Tramnın keçmiş baş həkimi RFK Jr-ın mRNA peyvənd araşdırmalarına son qoymasının müasir tibb üçün təhlükə olduğunu deyib

Sizin qeyd etdiyiniz narahatlıqlar tamamilə yerindədir və mRNA peyvənd araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılması məsələsinin müasir tibbin gələcəyi baxımından böyük əhəmiyyt kəsb etdiyini düşünürəm. Məqalədə vurğulandığı kimi, elmi tədqiqatlara, xüsusilə də mRNA kimi yenilikçi texnologiyalara olan davamlı maliyyə dəstəyi, yalnız yeni müalicələrin və peyvənlərin inkişafı üçün deyil, eyni zamanda qlobal səhiyyə təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi üçün də əsas şərtdir. Bu cür qərarların elmi innovasiya ekosisteminə təsiri də diqqətəlayiqdir. Uzunmüddətli və sabit investisiyaların olmaması, tədqiqatçıların və şirkətlərin bu sahəyə cəlb olunmasını çətinləşdirə bilər. Bu da öz növbəsində, yeni tibbi həllərinin kəşfinin ləngiməsinə və ya tamamilə dayandırılmasına gətirib çıxara bilər. Beynəlxalq elmi əməkdaşlığın və sərmayə cəlbetmə potensialının azalması da, qlobal səhiyyə problemlərinə qarşı mübarizədə ciddi bir əngəl təşkil edə bilər. Bu vəziyyət, texnoloji yeniliklərin davamlılığında dövlət maliyyəsinin rolu və özəl sektorun bu boşluğu doldurmaq qabiliyyəti barədə daha geniş bir müzakirənin zəruriliyini ortaya qoyur. Pandemiya dövründə Operation Warp Speed kimi layihələrin uğuru, dövlət və özəl sektorun birgə səylərinin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərmişdi. mRNA texnologiyasının COVID-19 peyvənlərinin sürətli inkişafında oynadığı rol, bu texnologiyanın potensialını və onun inkişafını dəstəkləməyin vacibliyini bir daha təsdiqləyir. Bu səbəbdən, gələcək səhiyyə təhdidlərinə qarşı hazırlıqlı olmaq üçün mRNA araşdırmalarına verilən dəstəyin davam etdirilməsi olduqca vacibdir.

Salam! Şərhinizə cavab vermək mənə xoşdur.

Sizin bu "maliyyə tətilini" təqdim etmə tərziniz həqiqətən də çox əyləncəlidir. Mən də belə düşünürəm ki, təsəvvür edin, kosmos gəmisindəyik və birdən texnik deyir: "Əyləncəli qazı dayandırırıq, çünki biz onu tam anlamırıq!" Bu, Astronavtları bir az çaş-baş salar, elə deyilmi?

Mən də Ebola zamanı beynəlxalq əməkdaşlığın nə qədər vacib olduğunu xatırlayanda, bu "tort" misalı ilə razıyam. Ümid edək ki, bu yeni un axtarışı bizə daha dadlı bir tort hazırlamağa kömək edər.

Əsas məsələyə gəldikdə, yəni mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitin dayandırılmasına, bu addım əslində "Operation Warp Speed" ruhuna uyğundur, çünki hər zaman yeni və daha yaxşı yollar axtarırıq. Bəlkə də bu fasilə bizə daha təsirli və təhlükəsiz vaksinlər üçün yeni ümidlər bəxş edər. Kim bilir, bəlkə də bu "fasilə" növbəti böyük kəşfin qapısını aralayar!

Məqalə və şərh üçün təşəkkürlər, olduqca düşündürücü və həm də gülməli bir mövzu idi!

Sizə 'Tramnın keçmiş baş həkimi RFK Jr-ın mRNA peyvənd araşdırmalarına son qoymasının müasir tibb üçün təhlükə olduğunu deyib' başlıqlı bir yazı məqaləsinə verilmiş şərhiə cavab yazmağınız tapşırılır. Orijinal şərh belədir: 'Məqalədə qeyd olunan mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitin kəsilməsi məsələsi, təkcə tibbi tədqiqatların davamlılığı baxımından deyil, eyni zamanda elmi irəliləyişə sərmayə qoymağın dövlət siyasətlərindəki dəyişkənliyini göstərən daha geniş bir tendensiyanın əlaməti ola bilər. Qısa müddətli siyasi və ya iqtisadi düşüncələrlə böyük elmi layihələrin dayandırılması, uzunmüddətli perspektivdə ölkənin innovasiya qabiliyyətinə və qlobal rəqabətliliyinə necə təsir edə bilər?'. Bu şərhiə 'neutral' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('mRNA vaksinləri') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.

Bu şərhə analitik bir yanaşma ilə cavab verərək, əsas mövzu olan mRNA peyvəndlərini nəzərə alıram:

Sizə 'Tramnın keçmiş baş həkimi RFK Jr-ın mRNA peyvənd araşdırmalarına son qoymasının müasir tibb üçün təhlükə olduğunu deyib' başlıqlı bir yazı məqaləsinə verilmiş şərഹിə cavab yazmağınız tapşırılır. Orijinal şərh belədir: 'Bu məqalədə mRNA peyvənd araşdırmalarına ayrılan dövlət vəsaitlərinin dayandırılmasının tibbi nailiyyətlərə zərər verə biləcəyi fikri qaldırılır. Bu cür araşdırmaların mühüm tərəfləri olsa da, investisiya qərarlarının yalnız bir baxış bucağından qiymətləndirilməsi qənaətbəxş deyil. Məsələnin digər tərəfinə baxsaq, bu kimi tədqiqatlara ayrılan böyük vəsaitlərin hər zaman effektiv və ya ədalətli paylaşıldığı iddia edilə bilərmi? Bəlkə də, vəsaitlərin istiqamətini müəyyənləşdirərkən, alternativ tibbi üsulların və ya qabaqcıl texnologiyaların araşdırılmasına da eyni dərəcədə önəm vermək, tədqiqat prioritetlərini yenidən nəzərdən keçirmək olar. Bu halda, təkcə bir istiqamətin inkişafına fokuslanmaq əvəzinə, daha geniş spektrdə elmi yenilikləri dəstəkləmək daha məqsədəuyğun ola bilər.'. Bu şərഹിə 'analytical' üslubunda, məqalənin əsas mövzusunu ('mRNA vaksinləri') nəzərə alaraq düşünülmüş bir cavab yazın.

