İnnovasiyanın Sürətləndirilməsi və Bürokratik Əngəllərin Azaldılması
Tramp administrasiyası iyulun 23-də, çərşənbə günü, ABŞ-ın süni intellekt sahəsindəki səylərini əks etdirən əsas çıxışını edəcək. Bu çıxışda texnologiya üzərindəki məhdudiyyətlərin qaldırılması vurğulanacaq ki, bu da administrasiya rəsmilərinin fikrincə, növbəti sənaye inqilabını sürətləndirəcək. Prezident Tramp yanvar ayında administrasiyasına "ABŞ-ın bu sahədə qlobal lider mövqeyini möhkəmləndirmək və bütün amerikalılar üçün daha parlaq gələcəyi təmin etmək" məqsədilə fəaliyyət planı hazırlamağı tapşırıb. Prezidentin bu əmri rəhbərlərdən 180 gün ərzində (yəni çərşənbə axşamına qədər) "Amerikanın bu sahədəki qlobal hökmranlığını qorumaq və gücləndirmək, insan rifahını, iqtisadi rəqabət qabiliyyətini və milli təhlükəsizliyi təşviq etmək" məqsədilə bir plan hazırlamağı tələb edirdi.
Kratsios zəngdə vurğulayıb ki, süni intellektlə bağlı federal bürokratik əngəllərin aradan qaldırılması Amerika işçilərinə fayda verəcək və ABŞ-ın Avropa kimi texnoloji tənzimləmələrinə ilişib qalmasının qarşısını alacaq. O qeyd edib: "Fəaliyyət planı Amerika süni intellekt innovasiyasını lazımsız bürokratik əngəllərdən azad etməyi, bütün amerikalıların bu texnologiyalardan faydalanmasını təmin etməyi və süni intellektdən yeni elmi kəşfləri stimullaşdırmaq üçün istifadə etməyi tələb edir."
"Tənzimləməyə gəldikdə, biz Avropanın innovasiyaları öldürən tənzimləmə yolunu tutmağa imkan verə bilmərik. Federal agentliklər indi öz qaydalarını nəzərdən keçirəcək və maliyyə xidmətləri və kənd təsərrüfatından səhiyyə və nəqliyyata qədər bütün sənayelərdə bu texnologiyanın inkişafına və tətbiqinə mane olanları ləğv edəcəklər." Kratsios əlavə edib: "Eyni zamanda, biz özəl sektordan administrasiyanın nəzərdən keçirməsi üçün qarşılaşdıqları tənzimləyici maneələri tövsiyə etmələrini xahiş edirik. Şübhəçiliyi inkişaf etdirmək əvəzinə, siyasətimiz tənzimləyici sınaq mühitləri və sektora xas tərəfdaşlıqlar vasitəsilə hökumətdə və özəl sektorda süni intellektin qəbulunu təşviq etmək və təmin etməkdir."
Qlobal Liderlik və Texnoloji Üstünlük
Prezident Tramp administrasiyası yanvar ayında vəzifəyə gəldikdən saatlar sonra Bayden dövrünə aid süni intellekt texnologiyalarına məhdudiyyət qoyan, o cümlədən texnoloji şirkətlərdən proqramlar ictimaiyyətə təqdim edilməzdən əvvəl ən güclü texnologiyaları barədə federal hökuməti məlumatlandırmağı tələb edən icra fərmanını ləğv etmişdi.
Ağ Ev bəyan edib ki, "Fərman, elmi və texnoloji məsələlər üzrə Prezidentin köməkçisi, Ağ Evin AI və Kriptovalyuta Koordinatoru və Milli Təhlükəsizlik Müşaviri tərəfindən rəhbərlik edilən, Amerikanın bu sahədəki hökmranlığını qorumaq və gücləndirmək üçün Fəaliyyət Planının hazırlanmasını nəzərdə tutur."
