CNN —
ABŞ Prezidenti Donald Trampın İrana hərbi zərbə endirməklə bağlı özü tərəfindən tətbiq etdiyi iki həftəlik fasilə İsraildə çaşqınlıq və geniş fərziyyələrə səbəb olub.
İsrailin ən yüksək rütbəli rəsmilərindən bəziləri açıq şəkildə ABŞ-ın münaqişəyə cəlb olunmasını tələb edərək, Amerika hərbi iştirakının münaqişəni qısaltacağını və İsrailə uzun müddətdir mövcudluq təhlükəsi kimi qəbul etdiyi nüvə silahına malik İranın ballistik raketlərlə təchiz edilməsi hədəfini reallaşdırmağa imkan verəcəyini iddia edirdilər.
İsrailin keçmiş müdafiə naziri Yoav Qallant bu həftənin əvvəlində CNN-ə verdiyi müsahibədə bildirib ki, “Biz inanırıq ki, Amerika Birləşmiş Ştatları və ABŞ prezidenti regionun müsbət istiqamətdə inkişaf etməsini və dünyanın nüvə silahına malik İrandan azad olmasını təmin etmək öhdəliyini daşıyır”. Qallant, Baş nazir Binyamin Netanyahunun onu noyabr ayında vəzifədən azad etməsindən əvvəl İran əməliyyatının planlaşdırılmasında iştirak etmişdi.
Lakin ABŞ Prezidenti Donald Trampın yeni zaman çərçivəsini elan etməsindən sonra İsrailin siyasi liderləri bəyanatlarında ehtiyatlı davranırlar. Onlar prezidenti uzun müddətdir çəkinməyə çalışdığı Yaxın Şərq münaqişəsinə cəlb etmək istəmirlər. Benjamin Netanyahu və digərləri indi ictimai mesajlarında daha təmkinlidir, ABŞ-ın müdaxiləsinin potensial faydalarını vurğulayır, lakin birbaşa çağırış etməkdən çəkinirlər.
CNN, ABŞ Prezidenti Donald Trampın İsrailin davam edən hərbi kampaniyasına qoşulub-qoşulmayacağını düşündüyü bu kritik anda ölkə rəhbərliyinin vəziyyətə necə baxdığını anlamaq üçün yarım onlarla israilli rəsmi ilə danışıb. ABŞ və İsrail arasındakı həssas münasibətlərə görə, onların əksəriyyəti adlarının çəkilməməsi şərtilə danışıb.
İsrail iddia edir ki, ABŞ-ın münaqişəyə cəlb olunması münaqişənin xarakterini dramatik şəkildə dəyişə bilər. Buna Tehrandan cənubda, dağın dərinliklərində gizlənmiş Fordow nüvə obyektinə uğurlu zərbə endirmək şansının qat-qat artması da daxildir. Belə bir qətiyyətli zərbə, yalnız Amerika bombardmançıları tərəfindən daşınan 30.000 funtluq bunker dağıdıcı bombaları tələb edə bilər.
Los-Ancelesdəki İsrailin keçmiş baş konsulu Yaki Dayan bildirib ki, “İsraillilərin Fordowa onsuz da gedəcəyi barədə bir anlayış var, lakin amerikalılar olmadan bu, daha acınacaqlı və daha az qətiyyətli ola bilər.”
İsrailin İrana qarşı ilk həftəlik zərbələrindən sonra İsrail ordusu artıq sürpriz elementinə malik deyil və ölkənin siyasi rəhbərliyi kampaniyanın nə qədər irəli gedəcəyinə qərar verməlidir. Bu qərar isə böyük ölçüdə ABŞ Prezidenti Donald Trampın qərarından asılıdır.
İsrail, Trampın MAGA bazasındakı ABŞ-ın yeni bir Yaxın Şərq müharibəsinə qarşı çıxan təcridçi qanad ilə İran əleyhinə qətiyyətli hərbi əməliyyat üçün ən yaxşı fürsəti görən düşərgə arasındakı müzakirələri yaxından izləyir.
Dayan CNN-ə bildirib ki, siyasi elita təcridçi qanada görə ictimai bəyanatlarında diqqətli olub, lakin İsrailin perspektivi Netanyahuya yaxın olan Ron Dermer və digərlərinin ABŞ-dakı sağçı media orqanlarına müsahibələr verməsi ilə çatdırılır.
ABŞ Prezidenti Donald Tramp ilə İsrailin Baş naziri Benjamin Netanyahu arasında ictimai münasibətlər mehriban olsa da, Tramp ABŞ-da İsrail tərəfdarı siyasətin ənənəvi konturlarından müəyyən dərəcədə sapmışdır.
