Sudan müharibəsi: Əl-Fəşerdən qaçan yüzlərlə uşaq tənha və qorxu içində

Darfurda Valideynsiz Uşaqların Ağır Durumu

Sudanın qərb hissəsində yerləşən Darfur bölgəsinin Tavila şəhərinə Hərtərəfli Dəstək Qüvvələrinin (HDQ) ötən ay el-Fəşər şəhərinə nəzarəti ələ keçirməsindən sonra yüzlərlə sudanlı uşaq valideynsiz çatıb. Ən azı 400 nəzarətsiz uşaq Tavilaya gəlsə də, həqiqi sayın daha yüksək olduğu güman edilir.

Yardım təşkilatlarından verilən məlumatlara görə, uşaqlar səhrada günlərlə yol qət etdikdən sonra yorğun və dərin sarsıntı keçirərək Tavilaya çatırlar. Onların çoxu qaçdıqları və ya yolda rastlaşa biləcəkləri silahlı qruplardan qorxu içindədirlər. Bir çoxları qaçış zamanı ailələrindən ayrı düşüblər, digərlərinin valideynlərinin itkin düşdüyü, saxlandığı və ya öldürüldüyü ehtimal edilir.

El-Fəşərdəki Vəziyyət və Didərginlik

HDQ 2025-ci il oktyabrın 26-da 18 aylıq mühasirədən sonra Sudanın Şimali Darfur əyalətinin paytaxtı el-Fəşər şəhərinə nəzarəti ələ keçirib. Bu mühasirə zamanı şəhər sakinləri qida, dərman və digər həyati əhəmiyyətli ləvazimatlardan məhrum olublar. 2023-cü ilin aprel ayından etibarən Sudan Silahlı Qüvvələri (SSQ) ilə mübarizə aparan HDQ, şəhəri ələ keçirməsi zamanı kütləvi qətllər, adam oğurluğu və geniş yayılmış cinsi zorakılıq aktlarında ittiham olunur.

HDQ mülki şəxsləri hədəf aldığını və ya yardımları əngəllədiyini inkar edir, bu cür fəaliyyətlərin qanunsuz ünsürlər tərəfindən törədildiyini iddia edir. Lakin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının insan hüquqları üzrə rəhbəri Volker Türk 2025-ci il noyabrın ortalarında bildirib ki, el-Fəşərdə törədilən “vəhşiliklər” ən ağır cinayətləri təşkil edir.

BMT-nin son məlumatlarına görə, HDQ-nin keçən ay şəhəri ələ keçirməsindən bəri 100 mindən çox insan el-Fəşərdən qaçaraq, çoxu yaxınlıqdakı Çada sığınıb. Tavilaya isə 2025-ci il oktyabrın 26-dan bəri 15 min yeni köçkün gəlib. Orta hesabla hər gün 200-dən çox uşaq qeydiyyata alınır.

Uşaqların Psixoloji Travmaları və İnsan Alveri Riskləri

Tavilyadakı bir humanitar təşkilatın təhsil proqramında müəllim olan Nidaa bildirib ki, uşaqlar siniflərə kəskin travma əlamətləri ilə gəlirlər. Onun sözlərinə görə, bəzi uşaqlar gəldikləri zaman danışa bilmirdilər, digərləri isə gecə qarabasmalarla oyanırdılar. Onlar saatlarla gizləndiklərini, hücumlardan qaçmaq üçün gecələr yol getdiklərini və xaotik vəziyyətdə ailələrindən ayrı düşdüklərini danışırlar.

Humanitar qruplar Taviladakı onsuz da sıx məcburi köçkün düşərgələrinin el-Fəşər və ətraf kəndlərdən gələn yeni axınla yükləndiyini bildirirlər. Sudanlı-Amerika Həkimlər Assosiasiyası 2025-ci il noyabrın əvvəlində Tavilada el-Fəşər və Darfurun digər hissələrindən 650 mindən çox daxili köçkünün sığındığını təxmin edib. Köçkün sakinlərin təxminən dörddə üçü – 74 faizi – qeyri-formal yaşayış yerlərində, adekvat infrastruktursuz yaşayır, köçkün ev təsərrüfatlarının 10 faizindən azı etibarlı su təchizatı və ya tualetlərə çıxışa malikdir.

Eyni zamanda, BMT ekspertləri 2025-ci il noyabrın 28-də bölgədə pisləşən vəziyyətin Sudanlı qadın və qızları cinsi istismar və insan alveri riskinə daha çox məruz qoyduğunu xəbərdar ediblər. Yerindən didərgin düşmüş uşaqlar da gərginləşən münaqişədə döyüşmək üçün cəlb edilməyə daha çox həssasdırlar.

Ekspertlər bildiriblər ki, “el-Fəşər və ətraf bölgələrin HDQ tərəfindən ələ keçirilməsindən bəri insan alveri ilə bağlı həyəcanverici xəbərlərdən dərin narahatlıq duyuruq”. Onlar əlavə ediblər ki, “HDQ-nin nəzarətində olan ərazilərdə qadınlar və qızlar qaçırılıb, qadınlar, nəzarətsiz və ailələrindən ayrı düşmüş uşaqlar cinsi zorakılıq və cinsi istismar riskinə yüksək dərəcədə məruz qalırlar”. Ekspertlər ailələrin sığınacaqsız, humanitar yardımsız, səhiyyə və təhsil də daxil olmaqla əsas xidmətlərə çıxışdan məhrum qaldıqlarını qeyd edərək, bu əzab-əziyyətə səbəb olan insan hüquqları pozuntularına son qoymaq üçün təcili tədbirlərə çağırıblar.

24 saat