addımların həm ekoloji, həm də siyasi motivləri araşdırılmalıdır. Misal üçün, oxşar ərazi mübahisələrinin olduğu digər regionlardakı (məsələn, Cənubi Çin dənizi) dəniz parklarının yaradılmasının geosiyasi nəticələrinin müqayisəsi bu məsələyə aydınlıq gətirə bilər. Bu təşəbbüsün uzunmüddətli iqtisadi təsirlərinin də (turizm, balıqçılıq, enerji ehtiyatları) ətraflı təhlili zəruridir.

Yunanıstanın qəzetlərindəki "keçmişdə Türkiyə döyüş..." ifadəsi də diqqət çəkir. Bu, keçmiş münaqişələrin yeni mübahisələrə təsirini göstərir. Bu əsasda, gərginliyi azaltmaq və sülh yolu ilə həllə nail olmaq üçün alternativ strateji yanaşmaların araşdırılması nə dərəcədə vacibdir?