Türkiyənin Sığınacdələn Bombası Gündəmdə: ABŞ Sursatlarından Yüngül, Lakin Daha Təsirlidir
İsrailin başlatdığı müharibədə
sığınacdələn bombalar, Amerikanın zərbəsinə qədər İranın yeraltı Fordo nüvə obyektinə zərbə endirə biləcək dünyadakı yeganə bomba kimi tanınırdı.
Türkiyənin müdafiə sənayesi sərgisində "Dəmir Günbəz" sistemləri və "Tayfun BLOK 4" ballistik raketi kimi, sərgidə və dünya mətbuatında geniş yer alan yeni müdafiə silahları arasında "HAYALET-2"
sığınacdələn bombası da diqqət mərkəzinə düşüb.
Yeni Sığınacdələn Bomba İlə Güc Nümayişi
Orta Şərq mətbuatının aparıcı nəşrlərindən "Middle East Eye", "Türkiyə yeni
sığınacdələn bombası və hipersonik silahlarla gücünü nümayiş etdirdi" başlıqlı təhlili xəbərində bildirib: "Bu həftə
Türkiyə, bölgədəki gərginliyi zirvəyə çatdıran İsrail-İran münaqişəsi fonunda, milli müdafiə sərgisində bir sıra ballistik raket və qabaqcıl texnologiyalı sursat təqdim etdi".
Beton Bloklarda 7 Metr Dərinliyə Nüfuz Etdi
Xəbərdə "Türkiyə Müdafiə Nazirliyinin Tədqiqat və İnkişaf (TƏ-İ) şöbəsi NEB adıyla tanınan son nəsil nüfuzedici sursatlarını da önə çıxardı" deyilir. TƏ-İ direktoru Nilüfer Kuzulu, 12 il davam edən inkişaf prosesindən sonra, hərbi başlıqların tamamlanma, sertifikatlaşdırma və uyğunluq mərhələlərinin uzunluğu səbəbindən ictimaiyyətdən böyük ölçüdə gizlədildiyini açıqlayıb. Kuzuluya istinadən "Yeni bomba C50 sinifli beton və 22 millimetr armaturlu poladla gücləndirilmiş beton bloklarına qarşı atış sınaqlarından keçirilib. Hazırladığımız NEB hədəfə 7 metr dərinlikdə nüfuz etdi" qeydləri vurğulanıb.
Havadan Atılma Ssenarisində 90 Metr
"Sığınacdələn bomba sınağının havadan atılma (air-drop) ssenarisində də sınaqdan keçirildiyi öyrənildi" vurğusu edilən xəbərdə, bu sınaqda da bombanın təxminən 90 metr qayalıq ərazidən keçərək irəlilədiyi və hətta qayaların digər tərəfini də parçaladığı qeyd olunub.
ABŞ Bombalarından Daha Yüngül, Lakin Daha Təsirlidir
Azərbaycanın aparıcı xəbər platformalarından "Caliber.az" verdiyi xəbərdə "Cəmi bir ton ağırlığında olan HAYALET-2, B-52 bombardman təyyarələrində istifadə olunan bəzi ABŞ sursatlarından altı qat daha yüngül olmasına baxmayaraq, oxşar Amerika bombalarının 1.8-2.4 metr arasında olan dəlmə qabiliyyətinə nisbətən 7 metrə qədər üstün dərinə işləmə qabiliyyətinə malikdir" vurğusunu edib. İranın nüvə silahları inkişafı fonunda belə bir bombanın əhəmiyyəti xüsusi qeyd olunur.
F-16 Daxil Olmaqla Reaktiv Təyyarələrdə İstifadə Edilə Biləcək
Sahə sınaqları zamanı "HAYALET-2"
Türkiyə torpaqlarındakı bir adaya hava yolu ilə atıldı. Müşahidəçilər partlayış hissələrinin ətrafdakı dənizə qədər çatdığını və səth səviyyəsində bir hava partlayışının qeydə alındığını, bunun da yüksək təsirli kinetik gücü göstərdiyini bildiriblər. Bomba,
Türkiyənin əvvəlki NEB (nüfuzedici bomba) proqramının davamı olaraq inkişaf etdirilib. O, yeraltı anbarlar, dağ sığınacaqları və gücləndirilmiş düşmən infrastrukturlarını zərərsizləşdirmək üçün nəzərdə tutulub. Onun dizaynı, F-16 döyüş təyyarəsi daxil olmaqla çoxlu platformalardan istifadə imkanı verir; həmçinin adaptasiya dəstləri ilə digər təyyarə növləri ilə inteqrasiya potensialı mövcuddur.