Şərhinizdə qaldırılan məqamlar olduqca vacibdir və mRNA peyvəndləri ilə bağlı elmi tədqiqatlara ayrılan vəsaitlərin idarə edilməsi kontekstində diqqətlə dəyərləndirilməlidir. Sadəcə bir istiqamətin prioritetləşdirilməsinin potansial zərərlərini vurğulamağınız düzgündür. Məsələn, **ABŞ-da mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılması mübahisələrə səbəb olub. Səhiyyə sahəsindəki bu qərar, gələcək tibbi nailiyyətlərə əngəl törədə bilərmi?** sualı da məhz bu fikir mübadiləsinin mərkəzindədir.

**mRNA Vaksin Araşdırmalarına Dəstəyin Dayandırılması** mövzusu, tədqiqatlara ayrılan vəsaitlərin strategiyası haqqında mühüm suallar doğurur. **ABŞ-ın keçmiş baş həkimi Cerom Adams**ın qeyd etdiyi kimi, **keçmiş prezident Donald Trampın administrasiyası dövründə xidmət etmişdi. O, Səhiyyə və İnsan Xidmətləri katibi Robert F. Kennedinin təxminən 500 milyon dollarlıq mRNA vaksin araşdırmalarına ayrılan vəsaiti dayandırmasının "müasir tibbin ən perspektivli sahələrində" irəliləyişə mane ola biləcəyini söyləyib.** Bu, bir tərəfdən, bu texnologiyanın gələcəyi üçün vacibliyini vurğulayır.

Digər tərəfdən, Kennedinin fikirlərini də nəzərə almaq lazımdır ki, **Kennedi keçən həftə administrasiyanın 22 mRNA vaksininin inkişafı layihəsini ləğv etdiyini elan edib. O, vaksinlərin "COVID və qrip kimi yuxarı tənəffüs yolları infeksiyalarına qarşı effektiv qoruma təmin etmədiyini" bildirib.** **Layihələr, Biotibbi Qabaqcıl Araşdırmalar və İnkişaf İdarəsi (BARDA) vasitəsilə maliyyələşdirilirdi.** Və Kennedinin qeyd etdiyi kimi, **Kennedi, vəsaitlərin "viruslar mutasiyaya uğrasa belə təsirli olan daha təhlükəsiz, daha geniş vaksin platformalarına" yönəldiləcəyini qeyd edib.** Bu nöqteyi-nəzər, yalnız bir texnologiyaya fokuslanmaq əvəzinə, daha geniş və dayanıqlı həllərə üstünlük verilməsi fikrini dəstəkləyir.

**Adamsın Reaksiyası və mRNA Texnologiyasının Əhəmiyyəti** baxımından, mRNA texnologiyasının təcili tibbi ehtiyaclara cavab verməkdəki rolunu azaltmaq olmaz. **Adams, mRNA vaksinlərinin effektivliyi ilə bağlı Kennedinin iddialarının "sadəcə doğru olmadığını" deyib. "Ən mühafizəkar hesablamalara görə, mRNA texnologiyası sayəsində 2 milyondan çox insanın həyatı xilas edilib. Bu, COVID-19 vaksinlərini rekord müddətdə hazırlamağımıza kömək etdi və bu, əslində prezident Trampın ən böyük nailiyyətidir" – deyə Adams bildirib.** Bu ifadələr, mRNA texnologiyasının daha əvvəlki tibbi nailiyyətlərdəki rolunu və potensialını göstərir. **mRNA texnologiyası, cənab Trampın ilk səlahiyyət müddətinin sonunda koronavirus pandemiyasının başlanğıcında COVID-19 vaksinlərinin sürətli inkişafına yönəlmiş dövlət-özəl tərəfdaşlığı olan Operation Warp Speed-in mərkəzi hissəsi idi.** Bu, elmi yeniliklərin sürətləndirilməsi üçün tərəfdaşlıqların əhəmiyyətini də önə çıxarır.

Nəhayət, bütün bu müzakirələr göstərir ki, səhiyyə sahəsindəki investisiya qərarları yalnız birtərəfli baxışlarla deyil, həm də gələcək prioritetləri, alternativ həlləri və mövcud texnologiyaların effektivliyini də nəzərə alaraq həyata keçirilməlidir. Sadəcə bir istiqamətə investisiya etmək əvəzinə, elmi yeniliklərin müxtəlif sahələrini dəstəkləmək uzunmüddətli perspektivdə daha məqsədəuyğun ola bilər.

Şərhinizdə keçmişə nəzər salıb elmi tədqiqatlara dəstəyin əhəmiyyətini vurğulamağınız təqdirəlayiqdir. Polio peyvəndinin inkişafı həqiqətən də böyük bir nailiyyət idi və bu, səylərin birləşdirilməsinin nəticəsini göstərir. Lakin, bu müqayisənin mRNA texnologiyasının hazırkı vəziyyətinə tam uyğun gəlmədiyini düşünürəm.

Polio peyvəndinin hazırlanması zamanı mövcud olan tibbi bilik və texnologiya səviyyəsi indiki ilə müqayisə oluna bilməz. mRNA texnologiyası nisbətən yenidir və onun potensialı hələ tam olaraq anlaşılmamışdır. Bu texnologiyanın hələ də inkişaf mərhələsində olduğunu və bəzi narahatlıqlara səbəb ola biləcəyini qəbul etmək lazımdır.

Məqalədə də qeyd edildiyi kimi, səhiyyə katibi Robert F. Kennedi 500 milyon dollarlıq maliyyəni dayandırıb, çünki bu vəsaitin viruslar mutasiyaya uğrasa belə təsirli olan daha təhlükəsiz, daha geniş peyvənd platformalarına yönəldilməsini məqsədəuyğun sayıb. Bu, texnologiyanın effektivliyi və təhlükəsizliyi ilə bağlı fundamental sualların hələ də qaldığını göstərir. Keçmiş baş həkim Cerom Adamsın dediyi kimi, "Ən mühafizəkar hesablamalara görə, mRNA texnologiyası sayəsində 2 milyondan çox insanın həyatı xilas edilib" fikri də diqqətəlayiqdir. Lakin, bu statistikalar mövcud olan təhlükəsizlik məlumatlarına əsaslanır və gələcəkdə bu texnologiyanın necə inkişaf edəcəyi hələ də sual altındadır.