Mətbuat katibi Karolin Leavittin çərşənbə günü verdiyi məlumata görə, Prezident Tramp administrasiyanın süni intellekt planının həyata keçirilməsi ilə bağlı üç icra fərmanı imzalayacaq. Tramp administrasiyası bu sahədəki yarışda böyük qələbələr əldə edib. ABŞ-ı Çinlə ən yüksək texnoloji sistemlər inkişaf etdirmək üçün rəqabətə sürükləyən bu yarışda Oracle və OpenAI şirkətləri çərşənbə axşamı ABŞ-da böyük data mərkəzlərinin yaradılması üçün "Stargate" layihəsini daha da inkişaf etdirəcəklərini elan etdilər. İki şirkətin ən son elanı "Stargate" data mərkəzləri üçün əlavə 4.5 gigavatt gücünə söz verir ki, bu da əməliyyatlarda, tikintidə və istehsal, yerli xidmətlər kimi dolayısı rollarda 100 mindən çox iş yeri yaradacaq.
"Stargate" layihəsi OpenAI, Oracle, SoftBank və MGX-in növbəti dörd il ərzində ABŞ-da süni intellekt infrastrukturuna 500 milyard dollar sərmayə qoymaq öhdəliyini əhatə edir. Çərşənbə günü keçirilən arxa plan zəngində danışan administrasiya rəsmilərinə görə, data mərkəzlərinin yaradılması ABŞ-ın bu yarışda əsas rol oynayır. Saks izah edib ki, administrasiya ölkənin "data mərkəzlərində və bu data mərkəzlərini qidalandıran enerjidə lider olmaq" üçün ABŞ-ın bu infrastrukturunun sürətlə inkişaf etməsini istəyir.
İyul ayının əvvəlində Prezident Tramp Pitsburqa səfər edərək Karnegi Mellon Universitetində süni intellekt sammitində iştirak edib və Pensilvaniya ştatını ölkə üçün enerji və bu texnologiya mərkəzinə çevirmək məqsədi daşıyan 90 milyard dollarlıq özəl sektor investisiyalarını yüksək qiymətləndirib. Tramp, Amerikanın enerji şəbəkəsinin gücünü artırmaqla bağlı bu sahəyə yönəlmiş digər icra fərmanlarını da imzalayıb, həmçinin aprel ayında isə Amerikada gələcək nəsilləri təhsil proqramları vasitəsilə süni intellektdən istifadə etməyə hazırlayan bir icra fərmanı imzalayıb.
Kratsios zəng zamanı qeyd edib ki, ABŞ-ın süni intellekt yarışında qalib gəlməsi "müzakirə olunmazdır", bu, təkcə iqtisadi deyil, həm də geosiyasi mülahizələrlə əlaqəlidir. O bildirib: "Biz bu texnologiyanın iqtisadi, geosiyasi və milli təhlükəsizlik əhəmiyyətini tanımaqda tək deyilik, buna görə də süni intellekt yarışında qalib gəlmək müzakirə olunmazdır. Plan üç əsas istiqamət üzrə 90-dan çox federal siyasət fəaliyyətini təqdim edir. Davidin (Saks) qeyd etdiyi kimi, bunlar innovasiyanı sürətləndirmək, Amerika AI infrastrukturunu qurmaq və beynəlxalq AI diplomatiyası və təhlükəsizliyinə rəhbərlik etməkdir. Fəaliyyət planı sənaye, akademiya və vətəndaş cəmiyyətindən geniş məlumat, o cümlədən Ağ Evin məlumat sorğusuna 10.000-dən çox cavab əsasında hazırlanmışdır."
Arxa plan zənginə görə, Trampa təqdim olunan plan növbəti altı ay ilə bir il ərzində həyata keçirilə bilər. Tramp administrasiyası dəfələrlə vurğulayıb ki, süni intellekt Amerikanı növbəti sənaye inqilabına aparmaqda həlledici rol oynayacaq. Administrasiya rəsmiləri bunun iş yerlərinin yaradılmasına və digər ölkələri yarışda üstələyə biləcək güclü texnologiya sənayesinə səbəb olacağını qeyd ediblər.
Vitse-prezident JD Vans, sənayedəki bürokratik əngəlləri aradan qaldıraraq ABŞ-ın süni intellekt sahəsindəki gücünü təbliğ edən ən fəal administrasiya rəhbərlərindən biri olub. Vans fevral ayında Parisdə etdiyi çıxışda deyib: "Tramp administrasiyası bəzi xarici hökumətlərin beynəlxalq fəaliyyəti olan ABŞ texnoloji şirkətlərinə təzyiqləri artırması ilə bağlı məlumatlardan narahatdır. Amerika bunu qəbul edə bilməz və etməyəcək, və biz bunun dəhşətli bir səhv olduğunu düşünürük."
O bildirib: "Hazırda biz yeni bir sənaye inqilabının fövqəladə perspektivi ilə üz-üzəyik... Lakin əgər həddindən artıq tənzimləmə innovatorları irəliləyiş üçün zəruri riskləri götürməkdən çəkindirərsə, bu heç vaxt baş verməyəcək. Nə də ki, süni intellektin istifadəçilərin düşüncələrini senzura etmək və ya idarə etmək üçün istifadə etməyə çalışan nəhəng oyunçuların hökmranlığına icazə versək."
Oxucu Şərhləri
Bu yanaşma, daha geniş bir kontekstdə, dövlət tənzimlənməsi ilə texnoloji inkişaf arasındakı davamlı mübarizəni əks etdirir. Tarixən, yeni texnologiyaların tətbiqi tez-tez müxtəlif maraq qruplarının müqavimətinə və yeni tənzimləmələrin tələbinə səbəb olub. Tramp administrasiyasının təklif etdiyi həll həqiqətən uzunmüddətli təsir göstərəcək, yoxsa sadəcə qısamüddətli bir siyasi manevr olacaq? Uzunmüddətli müsbət nəticələr əldə ediləcəyi barədə daha konkret sübutlar təqdim edilməlidir.
Bu səbəbdən, məqalənin daha ətraflı olaraq təklif olunan icra fərmanlarının konkret maddələrini, onların həyata keçirilmə mexanizmlərini və mümkün nəticələrini təhlil etməsi vacibdir. Əks halda, bu cür ümumi iddialar qərəzli və əsassız görünə bilər.
Sual budur: Bu administrasiyanın süni intellektə yanaşması digər sektorlardakı qlobal rəqabət və innovasiya mühiti nəzərə alınmaqla uzunmüddətli iqtisadi üstünlük təmin edəcəkmi?
Bundan başqa, planın özündə potensial risklərin qiymətləndirilməsi və ədalətli və etik nəticələrin təmin olunması üçün kifayət qədər mexanizmlər mövcud deyil. Məsələn, süni intellekt texnologiyalarının ədalətsiz istifadəsinin qarşısını almaq üçün, rəqəmsal bərabərsizliklərin aradan qaldırılması, data məxfiliyi və algoritmik ədalət kimi məsələlər plan daxilində daha aydın şəkildə müəyyən edilməlidir.
Alternativ bir yanaşma kimi, daha geniş ictimai müzakirəni əhatə edən, maraqlı tərəflərin (akademik dairələr, özəl sektor, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları) iştirakını təmin edən daha inkluziv bir plan hazırlanmasının faydalı olacağını düşünürəm. Bu, planın daha əhatəli, davamlı və sosial baxımdan ədalətli olmasına kömək edə bilər.
Tramp administrasiyasının süni intellekt planının uğuru, qismən, həmin planın tətbiq edilməsi prosesində bürokratiyanın səviyyəsindən asılı olacaq. Əgər bu plan, kosmik yarışdakı kimi, həddindən artıq siyasi təzyiq və bürokratiya ilə müşayiət olunarsa, onun səmərəliliyi şübhə altına düşə bilər. Bu səbəbdən, təklif olunan planın uzunmüddətli təsirlərinin qiymətləndirilməsi üçün həmin planın bürokratik maneələri minimuma endirməklə nə dərəcədə səmərəli icrasının təhlili zəruridir. Bu, həm də planın uzunmüddətli maliyyə dayanıqlığının və real dünyaya tətbiqinin mümkünlüyünün müəyyən edilməsini tələb edir.