Türkiyə Hərbi İmkanlarını Nümayiş Etdirdi
"Türkiyə yeni
sığınacdələn bombası və hipersonik silahlarla hərbi imkanlarını gözlər önünə sərir" şərhini verən "OZ Arab" isə yeni və müxtəlif silahlarla yanaşı
sığınacdələn bombanın əhəmiyyətini vurğulayıb.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Bundan əlavə, Türkiyənin müdafiə sənayesinin inkişafı beynəlxalq geosiyasi vəziyyətdən təcrid edilməməlidir. Sovet sonrası dövrdəki silahlanma yarışları və son illərdə regional münaqişələrin artması kimi amillərin Türkiyənin müdafiə sənayesinə yönəlməsində nə dərəcədə təsirli olduğu araşdırılmalıdır. Digər ölkələrin, məsələn, İsrail, Rusiya və Çinin müdafiə sənayesinin inkişafı ilə müqayisə aparmaq da faydalı olar. Bu müqayisə, Türkiyənin nailiyyətlərini daha geniş bir kontekstdə qiymətləndirməyə imkan verər.
Həmçinin, "Xəyalət 2" bombası kimi yeni silahların inkişafı ilə bağlı ortaya çıxa biləcək etik və beynəlxalq hüquq məsələlərinin nə dərəcədə nəzərə alındığı sual altındadır.
Son olaraq, oxucuları düşünməyə təşviq edən bir sual: Türkiyənin müdafiə sənayesindəki bu inkişaf, ölkənin regional və qlobal miqyasda gücünü artıracaqmı, yoxsa daha böyük bir silahlanma yarışına yol açacaqmı?
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra dünyada bir sıra yeni silah texnologiyalarının meydana çıxması müşahidə olunmuşdur. Bu texnologiyaların bəziləri, məsələn, lazer silahları və ya hiper səsli raketlər, əvvəllər mövcud olanlara nisbətən daha çox güc və dəqiqlik təmin edirdi. Bu yeni silahların ortaya çıxması, beynəlxalq münasibətlərdə yeni bir silahlanma yarışının başlanmasına və ya mövcud olanların daha da şiddətlənməsinə gətirib çıxara bilərdi. Bununla belə, bu yeni texnologiyaların siyasi və hərbi dinamikalar üzərindəki təsiri uzunmüddətli perspektivdə qeyri-müəyyən idi.
"Xəyalət 2" bombasının təsiri ilə bağlı iddialar daha geniş bir araşdırma və müstəqil təsdiq tələb edir. Məqalədə vurğulanan "ABŞ sursatlarından yüngül, lakin daha təsirli" olması kimi iddialar, konkret texniki məlumatlar təqdim edilmədən, kifayət qədər əsaslandırılmamış görünür. Hərbi texnologiya sahəsindəki irəliləyişlərin obyektiv qiymətləndirilməsi üçün daha çox detala və mənbəyə ehtiyac vardır. Bu mənada, keçmişdəki silahlanma yarışlarının təcrübəsindən nəticə çıxara bilərik ki, yeni silahların ortaya çıxması özündən sonra həm yeni təhlükələr, həm də yeni müdafiə sistemlərinin yaradılmasını gətirir və bu yarışın qalibinin əvvəlcədən proqnozlaşdırılması çox çətindir.
Məsələn, "Xəyalət 2" bombası kimi yeni sığınacaqdələn silahların inkişafı, silahlanma yarışına və regional gərginliklərin artmasına səbəb ola bilər. Bu riskləri azaltmaq üçün, Türkiyənin bu texnologiyaları beynəlxalq müqavilələr çərçivəsində nəzarət altına almaq və ya bu cür silahların inkişafına dair əməkdaşlıq platformaları yaratmaq istiqamətində fəal rol oynaması daha məqsədəuyğundur. Bu yanaşma, həm milli müdafiəni təmin edər, həm də regional sabitliyə töhfə verər.