Əgər bu maliyyənin dayandırılması, Salk və Şeyb dövründəki kimi bir qətiyyətsizlik kimi görünsə də, mən bunu yeni texnologiyalara daha tənqidi və ehtiyatlı yanaşma kimi dəyərləndirirəm. Elmə investisiya etmək vacibdir, lakin bu investisiyaların həm də effektiv, təhlükəsiz və uzunmüddətli həllər gətirəcəyinə əmin olmaq lazımdır. Bu qərar, mRNA texnologiyasının potensial risklərini nəzərə alaraq, daha diqqətli bir strategiyanın tətbiq olunmasına səbəb ola bilər. Gələcəkdə oxşar tibbi kəşflərin yubanması ehtimalı olsa da, mən bu addımın müasir tibbin ümumi inkişafı üçün zəruri bir ehtiyatlılıq tədbiri olduğuna inanmaq istəyirəm.

Məqaləyə dair düşüncələrinizi yüksək qiymətləndirirəm. mRNA vaksin araşdırmalarına ayrılan maliyyənin dayandırılması ilə bağlı mövzunu diqqətlə oxudum və sizin əlavə etdiyiniz perspektivlər çox dəyərlidir. Prioritetlərin yenidən nəzərdən keçirilməsi və vəsaitlərin müxtəlif səhiyyə ehtiyaclarına yönləndirilməsi məsələsini vurğulamanız olduqca yerindədir. Elmi layihələrin maliyyələşdirilməsində qəbul edilən qərarların mürəkkəbliyini və bunun yalnız tibbi tərəqqiyə mane olmaq niyyəti deyil, həm də daha geniş strateji məqsədlərlə bağlı ola biləcəyini göstərməyiniz məni düşündürdü. Özəl sektor və beynəlxalq tərəfdaşların rolu da, xüsusilə dövlət maliyyəsinin optimallaşdırılması baxımından araşdırmaların davamlılığı üçün mühüm məqamdır. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu cür investisiya qərarlarını qiymətləndirərkən, təkcə araşdırmanın potensial faydalarını deyil, həm də digər maliyyə sahələrinin strateji əhəmiyyətini də nəzərə almaq lazımdır. Bu, həqiqətən də maraqlı və düşündürücü bir müzakirə mövzusudur.

Bu mövzuya toxunduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Məqalədə qeyd olunan 500 milyon dollarlıq mRNA vaksin araşdırmalarına maliyyə dəstəyinin dayandırılması qərarının təsirləri doğrudan da düşündürücüdür. Şərhinizdə də vurğulandığı kimi, qlobal səhiyyə investisiyaları kontekstində bu cür böyük miqyaslı elmi tədqiqatlara ayrılan vəsaitlərin dayandırılması həm qısa, həm də uzunmüddətli perspektivdə nəticələr doğuracaq.

Digər inkişaf etmiş ölkələrin, xüsusilə də Avropa İttifaqı və Asiya ölkələrinin biotexnologiya və vaksinologiya sahələrinə investisiyaları artırması fonunda, ABŞ-ın bu addımı strategiya dəyişikliyi kimi qəbul edilə bilərmi? Bu maliyyənin kəsilməsi, səhiyyə siyasətində hansı yeni prioritetlərin müəyyənləşdirildiyini və bu yeni istiqamətlərin strateji əhəmiyyətini necə formalaşdıracaq? Elm adamları və tədqiqat institutları üzərində bunun hansı dərəcədə təsirə malik olacağını və digər ölkələr üçün bir presedent yaradıb-yaratmayacağını da düşünmək lazımdır.

Şərhinizdə qeyd olunan sual həmçinin vacibdir: bu maliyyənin haradan kəsildiyi və ya hansı yeni proqramlara yönləndirildiyi barədə məlumat, qərarın strateji əhəmiyyətini və qlobal tibbi tədqiqatlara təsirini daha aydın anlamağa kömək edə bilər. Səhiyyə siyasətlərinin daha geniş kontekstində, dövlət və özəl sektorun araşdırmaların maliyyələşdirilməsindəki balansının tənzimlənməsi məsələsi də yenidən gündəmə gəlirmi? Bu suallar ətrafında müzakirəni davam etdirmək faydalı olardı.

Səsinizi və mRNA texnologiyasının potensialı haqqında düşüncələrinizi yüksək qiymətləndirirəm. Adamsın qeyd etdiyi kimi, bu texnologiyanın indiyə qədər on milyonlarla insanın həyatını xilas etdiyi doğrudur və bu, həqiqətən də böyük bir nailiyyətdir. Lakin, bu cür qlobal səhiyyə layihələri üçün ayrılan vəsaitlərin yenidən nəzərdən keçirilməsi vacib bir məqamdır.

Sizə bir sualım var: Kennedinin alternativ, daha təhlükəsiz və geniş spektrli vaksin platformalarına yönəlmə qərarı, mRNA texnologiyasının artıq sübut olunmuş effektivliyini nəzərə alaraq, gələcək tibbi araşdırmalar üçün əslində daha strateji bir addım ola bilərmi? Yoxsa, indiki nailiyyətlərin davamlılığını təmin etmək üçün mRNA tədqiqatlarına tam dəstəyin davam etdirilməsi daha üstün bir yanaşmadır?

Məqalədə qeyd olunan fikirlə razılaşmıram. Əslində, mRNA texnologiyasının imkanları əvəzolunmazdır və yalnız COVID-19 pandemiyası ilə məhdudlaşmır. Adamsın da vurğuladığı kimi, bu texnologiya sayəsində milyonlarla insan həyatı xilas edilib və bu, yalnız bir başlanğıcdır. Yeni prioritetlərin müəyyən edilməsi və vəsaitlərin yenidən bölüşdürülməsi aktual tibbi ehtiyacları qarşılamaq üçün zəruri olsa da, mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin tamamilə dayandırılması gələcək tibbi inkişaf üçün ciddi bir geriləməyə səbəb ola bilər. Bu texnologiyanın effektivliyi və müxtəlif xəstəliklərin müalicəsindəki potensialı artıq sübut olunmuşdur. Belə bir vəziyyətdə, əldə olunmuş nailiyyətlərin aktuallığını qorumaq və ya digər fondların dəstəyini təmin etmək əvəzinə, bu sahəyə investisiyanı davam etdirmək daha məqsədəuyğun olardı. Gələcəkdə daha təsirli və təhlükəsiz vaksinlərin yaradılması üçün mRNA texnologiyasının inkişafını davam etdirmək vacibdir.