İctimaiyyət qarşısında Netanyahu Trampı həddindən artıq tərifləyib. Çərşənbə günü İsrail lideri iki ölkə başçısının “tez-tez” danışdığını bildirib. Əvvəlcədən yazılmış video bəyanatında Netanyahu deyib: “Mən arxa durduğuna görə Prezident Trampa təşəkkür etmək istəyirəm.”
Lakin Tramp, İranla danışıqlar, Husilərlə atəşkəs razılaşması və İsraili atlayaraq regiona səfər kimi məsələlərdə ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki ənənəvi İsrail tərəfdarı mövqeyindən kənara çıxıb. Ağ Evin qərarları iki lider arasında kəskin fikir ayrılıqlarını ortaya qoyub.
Buna baxmayaraq, İsrailin İrana hücum etməyə başlamasından bəri iki hökumət arasında davamlı dialoq mövcud olub. Dayan bildirib ki, Netanyahu və Tramp arasında koordinasiya “insanların düşündüyündən qat-qat yaxşıdır”, lakin Trampın qərarları yalnız kiçik bir məsləhətçi çevrəsi ilə məsləhətləşdikdən sonra birtərəfli qaydada verdiyini qəbul edib.
İranın xarici işlər naziri Abbas Araqçı cümə günü İsveçrədə Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa və Avropa İttifaqının yüksək səviyyəli diplomatları ilə görüşüb. Cümə axşamı Ağ Ev ABŞ və İran arasında təmasların “davam etdiyini” bildirib, lakin əlaqələrin təfərrüatları barədə məlumat verməyib, baxmayaraq ki, Tramp hərbi zərbələri nəzərdən keçirir.
Trampın 'tüstü və güzgüləri'
Lakin hökumət, ABŞ Prezidenti Donald Trampın İrana zərbə endirməkdən iki həftəlik imtina etməsi ilə bağlı heç bir isterika hissi nümayiş etdirməyib.
CNN-ə danışan bir neçə israilli rəsmi prezidentin bəyanatını “tüstü və güzgülər” kimi qiymətləndirir – bu, Trampın ABŞ-ı cəlb etmək qərarını artıq vermiş olduğu halda Tehranı təxmin etdirmək üçün bir aldatma hərəkətidir.
Bir rəsmi bu şərhin İsrail üçün ən əlverişli şərh olduğunu etiraf etsə də, “Əgər o, artıq qərar verməsəydi, əməl etməli olduğu bir son tarix təyin etməzdi” dedi.
Lakin CNN-ə danışan digərləri daha çox narahatlıq ifadə ediblər.
Başqa bir israilli rəsmi isə “Əgər son iki-üç həftənin bəyanatlarını izləsəniz, çoxlu dolaşıqlar olub” deyib.
Cəmi 48 saat əvvəl israilli rəsmilər üçün qətiyyətli görünən şey – ABŞ-ın hərbi müdaxiləsinin ABŞ Prezidenti Donald Tramp tərəfindən əmr ediləcəyi – indi qat-qat az təminatlı görünür. Tramp “indi İran səması üzərində tam və tam nəzarətimiz var” – İsrailin hərbi uğurlarını öz üzərinə götürərək – deməkdən, özünə prezidentliyinin ən taleyüklü xarici siyasət qərarlarından birini vermək üçün iki həftə daha vaxt verməyə keçdi.
Rəsmilərin bildirdiyinə görə, İsrail İrana qarşı əməliyyata ABŞ-dan kampaniyada iştirak edəcəyinə dair öhdəlik almadan başlayıb, lakin inam belə idi ki, İsrailin hərbi uğurlarının xəbərləri Trampı ABŞ hərbi müdaxiləsini təsdiqləməyə sövq edə bilər.
Lakin kampaniya ikinci həftəsinə daxil olduqca, İsrailin “uğur tempi yavaşlayır”, rəsmi deyib. Və İsrail İran üzərində – təxminən min mil uzaqlıqda – əməliyyatlarını davam etdirdikcə, səhv ehtimalı artır ki, bu da təkcə İsrailin hərəkətlərinə deyil, həm də ABŞ-ın müdaxilə şansına təsir göstərə bilər.
Rəsmi heç bir təfərrüata varmadan “Bu davam etdikcə, nəsə səhv getmə ehtimalı artır” deyib.
Nyu-Yorkdakı İsrailin keçmiş baş konsulu Alon Pinkas CNN-ə bildirib ki, “Onlar bunun nə anlama gəldiyini bilmirlər. İsrail hər keçən gün daha çox narahat olacaq.”
Pinkas bildirib ki, Trampın qərar vermək üçün son tarixi Amerika liderinin “deşifrə edilə bilmədiyini” vurğulayır. Bu həm də “bəlkə də Netanyahu kartlarını həddindən artıq yüksək oynadı” ehtimalını artırır, deyə o əlavə edib.
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz