Tramp Səudiyyə Vəliəhdi ilə nə danışacaq

ABŞ prezidenti Donald Tramp Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında münasibətlərin normallaşmasını nə qədər arzuladığını açıq şəkildə ifadə edir. O, ilk prezidentlik dövründə əldə etdiyi İbrahim Sülh Sazişlərini – İsrail ilə üç ərəb ölkəsi arasında kommersiya və diplomatik əlaqələri rəsmiləşdirən layihəni – genişləndirmək səylərini tez-tez dilə gətirir. ABŞ prezidenti Orta Şərqdə uzunmüddətli sabitlik yaratmaq planının açarı kimi bu addımları gördüyünü bildirir. Bu layihə Həmas arasında əldə edilmiş kövrək atəşkəs davam edərkən irəli sürülür. Normallaşma səylərinin gündəliyin əsas mövzusu olacağı gözlənilir. ABŞ prezidenti Donald Tramp bu həftə Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhdi Məhəmməd bin Salmanı təntənəli Ağ Ev səfəri zamanı danışıqlar üçün qəbul edəcək. ABŞ prezidenti Tramp Cümə günü Floridaya gedərkən Air Force One təyyarəsində jurnalistlərə bildirib ki, "Ümid edirəm ki, Səudiyyə Ərəbistanı çox tezliklə İbrahim Sülh Sazişlərinə qoşulacaq." Lakin Trampın ABŞ vasitəçiliyi ilə razılaşmanın tezliklə əldə olunacağına dair nikbinliyi, daha ciddi daxili qiymətləndirmələr ilə səngiyir. Adının açıqlanmasını istəməyən üç administrasiya rəsmisinin bildirdiyinə görə, Səudiyyə Ərəbistanı bu sazişlərə yaxın vaxtlarda qoşulmayacaq, lakin Trampın ikinci prezidentlik dövrünün sonuna qədər razılaşmanın əldə oluna biləcəyinə dair ehtiyatlı nikbinlik var. Trampın ilk administrasiyası və onun sələfi, Bayden administrasiyası Səudiyyə Ərəbistanını İbrahim Sülh Sazişlərinə qoşulmağa razı salmağa çalışıblar. Lakin bu ümidlər əvvəlcə Trampın ilk dövründə vəliəhdin atası Kral Salmanın müxalifəti, daha sonra isə 2023-cü il oktyabrın 7-də Həmasın İsrailə qarşı Qəzzada müharibəyə səbəb olan hücumlarından sonra vəliəhd Məhəmməd tərəfindən puça çıxarıldı. Vəliəhd Məhəmməd bin Salman (MBS kimi tanınır) bu məsələdə atasından daha çevik ola biləcəyini göstərsə də, Fələstin dövlətinə zəmanətli bir yol hələ də şərt olaraq qalır və bu, İsrailin qəti şəkildə qarşı çıxdığı bir məsələdir. Tramp vəliəhd Məhəmmədi özünün 20 bəndlik Qəzza sülh planının belə bir yolu təmsil etdiyinə inandırmağa cəhd edə bilər. Lakin bu, xüsusilə də Respublikaçı prezident görüşüləcək müddətlərin ətraflı cədvəlini vəd edərsə, İsraillilərin qəzəbinə və onların bu səylərdə əməkdaşlığının pozulmasına səbəb ola bilər. Rəsmilərdən biri bildirib ki, ABŞ-ın baxışından bu həftəki danışıqların ən yaxşı nəticəsi Səudiyyə Ərəbistanının Trampın planını Fələstin dövlətinin yaradılması üçün başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul etməsi və sazişlərə qoşulmağı ictimai şəkildə nəzərdən keçirməyə razılaşması ola bilər.

Səudiyyə Ərəbistanı Fələstin Dövlətinə Doğru Bir Yol İstəyir

ABŞ prezidenti Donald Tramp son həftələrdə proqnozlaşdırıb ki, Səudiyyə Ərəbistanı sazişlərə qoşulduqdan sonra ərəb dünyasında "hər kəs" bunu edəcək. O, Qəzzada atəşkəsin davam etdiyini nəzərə alaraq, Səudiyyəlilərin qoşulacağını iddia edir. Bu ay işgüzar liderlərə etdiyi çıxışda Səudiyyə Ərəbistanının Vaşinqtondakı səfiri, şahzadə Rimə Bandar Al Səudun xüsusi qonaq olduğu zaman Tramp deyib: "İndi bir çox insan İbrahim Sülh Sazişlərinə qoşulur və ümid edirəm ki, çox tezliklə Səudiyyə Ərəbistanını da qazanacağıq." Tramp zarafatla diplomata "Mən lobbiçilik etmirəm" deyə əminlik verib. Trampın nikbinliyi, Orta Şərq dinamikasında uzunmüddətli sülh üçün regional liderlərə fürsət yaratdığına inandığı "seismik dəyişiklik"lə əsaslanır. Səudiyyəlilər və İsraillilər üçün ortaq düşmən olan İranın Qəzza, Livan və Yemendəki proksiləri Orta Şərqdə iki illik münaqişədən sonra zəifləyib, və Tehranın nüvə proqramı iyun ayında ABŞ zərbələri ilə geri atılıb. Tramp iddia edir ki, bu amillər Səudiyyə Ərəbistanı və İsrail arasında razılaşma üçün zəmin yaradıb. Buna baxmayaraq, Trampın ictimai inamı Səudiyyə Ərəbistanının istənilən normallaşma müqaviləsinin Fələstin dövləti üçün aydın bir yol tələb etdiyi mövqeyi ilə uzlaşmaqda çətinlik çəkir. Lakin bu səfər, Trampın vəliəhdi özünün son məqsədinə doğru irəlilətməsi üçün bir fürsət təqdim edə bilər, xüsusən də Trampın Fələstin dövlətinin yaradılması ehtiyacına açıq olduğunu göstərə bilsə. Vitse-prezident Dik Çeyninin milli təhlükəsizlik müşaviri vəzifəsində çalışmış Con Hanna deyib: "Trampın Fələstin dövlətinə açıqlıq və hətta dəstək göstərməsi, MBS-i normallaşmaya doğru irəlilətmək ümidlərində böyük rol oynaya bilər." Lakin Tramp vəliəhd Məhəmmədi, ən azından yaxın gələcəkdə, buna razı salmaqda bəzi maneələrlə üzləşir. İsrail-Həmas müharibəsinin dəhşətli görüntüləri hələ də yaddaşlardadır və dağıdılmış ərazilərin yenidən qurulması illər çəkəcək bir səy olacaq. İsrail və Həmas Qəzzada sonuncu girovların cəsədlərinin qaytarılması üzərində ləng irəliləyiş əldə edirlər. Lakin üfüqdə olan bir neçə kritik qərar nöqtəsi – Həmasın silahsızlaşdırılması, ərazidə beynəlxalq təhlükəsizlik qüvvələrinin yaradılması və Həmasdan sonrakı Qəzza üçün alternativ idarəetmə strukturunun qurulması – işlər istənilməyən istiqamətdə getsə, həssas atəşkəsi poza bilər. Qərb Şəriyədə İsrailli köçkünlərin Fələstinlilərə qarşı davam edən zorakılığı İsrailə qarşı regional etibarsızlığı artırır. Vaşinqtonda fəaliyyət göstərən “Demokratiyaları Müdafiə Fondu” düşüncə mərkəzinin icraçı direktoru Conatan Şantser deyib: "Səudiyyə televiziyasında Qəzzadakı dağıntı və səfalət səhnələri davam etdiyi müddətcə, MBS-in bu istiqamətdə irəliləməsi çox çətin olacaq. Bununla belə, mən həm də inanıram ki, Səudiyyəlilərin əvvəllər etdiyi kimi, regionda normallaşma prosesini irəlilətmək üçün edə biləcəyi işlər var."

Səfər Zamanı Qırıcı Təyyarə Müqaviləsi Ehtimalı Azdır

Vəliəhdin Ağ Evə krallıq üçün ABŞ hərbi mühafizəsinin əhatə dairəsini müəyyən edən rəsmi təminatlar və dünyanın ən qabaqcıl təyyarələrindən biri olan ABŞ istehsalı F-35 qırıcı təyyarələri almaq üçün bir tələblər siyahısı ilə gəlməsi gözlənilir. Lakin administrasiya rəsmilərinin bildirdiyinə görə, Ağ Ev səfərə hazırlıqları yekunlaşdırarkən, Trampın qırıcı təyyarələr üçün razılaşmanı təsdiqləməyə hazır olması ehtimalı az görünür. Lakin onlar qeyd ediblər ki, Trampın gözlənilməzlikləri ilə tanınan bir təcrübəsi var və vəliəhd onu hər hansı yolla razı sala bilsə, satışları təsdiqləməyə qərar verə bilər. Rəsmilər bildiriblər ki, administrasiya İsrailin qonşuları üzərindəki "keyfiyyətli hərbi üstünlüyünü" pozmaqdan, xüsusən də Trampın Qəzza sülh planının uğuru üçün İsrailin dəstəyinə güvəndiyi bir vaxtda, narahatdır. Həm Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) ilə potensial oxşar satışı ləğv edən başqa bir uzunmüddətli narahatlıq, F-35 texnologiyasının Çin tərəfindən oğurlanması və ya Çinə ötürülməsi ehtimalıdır. Çinin həm BƏƏ, həm də Səudiyyə Ərəbistanı ilə sıx əlaqələri var. Keçmiş Çeyni köməkçisi və hazırda Yəhudi Milli Təhlükəsizlik İnstitutunun baş elmi işçisi Hanna deyib ki, Qəzzadan sonra vəliəhdin normallaşma üçün qiyməti yalnız yüksəlib. Lakin Hanna bildirib ki, Trampın öz təsir gücünü itirməsi ağılsız addım olardı. Hanna deyib: "Məncə, bu təyyarələrin Səudiyyə ordusuna inteqrasiyasını normallaşma və Səudiyyə-İsrail münasibətlərində və regional təhlükəsizlik landşaftında daha fundamental və daimi transformasiya ilə əlaqələndirməkdə israr etməmək böyük səhv olardı."

24 saat