Mən orijinal şərhlə tam razılaşmıram. Keçmişdə maliyyələşdirmənin kəsilməsi hallarının olması, hazırkı mRNA texnologiyasına ayrılan vəsaitlərin dayandırılmasının doğru olduğu mənasına gəlmir. Məqalədə də qeyd olunduğu kimi, mRNA texnologiyası tibbdə inqilab yaradan bir sahədir. Belə bir texnologiyaya dəstəyin kəsilməsi, gələcək müalicələrin və peyvəndlərin inkişafını ciddi şəkildə ləngidə bilər. Xüsusilə, bu texnologiyanın onkoloji və genetik xəstəliklərin müalicəsindəki potensialı nəzərə alınarsa, bu qərarın qısa və uzunmüddətli nəticələri ciddi narahatlıq doğurur. Siyasi səbəblərdən elmi irəliləyişin dayandırılması cəmiyyət üçün böyük itki ola bilər.

Yaxşı, bu maraqlı və bir az da qəribə bir vəziyyətdir! Düşünürəm ki, bir az yumorla cavab vermək mənə həvalə olunub, amma bunu edərkən də məqalənin əsas mövzusu olan mRNA peyvəndləri haqqında ciddi fikirləri də nəzərə almalıyam.

Belə deyim, mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılması ilə bağlı verilən şərh, həqiqətən də dərin düşüncələrə dalmağa səbəb olur. Sanki bir `maliyyə tətilinə` çıxmışıq, amma bu tətilin gələcək tibbi nailiyyətlərə nə qədər sərin bir təsir edəcəyi sual altındadır. Əslində, Ebola ilə mübarizə zamanı beynəlxalq əməkdaşlığın necə bir möcüzə yaratdığını xatırladanda, bəzən düşünürəm ki, təsəvvür edin, biz birgə böyük bir tort bişirmək istəyirik, amma birdən birimiz deyir: "Yox, bu undan istifadə etməyəcəyik, başqa bir un tapacağıq!" Bu, tortun hazırlanmasını bir az gecikdirə bilər, elə deyilmi?

ABŞ-ın bu addımı digər ölkələri necə təsir edəcəyinə gəldikdə isə... bu, sanki bir qrup uşağın oynadığı bir oyunda, bir uşağın birdən "Mən artıq oynamıram!" deməsi kimidir. Digərləri də bir anlıq çaşbaş qala bilər. Ümid edək ki, bu "oyun" davam edəcək və bütün planet sağlamlıq sahəsində birlikdə "oynamağa" davam edəcək. Axı, kim bilir, bəlkə də bu "maliyyə fasiləsi" yeni və daha parlaq ideyalar üçün bir imkan yaradar – bu da, əslində, təəccüblü bir şəkildə "Operation Warp Speed"in ruhuna uyğun gələ bilər, necə ki, Trampın özü də demişdi.

Maraqlı fikir mübadiləsi üçün təşəkkürlər!

Şərhinizi diqqətlə oxudum və mRNA peyvənd araşdırmalarına maliyyələşdirmənin dayandırılması ilə bağlı məsələyə gətirdiyiniz əlavə perspektivləri yüksək qiymətləndirirəm. Prioritetlərin yenidən qiymətləndirilməsi və müxtəlif səhiyyə ehtiyaclarına vəsaitin yönləndirilməsi zərurətini vurğulamağınız çox yerindədir. Həqiqətən də, elmi layihələrin maliyyələşdirilməsi mürəkkəb qərarlar tələb edir və bu qərarların arxasında yalnız tibbi tərəqqiyə mane olmaq niyyəti deyil, həm də daha geniş strateji məqsədlər ola bilər. Özəl sektorun və ya beynəlxalq tərəfdaşların rolunu vurğulamağınız da vacibdir, çünki bu, dövlət maliyyəsinin optimallaşdırılması şəraitində araşdırmaların davamlılığında mühüm rol oynaya bilər. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu cür investisiya qərarlarını qiymətləndirərkən, təkcə araşdırmanın potensial faydalarını deyil, həm də digər maliyyələşdirmə sahələrinin strateji əhəmiyyətini də nəzərə almaq lazımdır. Bu, maraqlı bir müzakirə yaratdı.

Hörmətli şərhçi,

Məqalədə qeyd olunan 500 milyon dollarlıq vəsaitin dayandırılması ilə bağlı maraqlı suallarınız var. Bu qərarın əhatə etdiyi konkret araşdırmalar və dayandırmanın əsas səbəbləri barədə əlavə mənbələrə olan tələbiniz tamamilə anlaşılandır.

Qeyd etmək lazımdır ki, Səhiyyə və İnsan Xidmətləri katibi Robert F. Kennedi tərəfindən 22 mRNA vaksininin inkişaf layihəsinin ləğv edilməsi, cənab Trampın administrasiyası dövründə xidmət etmiş keçmiş baş həkim Cerom Adams kimi tibb sahəsindəki bəzi mütəxəssislər tərəfindən tənqid olunub. Adams, Kennedinin COVID və qrip kimi infeksiyalara qarşı effektivliklə bağlı iddialarını "sadəcə doğru deyil" adlandırıb. O, mRNA texnologiyasının təxminən 2 milyondan çox insanın həyatını xilas etdiyini vurğulayıb və COVID-19 peyvəndlərinin rekord müddətdə hazırlanmasında bu texnologiyanın rolunu "Operation Warp Speed" çərçivəsində prezident Trampın ən böyük nailiyyətlərindən biri kimi dəyərləndirib. Adamsın fikrincə, köhnə texnologiyalara güvənilsəydi, bu peyvəndlərin hazırlanması 18-24 ay daha çəkə bilərdi.

Kennedinin qərarının əsas səbəbi olaraq virusların mutasiyasına qarşı daha təsirli və daha təhlükəsiz vaksin platformalarına yönəlmək məqsədi göstərilib. Lakin bu qərarın, mRNA texnologiyasının inkişafını əngəlləyəcəyi və gələcək tibbi nailiyyətlərə mənfi təsir göstərə biləcəyi narahatlığını da qeyd etmək olar.

Bu mövzu ilə bağlı daha dərin məlumat əldə etmək istəyənlər üçün, Biotibbi Qabaqcıl Araşdırma və İnkişaf İdarəsi (BARDA) kimi qurumların rəsmi hesabatları, eləcə də müstəqil tibbi jurnalistlərin bu mövzudakı təhlilləri faydalı ola bilər.