Məqalədə qeyd edilən "rəqabətin artırılması" mövzusu isə qlobal iqtisadiyyatdakı texnoloji üstünlük uğrunda gedən yarışın daha geniş kontekstində araşdırılmalıdır. Bu yarış, həm ölkələr, həm də şirkətlər arasında daha şiddətli rəqabətə səbəb olur və hətta geosiyasi gərginliyi artıra bilər. Bu səbəbdən, Tramp administrasiyasının süni intellekt planının yalnız ABŞ-ın daxili iqtisadiyyatına yox, həm də qlobal rəqabətə təsirinin kompleks şəkildə analiz edilməsi vacibdir.
Beləliklə, bu planın yalnız qısamüddətli iqtisadi faydalar verməklə kifayətlənməyib, uzunmüddətli sosial və iqtisadi təsirlərini də nəzərə alan və mümkün riskləri minimuma endirməyə yönəlmiş bir yanaşmanın vacibliyini vurğulamaq istərdim. Əgər süni intellektin inkişafı qlobal miqyasda gərginliyi artırarsa, uzunmüddətli sülh və dayanıqlı iqtisadi artım üçün hansı alternativ strategiya nəzərə alınmalıdır?
Digər bir mühüm məqam, planın uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirlərinin qiymətləndirilməsidir. Yeni texnologiyaların tətbiqi iş yerlərini əvəz edə bilər, bərabərsizlik artıra bilər. Bu potensial mənfi təsirləri azaltmaq üçün planın hansı müdafiə mexanizmlərini nəzərdə tutduğunu bilmək vacibdir.
Sonda, oxuculara belə bir sual ünvanlamaq istərdim: Tramp administrasiyasının süni intellekt planının uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirləri nəzərə alınmaqla, bu planın həqiqətən də ABŞ-ın rəqabət üstünlüyünü gücləndirəcəyinə dair əsaslar varmı, yoxsa bu, daha çox qısamüddətli siyasi məqsədlərə xidmət edir?
Bu məsələnin daha geniş kontekstdə baxılması vacibdir. Son illərdə ABŞ-da və qlobal səviyyədə müşahidə olunan "teknoloji monopolizasiya" meyli ilə əlaqəli müəyyən narahatlıqlar var. Əgər Tramp administrasiyasının planı böyük texnologiya şirkətlərinin daha da güclənməsinə və bazarın monopolisə çevrilməsinə səbəb olarsa, uzunmüddətli perspektivdə innovasiyanın inkişafına ziyan vurma ehtimalı yüksəkdir. Bəlkə də bu planın əsl təsiri böyük şirkətlər üçün üstünlük yaradaraq kiçik və orta sahibkarlığı kölgədə qoymaq olacaqdır.
Beləliklə, Tramp administrasiyasının süni intellekt planının uzunmüddətli iqtisadi və sosial nəticələri haqqında dəqiq proqnoz vermək hələ çətindir. Ancaq bu planın həyata keçirilməsi zamanı onun potensial risklərini nəzərə alaraq, ədalətli rəqabətin və istehlakçı hüquqlarının qorunması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi zəruridir.
Sual: Bu cür geniş miqyaslı texnoloji planların gələcəkdə dərin sosial və iqtisadi qeyri-bərabərliyə gətirib çıxarması riskini necə azaltmaq olar?
Bu günkü vəziyyətin fərqi ondan ibarətdir ki, süni intellekt həm hərbi, həm də mülki sahələrə təsir edir. Hər iki sahədə əldə olunan nailiyyətlər, həmçinin potensial risklər daha çoxdursa, bunun nəticələri daha geniş və qarışıq ola bilər. Beləliklə, sadəcə maliyyə yatırımlarının miqdarı deyil, həm də texnologiyanın inkişafı və tətbiqi ilə bağlı etik və sosial məsələlərin hərtərəfli təhlili vacibdir. Tramp administrasiyasının planının uzunmüddətli təsirləri, onun qısamüddətli siyasi prioritetləri ilə müqayisədə necə uyğunlaşacağına və bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlığa necə yanaşacağına bağlıdır. Bu planın uzunmüddətli təsirlərinin daha dəqiq qiymətləndirilməsi üçün daha ətraflı məlumatlara ehtiyac var.
Şərh Yaz