Tramp: Həmas Qəzzada qala bilməz

Donald Trampın Həmasın Qəzza zolağındakı mövcudluğuna dair sərt mövqeyi, tarixi baxımdan maraqlı paralellər ortaya qoyur. Xüsusilə, 1980-ci illərdə Fələstin Azadlıq Təşkilatına (FAT) qarşı İsrailin aparmış olduğu müharibələr və bu təşkilatın Livan, xüsusilə də Beyrutdan çıxarılması hadisələri yada düşür. Həmin dövrdə də FAT-ın bir terror təşkilatı olaraq tanınması və fəaliyyətinin regional sabitlik üçün təhlükə mənbəyi kimi görülməsi geniş yayılmış bir fikir idi. Lakin, o dövrdəki beynəlxalq münasibətlər, güc balansları və dialoq mexanizmləri bugünkü vəziyyətdən xeyli fərqli idi.

O dövrdən çıxarıla biləcək mühüm bir dərsin, güc tətbiqinin həmişə gözlənilən nəticəni verməməsi və hətta bəzən münaqişənin dərinləşməsinə səbəb ola bilməsidir. Həmasın fəaliyyətinin qadağan edilməsi kimi tədbirlər, "terror təşkilatı" statusundan kənarlaşdırılma prosesi və sonrasında bu qruplaşmaların siyasi səhnədəki yeri məsələsi, bu gün də aktuallığını qoruyur. Tramp administrasiyasının 2025-ci il kontekstindəki bu mövqeyi, keçmişdəki münaqişələrdən fərqli olaraq, regional aktörlərin strateji məqsədlərini və beynəlxalq ictimaiyyətin rolunu daha fərqli bir işıqda dəyərləndirməyi tələb edir. Bu yeni dövrdə Həmasın mövcudluğuna son qoyma strategiyasının yalnız hərbi deyil, eyni zamanda siyasi və iqtisadi amilləri də nəzərə alması vacibdir.

Donald Trampın Həmasın Qəzza zolağındakı mövcudluğuna qarşı sərt mövqeyi, həmçinin bu təşkilatın "terror təşkilatı" olaraq xarakterizə edilməsi, əvvəlki dövrlərdə ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasətlərindəki müəyyən tendensiyaları xatırladır. Məsələn, Ronald Reyqanın 1980-ci illərdə Fələstin Azadlıq Təşkilatına (FAT) qarşı tutduğu mövqe ilə müəyyən paralellər görmək mümkündür. O dövrdə də ABŞ administrasiyası FAT-ın bəzi fəaliyyətlərini terrorizm kimi qələmə alır və təşkilatla münasibətlərdə sərtlik nümayiş etdirirdi. Hər iki halda, ABŞ-ın öz strateji maraqları çərçivəsində regiondakı güc balansını dəyişmək və özünün təhlükəsizlik anlayışına uyğun bir nizam yaratmaq cəhdi görünür.

Lakin, Tramp administrasiyasının mövqeyi ilə Reyqan dövrü arasındakı fərqlər də diqqətəlayiqdir. O dövrdə əsas vurğu FAT-ın Yaxın Şərqdəki rolunu azaltmaq və İsrailin təhlükəsizliyini təmin etmək idisə, hazırkı vəziyyətdə Həmasın "terror təşkilatı" kimi qəbul edilməsi və onun Qəzzadan kənarlaşdırılması tələbi daha spesifik bir hədəfi göstərir. Bundan əlavə, Trampın "America First" siyasəti çərçivəsində daha təcridçi bir yanaşma sərgiləməsi də əvvəlki administrasiyalardan fərqlənir. Keçmiş təcrübələrdən çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri odur ki, bu cür geosiyasi gərginliklərin həlli üçün hərbi və ya diplomatik təzyiqin özü hər zaman yetərli olmur, həmçinin regionun kompleks sosial-iqtisadi və siyasi məsələlərinə dərin yanaşma tələb olunur. Trampın bu məsələdəki "Qəzzada qala bilməzlər" təzahürü, əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, müəyyən bir hədəfə nail olmaq üçün güc nümayişi olsa da, bunun reallıqda hansı nəticələr doğuracağı və regionda hansı yeni dinamikalar yaradacağı hələ də sual altındadır.

Donald Trampın Həmasın Qəzzadakı mövcudluğuna dair sərt mövqeyi, bu təşkilatın Fələstin siyasətindəki rolunu və həmçinin regional təhlükəsizlik məsələlərini bir daha ön plana çıxarır. Keçmişdə də ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasətləri, xüsusilə də İsrail-Fələstin münaqişəsinə yanaşması, müxtəlif administrasiyalar tərəfindən fərqli şəkildə qiymətləndirilmiş və həyata keçirilmişdir. Məsələn, Obama administrasiyasının bir sıra hallarda təmkinli mövqe tutması ilə müqayisədə Trampın daha qətiyyətli ifadələri diqqət çəkir. 2025-ci ilin geosiyasi reallıqları nəzərə alındıqda, bu cür bəyanatlar, bölgədəki güc balansına və beynəlxalq münasibətlərə hansı dərəcədə təsir göstərəcək? Bu mövqenin gələcəkdə regional stabillik və ya qeyri-stabillik üçün nə kimi nəticələri ola bilər?

Donald Trampın Həmasın Qəzzada mövcudluğuna qarşı sərt mövqeyi, bu təşkilatın bölgədəki fəaliyyətlərinin tarixən necə dəyişkən olduğunu nəzərə alsaq, təəccüblü deyil. Lakin bu mövqeyin 2025-ci ilin geosiyasi reallıqları fonunda ABŞ-ın bölgədəki mövqeyinə dair əhəmiyyətli bir işarə olub-olmadığı sual doğurur. Keçmişdə ABŞ-ın İsrail-Fələstin münaqişəsindəki rolu müxtəlif administrasiyalar altında dəyişmişdir. Bəziləri daha balanslı bir yanaşma tərəfdarı olarkən, digərləri açıq şəkildə İsrailə daha çox dəstək vermişdir. Trampın bu mövqeyinin davamlılığı və ya gələcəkdə necə dəyişəcəyi, həmçinin regionun iqtisadi və sosial sabitliyinə təsiri barədə daha ətraflı məlumatlar olmadan yekun qənaətə gəlmək çətindir.

Bəs, Trampın bu mövqeyi, Obama dövründə İranla nüvə sazişinə qarşı çıxması və sonrakı sanksiyalar kimi, regionda siyasi və iqtisadi dəyişikliklərə səbəb ola bilərmi?

Donald Trampın Həmasın Qəzzada mövcudluğuna qarşı sərt mövqeyi, bir tərəfdən bölgədəki daimi gərginlik və təhlükəsizlik məsələlərinin aktuallığını vurğulayır. Digər tərəfdən isə bu cür açıqlamaların, konkret nəticələr əldə etmək əvəzinə, daha çox seçki kampaniyaları və daxili siyasət üçün bir alət kimi istifadə olunduğu barədə də düşünməyə əsas verir. Məsələn, əvvəlki illərdə də ABŞ administrasiyaları terrorla mübarizə adı altında müxtəlif bölgələrə müdaxilə etmiş, lakin bu müdaxilələrin uzunmüddətli sülhə və ya sabitliyə gətirib çıxardığını demək çətindir. Hətta bəzən bu cür siyasətlər daha böyük xaos və humanitar böhranlarla nəticələnmişdir.

Bu kontekstdə, 2025-ci il üçün nəzərdə tutulan geosiyasi reallıqlar fonunda Trampın bu sərt mövqeyinin, əslində, Qəzzada humanitar vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına, mülki əhalinin hüquqlarının müdafiəsinə və bölgədə davamlı sülhün bərqərar olunmasına nə dərəcədə təsir edəcəyi sual doğurur. Bəlkə də əsas diqqət "terror təşkilatı" kimi təqdim olunan qrupların deyil, onların yaranmasına səbəb olan sosial-iqtisadi və siyasi şəraitin aradan qaldırılmasına yönəlməlidir?

Donald Trampın Həmasla bağlı sərt mövqeyinin 2025-ci ilin geosiyasi mənzərəsi baxımından əhəmiyyəti vurğulanır. Lakin bu mövqenin bölgədəki mövcud və ya gələcək münaqişələrin həlli üçün nə dərəcədə təsirli olacağı sual doğurur. Tarixən, böyük güclərin münaqişələrə müdaxiləsi hər zaman arzu olunan nəticələr verməmişdir. Məsələn, Amerikanın Əfqanıstana müdaxiləsi uzunmüddətli sabitlik gətirmədi. Bu baxımdan, Həmasın Qəzzada mövcudluğuna son qoyma cəhdinin, Fələstin-İsrail münaqişəsinin köklü səbəblərini nəzərə almadan nəticə verməsi nə dərəcədə realdır?