Təşəkkürlər.

Məqalədə mRNA vaksin araşdırmalarına ayrılan maliyyənin dayandırılmasının gələcək tibbi inkişaflar üçün potensial riskləri vurğulanır ki, bu da olduqca əsaslı bir narahatlıqdır. Lakin, bu qərarın digər mümkün nəticələri və kontekstləri də nəzərə alınmalıdır. Bəs bu maliyyənin dayandırılması, xüsusilə də əsaslandırılmamış və ya təcili olmayan tədqiqat sahələrinə yönləndirilən vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsi üçün bir addım ola bilərmi? Eyni zamanda, bu qərarın qeyd olunan 500 milyon dollarlıq vəsaitlərin hansı spesifik layihələrə ayrıldığını və onların elmi əsaslarının nə dərəcədə güclü olduğunu bilmək vacibdir. Belə bir araşdırma siyasətinin dəyişməsi, bəlkə də, daha prioritetli və təcili tibbi ehtiyaclara yönəldilməli olan məhdud resursların daha səmərəli istifadəsini təmin edə bilər.

Məqalədə qeyd olunan mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitin kəsilməsi məsələsi, təkcə tibbi tədqiqatların davamlılığı baxımından deyil, eyni zamanda elmi irəliləyişə sərmayə qoymağın dövlət siyasətlərindəki dəyişkənliyini göstərən daha geniş bir tendensiyanın əlaməti ola bilər. Qısa müddətli siyasi və ya iqtisadi düşüncələrlə böyük elmi layihələrin dayandırılması, uzunmüddətli perspektivdə ölkənin innovasiya qabiliyyətinə və qlobal rəqabətliliyinə necə təsir edə bilər?

ABŞ-da mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılması, əslində, elmi tədqiqatlara maliyyə dəstəyinin kəsilməsi kontekstində təəccüblü bir hadisə deyil. Tarixə nəzər salsaq, oxşar vəziyyətlərə rast gəlmək mümkündür. Məsələn, 1960-cı illərdə ABŞ-da bir sıra əhəmiyyətli tibbi tədqiqat layihələri, siyasi və iqtisadi səbəblərdən maliyyə dəstəyini itirmişdi. Bu, o dövrdə bəzi xəstəliklərin müalicəsində irəliləyişin ləngiməsinə səbəb oldu.

Belə hadisələrdən çıxarılmalı əsas dərs, elmi tədqiqatlara sərmayə qoyulmasının uzunmüddətli təsirinin olması və bu dəstəyin siyasi amillərdən asılı olmamalıdır. Hazırkı vəziyyət isə, bəlkə də, keçmişdən fərqlənir, çünki mRNA texnologiyası müasir tibb üçün tamamilə yeni bir qapı açmışdır. Bu texnologiyanın imkanları əvvəllər təsəvvür edilməz idi və hazırkı araşdırmalara ayrılan vəsaitlərin dayandırılması, yalnız yeni peyvəndlərin deyil, həm də onkoloji xəstəliklər və digər genetik xəstəliklərin müalicəsi sahəsindəki gələcək inkişafları da təhlükə altına qoyur. Bu qərarın təsirini qiymətləndirmək üçün daha ətraflı analiz tələb olunur.

Bu məlumatı oxuyarkən, ABŞ-da mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılmasının yalnız gələcək tibbi nailiyyətlərə deyil, həm də qlobal səhiyyə tədqiqatları üzrə beynəlxalq əməkdaşlığa təsir edə biləcəyi ağlıma gəldi. Belə bir qərar, pandemiyalarla mübarizədə vacib rol oynayan ümumi bilik və resursların bölüşülməsinə necə təsir edə bilər? Məsələn, bir neçə il əvvəl, Ebola virusu ilə mübarizə zamanı, beynəlxalq səylər və müxtəlif ölkələrin birgə araşdırmaları sayəsində effektiv vaksinlərin hazırlanması sürətləndi. Belə bir fonda, ABŞ-ın mRNA tədqiqatlarına maliyyə dəstəyini azaltması, digər ölkələrin bu sahədəki investisiyalarını necə yenidən qiymətləndirməsinə səbəb ola bilər?

Bu məqalədə qeyd olunan 500 milyon dollarlıq mRNA peyvənd araşdırmalarına ayrılan vəsaitin dayandırılması məsələsi, həqiqətən də səhiyyə sahəsində gələcək inkişaflara təsir edə biləcək bir qərardır. Bu cür iri həcmli maliyyələşdirmənin dayandırılması, təkcə tibbi tədqiqatlara deyil, həm də bu sahəyə sərmayə qoyan beynəlxalq əməkdaşlıqlar və qlobal səhiyyə strategiyaları baxımından da narahatlıq doğurur. Məsələn, bəzi Avropa ölkələri, bu cür texnologiyalara investisiya qoymaqda daha ardıcıl bir mövqe tutaraq, uzunmüddətli sərmayə strategiyaları ilə tibbi tədqiqatları dəstəkləyirlər. Bu, Amerika Birləşmiş Ştatlarının qərarının, xüsusilə qlobal pandemiya hazırlığı və yeni xəstəliklərin müalicəsi üçün vacib olan elmi biliklərin artırılmasında bir boşluq yarada biləcəyi ehtimalını gücləndirir. Digər tərəfdən, belə bir maliyyələşdirmənin dayandırılması, prioritetlərin yenidən nəzərdən keçirilməsinə və ya alternativ, daha səmərəli araşdırma metodlarına yönəldilməsinə səbəb ola bilərmi?

Məqalədə qeyd olunan mRNA peyvənd araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılması məsələsi, yalnız tibbi nailiyyətlərə deyil, eyni zamanda qlobal səhiyyə təhlükəsizliyi və innovasiya ekosisteminin gələcəyi üçün də ciddi narahatlıq doğurur. Bu cür qərarlar, xüsusilə pandemiyaların qlobal miqyasda təhdid yaratdığı bir dövrdə, elmi tədqiqatlara davamlı və proqnozlaşdırıla bilən maliyyə dəstəyinin nə qədər vacib olduğunu vurğulayır. Elmi inkişaf, xüsusilə də yeni texnologiyaların (mRNA kimi) potensialını tam anlamaq və tətbiq etmək üçün uzunmüddətli və sabit investisiyalar tələb edir. Belə bir dəstəyin dayandırılması, bir tərəfdən, yeni müalicə üsullarının və peyvənlərin inkişafını ləngidə bilər, digər tərəfdən isə beynəlxalq səviyyədə elmi əməkdaşlıq və sərmayə cəlbetmə potensialını azalda bilər. Bu tendensiya, davamlı texnoloji yeniliklərin təmin edilməsində dövlət maliyyəsinin rolunun azalması və özəl sektorun bu boşluğu doldurmaqda nə qədər uğurlu ola biləcəyi ilə bağlı daha geniş bir müzakirənin başlanğıcı ola bilərmi?

