Qəzzada atəşkəsə dair müzakirələr son günlər sürətlənib. ABŞ prezidenti Donald Trampın keçən həftə bildirdiyinə görə, İsrail 60 günlük atəşkəs şərtləri ilə razılaşıb. Bu razılaşma, demək olar ki, 21 aydır davam edən müharibəni nəhayət bitirmək üçün danışıqlar aparılmasına yol aça bilər.
HƏMAS vasitəçilərə "müsbət cavab" verdiyini, lakin bəzi əlavələr təklif etdiyini bildirib. İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu Fələstin qrupunun tələblərini "qəbuledilməz" adlandırsa da, danışıqlar üçün nümayəndələrini Qətərin paytaxtı Dohaya göndərib.
Netanyahunun bazar ertəsi Vaşinqtona səfər edəcəyi gözlənilir və məlumatlara görə, Tramp orada bir razılaşmanın əldə olunmasını arzulayır. Tramp şənbə günü jurnalistlərə açıqlamasında, "Gələn həftə Qəzza ilə bağlı razılaşma ola bilər" deyib. O, HƏMAS-ın əks təklifi barədə hələ məlumatlandırılmasa da, onların cavab verməsini "yaxşı" hal kimi qiymətləndirib.
Budur bilməli olduğunuz hər şey:
HƏMAS-ın əsas tələbləri
Məlumatlara görə, HƏMAS-ın üç əsas tələbi var:
Qəzza Humanitar Fondunun (QHF) fəaliyyətinə son verilməsi
Son həftələrdə QHF obyektlərində yardım axtaran ən azı 743 fələstinli öldürülüb.
"Haaretz" qəzeti iyun ayının sonunda İsrail əsgərlərinə qida gözləyən silahsız insanlara atəş açmaq barədə qəsdən əmr verildiyini bildirib. Humanitar təşkilatlar dəfələrlə fələstinlilərə yardım və qida paylaya bildiklərini bəyan edərək, QHF-ni İsrailin siyasi gündəmini irəli sürməkdə tənqid ediblər.
BMT-nin baş humanitar rəsmisi Tom Fletçer 2025-ci ilin mayında verdiyi açıqlamada deyib: "Bu, yardımı siyasi və hərbi məqsədlərlə şərtləndirir. Aclığı danışıq vasitəsinə çevirir. Bu, sarsıdıcı bir yan şoudur... Əlavə zorakılıq və köçkünlük üçün bir pərdədir."
İsrail hərbi qüvvələrinin geri çəkilməsi
HƏMAS İsrail ordusunun bu ilin martında atəşkəsi pozmazdan əvvəl tutduğu mövqelərə geri çəkilməsini tələb edir.
May ayında İsrail ordusu zolağın böyük hissəsini "əməliyyat nəzarətinə" almaq məqsədilə yüzlərlə fələstinlini öldürərək genişmiqyası yeni quru əməliyyatlarına başlamışdı.
İsrail ordusu müharibənin başlamasından qısa müddət sonra ərazini şimal və cənub sektorlarına ayıran Netzarim Dəhlizini yaratmışdı. Aprel ayında isə Netanyahu cənub bölgəsində Morag Dəhlizinin yaradıldığını elan etmişdi.
Müharibənin başa çatması üçün beynəlxalq zəmanətlər
Bu ilin martında İsrail, yanvarda razılaşdırılmış atəşkəs şərtləri Fələstin tərəfindən yerinə yetirilsə də, birtərəfli qaydada onu pozmuşdu.
Bu dəfə HƏMAS və digər Fələstin qrupları bunun təkrarlanmayacağına dair beynəlxalq zəmanətlər istəyirlər.
HƏMAS-ın, atəşkəs müharibənin daimi sonu olmadan başa çatsa belə, İsrailin minlərlə fələstinlini öldürən hava zərbələrini və quru əməliyyatlarını bərpa etməyəcəyinə dair ABŞ zəmanəti istədiyi bildirilir.
ABŞ-ın dəstəklədiyi ilkin təklif nədir?
Məlumatlara görə, ilkin təklifdə Qəzzada qalan İsrail əsirlərinə xüsusi diqqət yetirilir.
Plana görə, HƏMAS tərəfindən saxlanılan 10 canlı İsrail əsiri və 18 nəfərin cəsədi, İsrail həbsxanalarındakı fələstinlilərlə dəyişdiriləcək. Bu mübadilə bir neçə gün ərzində mərhələli şəkildə həyata keçiriləcək.
Hələ də ərazidə 50 əsir var və onlardan təxminən 20-sinin sağ olduğu bildirilir.
Yardım məsələsinə gəlincə, BMT və Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi fələstinlilərə kifayət qədər yardımın paylanmasına kömək edəcək.
Nəhayət, təklif İsrail qoşunlarının bölgənin bəzi hissələrindən mərhələli şəkildə çıxarılmasını nəzərdə tutur.
İsrail nə deyir?
Netanyahunun ABŞ-ın ilkin təklifi ilə razılaşdığı, lakin HƏMAS-ın əlavələrini "qəbuledilməz" adlandırdığı bildirilir.
O, bütün əsirlər azad edilməyincə və HƏMAS "məhv edilməyincə" müharibəni dayandırmayacağını bəyan edib. İkinci məqsəd bir çox analitik tərəfindən qeyri-mümkün adlandırılır və Netanyahunun şəxsi maraqlarına xidmət edəcəyini düşündüyü müddətcə müharibəni davam etdirmək üçün açıq siyasi hədəf hesab olunur.
Netanyahu hazırda korrupsiya ittihamları ilə mühakimə olunur və İsrail cəmiyyətində 7 oktyabr 2023-cü ildə HƏMAS-ın "Əl-Əqsa Seli" əməliyyatına gətirib çıxaran təhlükəsizlik uğursuzluqlarına görə geniş şəkildə günahlandırılır. Həmin əməliyyatda İsraildə 1139 nəfər ölmüş, təxminən 250 nəfər əsir götürülmüşdü. Analitiklər Netanyahunun Qəzzaya qarşı cavab müharibəsini ona qarşı açılan işlərə xitam verəcək və İsrailin lideri olaraq qalmaq üçün kifayət qədər xalq dəstəyi toplayacaq qədər siyasi təsir qazanana qədər davam etdirmək istədiyinə inanırlar.
Netanyahunun müharibəsi onun ifrat sağçı nazirləri, xüsusilə Milli Təhlükəsizlik naziri İtamar Ben Qvir və maliyyə naziri Bezalel Smotriç tərəfindən dəstəklənir. Onlar İsrailin hərbi əməliyyatlarının gücləndirilməsini, daha çox fələstinlinin öldürülməsini və mühasirəyə alınmış və aclıq çəkən əhaliyə hər hansı yardımın dayandırılmasını tələb edirlər.
Fələstinlilər üçün həyat necədir?
Qəzzada İsrailin ölümcül hücumları davam edir; Qəzza Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, son 24 saat ərzində ən azı 138 fələstinli öldürülüb.
İşğal olunmuş İordan çayının qərb sahilində buldozerlər evləri dağıdır və İsrail 7 oktyabr 2023-cü ildən bəri 1000-dən çox insanı öldürüb.
İordan çayının qərb sahilindəki insanlar da İsrail əsgərlərinin və qanunsuz yaşayış məntəqələrindən olan silahlı məskunlaşanların təkrarlanan hücumlarından, eləcə də hərəkət və dolanışıq imkanlarına ciddi məhdudiyyətlərdən əziyyət çəkirlər.
Razılaşma şansı nə qədərdir?
Tramp razılaşma əldə etməkdə maraqlı görünür və fələstinlilər İsrail hücumlarının dayanmasını səbirsizliklə gözləyirlər. Lakin bir əsas maneə hələ də qalır.
Qətər Universitetinin beynəlxalq əlaqələr üzrə professoru Ədnan Həcayneh "Əl-Cəzirə"yə verdiyi müsahibədə deyib: "İsrail və Netanyahu atəşkəs əldə etməkdə maraqlı deyillər", o, atəşkəs şansının "çox az" olduğunu əlavə edib.
Həcayneh, "İsrailin nə istədiyi aydındır... insanlarsız bir torpaq" deyərək əlavə edib: "Beləliklə, fələstinlilərə üç seçim verilir... aclıqdan ölmək... öldürülmək... [və ya] torpağı tərk etmək, lakin fələstinlilər indiyə qədər sübut etdilər ki, nə olursa olsun torpağı tərk etməyəcəklər."