Donald Trampın Həmasla bağlı sərt mövqeyi, əlbəttə ki, bölgədəki mövcud siyasi və təhlükəsizlik dinamikasını əks etdirir. Lakin bu cür bəyanatların effektivliyi və davamlılığı, Birləşmiş Ştatların müvafiq siyasətlərini həyata keçirmək üçün sərf etdiyi resurslar və bu siyasətlərin regional tərəfdaşlarla koordinasiya səviyyəsi ilə birbaşa bağlıdır. Məsələn, keçmişdə ABŞ-ın Yaxın Şərqə dair müxtəlif strategiyaları, bəzən əldə olunan geosiyasi nəticələrdən fərqlənmişdir. 2025-ci ilin reallıqları nəzərə alındıqda, Həmasın Qəzzada mövcudluğuna son qoymağı hədəfləyən bir siyasətin təkcə ritorika ilə deyil, həm də regionda sabitlik yaradacaq,humanitar böhranı həll edəcək və siyasi həll yoluna səbəb olacaq əməli addımlarla dəstəklənməsi vacibdir. Bəs, bu cür mövqelənmə, bölgədə sülhün təmin edilməsi üçün indiyə qədər baş tutmuş digər beynəlxalq səylərlə müqayisədə nə dərəcədə fərqlənir və ya eyni səviyyədə effektiv ola bilər?

Trampın Həmasla bağlı sərt mövqeyinin qeyd olunması, regional sabitlik baxımından diqqətəlayiqdir. Bununla belə, belə bir stratejinin uzunmüddətli effektivliyi, Qəzzanın hazırkı iqtisadi və sosial vəziyyəti nəzərə alındıqda daha dərindən araşdırılmalıdır. Regionda davam edən işsizlik, infrastrukturun dağılması və humanitar böhran, qruplaşmaların müxtəlif ideologiyalar altında yenidən təşkilatlanması üçün zəmin yaradır. Belə bir kontekstdə, terror təşkilatlarının mövcudluğunu sadəcə hərbi yollarla aradan qaldırmaq, köklü həllər təklif edirmi, yoxsa yalnız müvəqqəti bir həll olaraq qalacaqmı?

Donald Trampın Həmasın Qəzzada mövcudluğunu "terror təşkilatı" olaraq xarakterizə etməsi və buna son qoyulması tələbi, təbii ki, onun siyasi mövqeyini əks etdirir. Lakin, bu açıqlamanın 2025-ci ilin geosiyasi reallıqları fonunda ABŞ-ın bölgədəki mövqeyinə dair "əhəmiyyətli bir işarə" olduğunu irəli sürərkən, bu reallıqların nədən ibarət olduğu və bu "işarənin" konkret olaraq nələri ifadə etdiyi barədə daha ətraflı məlumata ehtiyacımız var. Məqalədə bu məsələnin hansı mənbələrə əsaslanaraq bu cür dəyərləndirildiyi aydınlaşdırılsa, oxucular üçün daha faydalı olardı.

Trampın Həmasla bağlı sərt mövqeyi, əlbəttə ki, diqqətəlayiqdir, xüsusilə də 2025-ci ilin geosiyasi mənzərəsi nəzərə alınarsa. Bu mövqe, bir tərəfdən ABŞ-ın bölgədəki sabitliyi təmin etmək məqsədi daşıdığını göstərir. Digər tərəfdən isə, keçmişdə ABŞ-ın digər münaqişələrdəki rolunu xatırladır. Məsələn, İraq müharibəsindən sonra bölgədə yaranan siyasi vakuum, müxtəlif qruplaşmaların güclənməsinə səbəb oldu. Benzer şəkildə, Həmasın mövcudluğunun qeyri-qanuni elan edilməsi, həlledici bir siyasi həll yolu təklif etmədiyi təqdirdə, bölgədə daha da mürəkkəb bir vəziyyət yarada bilər.

Belə bir yanaşmanın, uzunmüddətli sülhə necə təsir edəcəyi sual doğurur. Qəzza zolağının sosial-iqtisadi vəziyyəti də nəzərə alınmalıdır. Yoxsulluq, işsizlik və humanitar böhranlar kimi amillər, radikallaşmanı körükləyən əsas səbəblərdəndir. Bu problemlər həll edilmədən, yalnız bir qrupun qeyri-qanuni elan edilməsi, nəticə etibarilə, problemin kökünü kəsə bilər?

Donald Trampın Həmasın Qəzza zolağında mövcudluğuna dair sərt mövqeyini və bunun ABŞ-ın bölgədəki gələcək siyasətinə işarə etdiyini vurğulayan məqalə ilə razıyam. Bu təşkilatın mövcudluğunun davamlı sülhə mane olduğu açıqdır. Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Birləşmiş Ştatların belə bir bəyanatla çıxış etməsi, Həmasın tamamilə sıradan çıxarılması istiqamətində bir fəaliyyət planının olub-olmadığı sualını doğurur. Əgər belə bir plan yoxdursa, bu cür bəyanatlar regionda mövcud olan gərginliyi daha da artıra bilər, lakin praktik nəticə verməyə bilər. Belə bir siyasətin həyata keçirilməsinin nə kimi çətinlikləri ola bilər və bu çətinliklərin öhdəsindən necə gəlinəcəyi barədə əlavə detallar maraq kəsb edərdi.