Məqalədə qeyd olunan Səhiyyə və İnsan Xidmətləri katibi Robert F. Kennedinin təxminən 500 milyon dollarlıq mRNA vaksin araşdırmalarına maliyyə dəstəyinin dayandırılması qərarı, qlobal səhiyyə investisiyaları kontekstində diqqətlə dəyərləndirilməlidir. Ümumiyyətlə, bu cür böyük miqyaslı elmi tədqiqatlara ayrılan vəsaitlərin dayandırılması, qısa müddətdə maliyyə qənaəti kimi görünsə də, uzunmüddətli perspektivdə tibbi nailiyyətlərin tempini ləngidə bilər. Müqayisə üçün qeyd etmək olar ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələr, xüsusilə də Avropa İttifaqı üzvləri və Asiya qabaqcıl dövlətləri, pandemiya sonrası dövrdə də biotexnologiya və vaksinologiya sahələrinə investisiyaları artırmağa davam edirlər. Bu, onların elmi tədqiqatları milli təhlükəsizlik və iqtisadi dayanıqlılığın mühüm hissəsi kimi görmələrindən irəli gəlir. Məsələn, Avropa İttifaqının "Hərəkət planı" çərçivəsində biomüdafiə hazırlığı və qabaqcıl tibbi texnologiyalara xüsusi diqqət yetirilir.

Bu qərarın gələcək tibbi nailiyyətlərə necə təsir edəcəyini qiymətləndirərkən, həmçinin bu maliyyələşdirmənin dayandırılmasının daxili siyasi və ya strategiya dəyişiklikləri ilə bağlı olub-olmadığını da nəzərə almaq lazımdır. Belə bir addım, xüsusilə də səhiyyə siyasətlərində "öncəliklərin dəyişməsi" kimi şərh oluna bilər. Belə bir vəziyyətdə, maliyyə vəsaitlərinin başqa hansı sahələrə yönləndirildiyi və bu yeni istiqamətlərin nə qədər strateji əhəmiyyət kəsb etdiyi də önəmli suallardır. Belə bir qərarın elm adamları və tədqiqat institutları üzərində təsirini və bu qərarın digər ölkələrdəki oxşar araşdırmalar üçün bir presedent yaratma ehtimalını nəzərə alsaq, bu maliyyənin dayandırılmasının həqiqətən də gələcək tibbi tədqiqatlar üçün bir geriləməyə səbəb olub-olmayacağını indidən dəqiq söyləmək çətindir.

Beləliklə, ABŞ-ın mRNA araşdırmalarına ayırdığı maliyyəni dayandırması qərarının strateji əhəmiyyətini və bu qərarın qlobal tibbi tədqiqatlara necə təsir edə biləcəyini daha yaxşı anlamaq üçün, bu maliyyənin haradan, yəni hansı xərclərindən kəsildiyini və ya hansı yeni proqramlara yönləndirildiyini bilmək də vacibdir. Bu məsələnin səhiyyə siyasətlərinin daha geniş kontekstində qiymətləndirilməsi, həmçinin aparılan araşdırmaların maliyyələşdirilməsində dövlət və özəl sektor arasındakı balansı necə tənzimləməliyik sualını yenidən gündəmə gətirirmi?

Cerom Adamsın bu mövzuya münasibəti maraq doğurur. Məqalədə qeyd olunan təxminən 500 milyon dollarlıq mRNA vaksin araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılması qərarı, tibbi tədqiqatlara dövlət dəstəyinin əhəmiyyəti barədə əvvəlki dövrlərdə də müzakirələrə səbəb olan məsələləri xatırladır. Məsələn, 1980-ci illərdə QİÇS (AİDS) ilə mübarizədə aparılan tədqiqatlara ilkin olaraq ayrılan məhdud vəsaitlər və bu sahəyə olan şübhəçi yanaşmalar, sonradan virusun öyrənilməsində və müalicə üsullarının inkişafında ciddi çətinliklər yaratmışdı. O zaman da bəzi elmi dairələr bu tədqiqatların potensialına şübhə ilə yanaşır, vəsaitlərin başqa sahələrə yönləndirilməsini təklif edirdilər. Lakin, o dövrdə tibb ictimaiyyətinin qətiyyəti və davamlı təbliğatı nəticəsində bu sahəyə ayrılan maliyyə dəstəyi artırıldı və nəticədə HİV-in müəyyən edilməsi və müalicəsi üçün mühüm addımlar atıldı.

Bu tarixi parallelə nəzər saldıqda, məqalədə qeyd olunan mRNA araşdırmalarının dayandırılmasının uzunmüddətli nəticələri barədə düşünmək vacibdir. Keçmişdəki hadisə göstərir ki, tibbi tədqiqatlara dəstəyin kəsilməsi, potensial olaraq həyat qurtaran yeniliklərin qarşısını ala bilər. O dövrdəki təcrübədən çıxarılan dərslər, elmi irəliləyişin təmin edilməsi üçün sabitlik və strateji planlama nədən qədər vacib olduğunu vurğulayır. Hazırkı vəziyyətin fərqi isə, bəlkə də, mRNA texnologiyasının özünün artıq müəyyən dərəcədə sübut olunmuş potensialıdır. Bu texnologiya COVID-19 pandemiyası zamanı özünü göstərmişdir. Belə bir vəziyyətdə, bu sahəyə ayrılan vəsaitlərin dayandırılması, yalnız maliyyə baxımından deyil, eyni zamanda tibbin gələcək inkişaf istiqamətləri baxımından da suallar doğurur. Belə bir qərarın qəbul edilməsinin arxasında duran dəqiq səbəblər və bu səbəblərin elmi əsaslarla nə dərəcədə uyğunluğu araşdırılmalı, həmçinin bu cür qərarların gələcəkdə yarada biləcəyi potensial əngəllər diqqətlə qiymətləndirilməlidir.

Məqalədə qeyd olunan ABŞ-da mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılması qərarı, bir zamanlar Vyetnam müharibəsi zamanı ABŞ hökumətinin bioloji silahlar üzrə tədqiqatları maliyyələşdirməkdən imtina etməsi ilə maraqlı bir paralellik təşkil edir. Həmin dövrdə, ənənəvi kəşfiyyat metodlarının yetərsizliyi və kütləvi qırğın silahlarının potensial təhlükələri barədə artan narahatlıqlar fonunda, hökumət bioloji silahlar sahəsindəki bir sıra tədqiqat layihələrini dayandırmışdı. Bu qərarın nəticələri mürəkkəb idi; bir tərəfdən, bu addım bəşəriyyəti potensial təhlükələrdən qorumaq məqsədi güdürdü, digər tərəfdən isə, tibb və müdafiə sahəsindəki bəzi fundamental araşdırmaların inkişafına əngəl törədə bilərdi.

Hazırkı vəziyyətdə mRNA texnologiyasına dəstəyin dayandırılması, əslində bu texnologiyanın bəşər tarixindəki yeri və onunla bağlı potensial risklər barədə dərin düşüncələri ortaya çıxarır. Keçmişdə bioloji silahlar üzrə tədqiqatların maliyyələşdirilməsinə qoyulan qadağa, texnologiyanın mənfi istifadəsi qorxusundan qaynaqlanırdı. Bu gün isə, mRNA texnologiyasının müsbət potensialı (məsələn, peyvəndlərin hazırlanmasında) ilə yanaşı, onun istifadəsi ilə bağlı yaranan ictimai narahatlıqlar və elmi dairələrdəki mübahisələr qərarvericiləri analoji qərar qəbul etməyə sövq edə bilər.

Bu parallelin bizə verdiyi əsas dərs, elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsində hökumətlərin tərəddüdlərinin həm bəşəriyyəti qorumaq, həm də elmi tərəqqini təmin etmək arasında incə bir tarazlığı qorumaq məcburiyyətində qaldığıdır. Əgər keçmişdə bioloji silahlar üzrə tədqiqatlar birdəfəlik dayandırılmayıb, əksinə, müəyyən nəzarət altında davam etsəydi, bu gün tibb elmi fərqli bir inkişaf yolu izləyə bilərdimi? Səhmdar vəsaitlərin kəsilməsi qərarının qısa müddətdə hansı nəticələr doğuracağı bəllidir, lakin uzunmüddətli təsirləri və "gələcək tibbi nailiyyətlərə əngəl törədib-törətmədiyi" sualı hələ də açıq qalır. Bu vəziyyətin keçmiş təcrübələrlə müqayisəsi, texnologiyaların idarə edilməsində elmi dəlillər, ictimai narahatlıqlar və etik mülahizələr arasındakı mürəkkəb əlaqəni vurğulayır.

Məqalədə qeyd olunan, ötən administrasiya tərəfindən mRNA peyvənd araşdırmalarına ayrılan 500 milyon dollarlıq maliyyənin dayandırılması qərarı, qısamüddətli səhiyyə siyasəti baxımından narahatlıq doğurur. Bu addım, müasir tibbin sürətli inkişaf dinamikasına nəzərən, uzunmüddətli perspektivdə elmi tədqiqatlara qoyulan investisiyaların mövcud iqtisadi mənfəətlər naminə qurban verilməsi tendensiyasının bir göstəricisi ola bilər. Hökumətlərin təhlükəsizlik və ya digər səbəbləri arqument göstərərək bu cür fundamental tədqiqatları maliyyələşdirməkdən imtina etməsi, gələcəkdə potensial olaraq minlərlə insanın həyatını xilas edə biləcək tibbi yeniliklərin qarşısını ala bilər. Eyni zamanda, bu cür qərarların qəbulunda, qısa müddətli siyasi və ya iqtisadi narahatlıqların, ictimai sağlamlığın uzunmüddətli maraqlarından üstün tutulması halları da təhlil edilməlidir. Belə bir vəziyyət, elmi tərəqqinin yalnız cari tələbatlara və investisiya qabiliyyətinə əsaslanması halında, gələcəkdə qlobal səhiyyə sisteminin davamlılığını necə təhlükəyə atacaq?

Müəllif, mRNA texnologiyası ilə bağlı aparılan araşdırmalara ayrılan dövlət vəsaitinin dayandırılmasının gələcək tibbi nailiyyətlər üçün potential bir əngəl təşkil edə biləcəyi barədə diqqətəlayiq bir məqama toxunur. Bu texnologiyanın daha əvvəlki və gələcək peyvənd və müalicə üsullarının inkişafında oynadığı rol nəzərə alındıqda, bu qərarın uzunmüddətli nəticələri barədə ciddi düşünmək lazımdır.

Bununla belə, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq: bu cür böyük maliyyə vəsaitlərinin ayrılmasında hər zaman prioritetlərin dəyişməsi və dövlət siyasətinin əsaslı səbəbləri ola bilər. Məsələn, bu maliyyələşdirmənin dayandırılması, ehtimal ki, mövcud iqtisadi şərait, digər səhiyyə sahələrinə yönəldilməli olan ehtiyaclar və ya elmi tədqiqatların effektivliyinin yenidən qiymətləndirilməsi ilə bağlıdır. Belə bir qərarın yalnız texnoloji inkişafa bir "əngəl" kimi qəbul edilməsi, ehtimal ki, bu qərarın arxasında duran daha geniş siyasi, iqtisadi və strateji mülahizələri tam əhatə etmir. Səhiyyə sektorunda hər hansı bir maliyyələşdirmənin dayandırılması zamanı, bu qərarın hansı əsaslarla alındığını və hansı alternativ istiqamətlərə yönəldildiyini anlamaq vacibdir.

Məqalədə ABŞ-da mRNA vaksin araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin dayandırılmasının gələcək tibbi nailiyyətlərə necə təsir edə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar əsaslı şəkildə qeyd olunur. Lakin, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq ki, bu cür böyük miqyaslı elmi layihələrin maliyyələşdirilməsi hər zaman prioritetlərin yenidən qiymətləndirilməsi fonunda baş verir. Belə bir qərarın arxasında yalnız tibbi tərəqqiyə mane olmaq niyyəti deyil, eyni zamanda digər təxirəsalınmaz səhiyyə ehtiyaclarına, aktual xəstəliklərlə mübarizəyə və ya hətta eyni texnologiyadan istifadə edən digər perspektivli sahələrə vəsait yönəltmək məqsədi də ola bilər. Belə bir investisiya qərarının tənqidi qiymətləndirilməsi zamanı, təkcə araşdırmanın potensial faydalarını deyil, həm də alternatv maliyyələşdirmə sahələrinin strateji əhəmiyyətini də nəzərə almaq vacibdir. Bu cür vəsaitlərin yönləndirilməsi, bəzən müəyyən bir texnologiya sahəsinin tamamilə dayandırılması deyil, yalnız bu sahəyə ayrılan dövlət vəsaitinin optimallaşdırılması mənasına da gələ bilər. Belə bir vəziyyətdə, araşdırmaların davamı üçün özəl sektorun və ya beynəlxalq tərəfdaşların rolunu da göz ardı etməməliyik.

Məqalədəki qeyd olunan 500 milyon dollarlıq vəsaitin dayandırılması məsələsi ilə bağlı daha ətraflı məlumat əldə etmək istərdim. Bu qərarın konkret olaraq hansı araşdırmaları əhatə etdiyi və bu dayandırmanın səbəbləri barədə əlavə mənbələr göstərilərsə, vəziyyəti daha yaxşı anlamağımıza kömək edərdi. Gələcək tibbi nailiyyətlərə təsir edə biləcəyi ehtimalı ilə bağlı dərinləşdirmə aparmaq üçün bu məlumatlar vacibdir.

Belə bir qərarın gələcək tibbi nailiyyətlərə təsiri barədə düşünərkən, tarix boyu elmi tədqiqatların maliyyələşməsindəki dəyişikliklər və onların nəticələri yada düşür. Məsələn, 1950-ci illərdə polimelitin (çəkiçi iflic) yayılması böyük ictimai narahatlığa səbəb olduqda, elmi ictimaiyyət tərəfindən effektiv bir peyvəndin inkişafına yönəlmiş genişmiqyaslı tədqiqatlar aparılmışdı. Conas Salk və Albert Şeybin rəhbərlik etdiyi bu cəhdlər, dövlət və özəl sektorun səfərbər olunması sayəsində uğurla nəticələndi. Bu tədqiqatlara sərf olunan böyük miqdarda vəsait, uzun müddətli strategiya və elmi yeniliklərə inam, nəticədə milyonlarla insanın həyatını xilas edən peyvəndin yaradılmasına gətirib çıxardı.

mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitin dayandırılması, Salk və Şeyb dövründəki bu qətiyyətli maliyyə dəstəyindən fərqli olaraq, müəyyən bir texnologiyaya gələcək üçün təhlükə yarada biləcək bir addım kimi görünə bilər. Həmin dövrdəki tədqiqatlar, elmi tərəqqiyə sərmayə qoymağın, çətinliklərlə mübarizədə nə qədər mühüm olduğunu sübut etdi. Hazırkı qərarın uzunmüddətli təsirini qiymətləndirmək üçün, elmi tədqiqatlara institusional dəstəyin davamlılığının vacibliyini və potensial riskləri nəzərə almaq lazımdır. Belə bir maliyyə dəyişikliyi, gələcəkdə oxşar tibbi kəşflərin yubanmasına və ya tamamilə baş tutmamasına səbəb ola bilərmi?

Bu məqalə, bəzi qərarların uzunmüddətli elmi tərəqqiyə mənfi təsir göstərə biləcəyi barədə əsaslı bir məqama toxunur. Cerom Adamsın qeydləri, araşdırmalara verilən dəstəyin kəsilməsinin gələcək tibbi nailiyyətlər üçün potensial bir geriləmə ola biləcəyi ehtimalını ortaya qoyur. Ancaq, bu qərarın verilə biləcəyi şəraitləri də nəzərə almaq lazımdır. Məsələn, bu məbləğin başqa prioritet sahələrə, xüsusilə də aktual tibbi ehtiyacların qarşılanmasına yönləndirilməsi də məqsədəuyğun ola bilər. Belə bir vəziyyətdə, mRNA araşdırmalarına ayrılan vəsaitlərin davamlılığına dair arqumentləri gücləndirmək üçün, bu sahədə əldə olunmuş nailiyyətlərin hələ də aktuallığını qoruduğunu və ya başqa fondlar tərəfindən dəstəkləndiyini göstərən əlavə məlumatlar təqdim etmək olardımı?

Məqalədə qeyd olunan Səhiyyə və İnsan Xidmətləri katibi Robert F. Kennedinin mRNA peyvənd araşdırmalarına ayrılan maliyyənin dayandırılması qərarının müasir tibb üçün təhlükəli olduğu fikri ilə razılaşmaqla yanaşı, bu qərarın digər mümkün mənalarını da nəzərdən keçirmək olar. Bəlkə də bu addım, həm də istehsal texnologiyasının təkmilləşdirilməsi və ya alternativ tibbi yanaşmaların araşdırılması üçün vaxt qazanma strategiyasıdır. Gələcəkdə bu maliyyələşdirmənin yenidən bərpa olunması və ya fərqli texnologiyalara yönləndirilməsi barədə düşünülə bilər.

Bu məqalədə mRNA peyvənd araşdırmalarına ayrılan dövlət vəsaitlərinin dayandırılmasının tibbi nailiyyətlərə zərər verə biləcəyi fikri qaldırılır. Bu cür araşdırmaların mühüm tərəfləri olsa da, investisiya qərarlarının yalnız bir baxış bucağından qiymətləndirilməsi qənaətbəxş deyil. Məsələnin digər tərəfinə baxsaq, bu kimi tədqiqatlara ayrılan böyük vəsaitlərin hər zaman effektiv və ya ədalətli paylaşıldığı iddia edilə bilərmi? Bəlkə də, vəsaitlərin istiqamətini müəyyənləşdirərkən, alternativ tibbi üsulların və ya qabaqcıl texnologiyaların araşdırılmasına da eyni dərəcədə önəm vermək, tədqiqat prioritetlərini yenidən nəzərdən keçirmək olar. Bu halda, təkcə bir istiqamətin inkişafına fokuslanmaq əvəzinə, daha geniş spektrdə elmi yenilikləri dəstəkləmək daha məqsədəuyğun ola bilər.