Bu cür texnologiyaların yayılmasının qarşısını almaq üçün, beynəlxalq bir razılaşmanın əsasını yaradan bir "Sığınacaq Dağıdan Silahların Nəzarəti" konvensiyasının yaradılmasını təklif edərdim. Bu konvensiya, bu tip silahların inkişafı, istehsalı və yayılmasına məhdudiyyətlər qoymaqla yanaşı, mövcud olanları məhv etmək üçün konkret tədbirlər də müəyyən edə bilər. Konvensiya, həmçinin, bu silahların istifadəsindən doğan potensial humanitar fəsadların minimuma endirilməsinə yönəlmiş tədbirlər də ehtiva edə bilər. Bu, beynəlxalq bir əməkdaşlıq təşəbbüsü olaraq, silahlar yarışının qarşısını almaq və beynəlxalq təhlükəsizliyin gücləndirilməsinə xidmət edə bilər. Əlbəttə ki, belə bir konvensiyanın yaradılması və effektiv tətbiqi çox mürəkkəb bir proses olardı, ancaq humanitar nəticələri nəzərə alaraq, bunu ciddi şəkildə nəzərdən keçirmək vacibdir.
Bundan əlavə, Türkiyənin müdafiə sənayesinin inkişafı yalnız son illərdə baş verən bir hadisə deyil. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, bu sahədə əhəmiyyətli irəliləyişlər əldə edilib, lakin "inqilab" sözü bir az şişirtmə kimi görünür. Digər ölkələrlə müqayisədə Türkiyənin müdafiə sənayesi hələ də dünya liderləri səviyyəsində deyil. Bu sahəyə ayrılan maliyyə vəsaitlərinin miqdarı və texnoloji biliklərin səviyyəsi daha geniş araşdırılmağı tələb edir. "Dəmir Günbəz" və "Tayfun BLOK 4" kimi sistemlərin real effektivliyi və uzunmüddətli təsirləri barədə də əlavə məlumatlar tələb olunur.
Beləliklə, "Xəyalət 2" bombası və Türkiyə müdafiə sənayesinin inkişafı haqqında daha obyektiv və ətraflı bir qiymətləndirmə aparmaq üçün, bu silahların sınaq nəticələri, müstəqil hərbi ekspertlərin rəyləri və Türkiyənin müdafiə büdcəsinin əvvəlki illərlə müqayisəsi kimi məlumatlara ehtiyac var. Oxuculara sual: bu cür texnologiyaların inkişafı və yayılmasının regional və qlobal təhlükəsizlik üzərində hansı təsirləri ola bilər?
Bundan əlavə, məqalənin yalnız hərbi texnologiyalara fokuslanması, bu inkişafların uzunmüddətli iqtisadi və sosial təsirlərini araşdırmadan qalır. Türkiyənin müdafiə sənayesindəki bu cür böyük investisiyaların digər sosial proqramlar üçün ayrılan büdcəni azaldıb-azaltmadığı, ölkənin iqtisadi inkişafına necə təsir etdiyi və milli təhlükəsizlik baxımından real fayda gətirib-gətirmədiyi kimi suallar araşdırılmalıdır. Bu cür yüksək texnologiyalı silahların istehsalı, uzunmüddətli olaraq, silahlanma yarışını və regional gərginliyi artıra bilər.
Bütün bunları nəzərə alaraq, belə bir sürətli hərbi modernizasiyanın uzunmüddətli sülh və davamlı iqtisadi inkişaf üçün nə kimi nəticələr doğuracağı barədə ciddi bir müzakirə aparmaq vacibdir. Bəlkə də, gələcəkdə daha səmərəli və sülhə yönəlmiş bir milli inkişaf strategiyasına keçid olmalıdır?
Digər tərəfdən, Türkiyənin müdafiə sənayesinin son illərdəki inkişafı açıq-aşkar görünür. Lakin, bu inkişafın maliyyələşdirilməsi, iqtisadi təsirləri və milli təhlükəsizlik strategiyası ilə əlaqəsi haqqında daha çox məlumat lazımdır. Bu sahədəki xərclərin sosial proqramlara ayrılan vəsaitlə müqayisəsi, həmçinin yerli istehsalın ixrac potensialı və beynəlxalq bazarlardakı rəqabəti haqqında geniş təhlil daha aydın bir mənzərə yaradardı. Rusiya və Çin kimi ölkələrin müdafiə sənayesinin inkişafı ilə müqayisəli bir araşdırma da faydalı olardı.
Sonda bir sual: Türkiyənin müdafiə sənayesindəki bu sürətli inkişafın uzunmüddətli iqtisadi və geosiyasi nəticələri nələr olacaq və bu nəticələr regional sabitliyə necə təsir edəcək?
Daha konstruktiv yanaşma olaraq, "Xəyalət 2" bombasının inkişafının Türkiyənin milli təhlükəsizlik strategiyasına necə uyğunlaşdığını və regional sabitliyə potensial təsirini araşdıran müstəqil və şəffaf beynəlxalq bir ekspertlər qrupunun yaradılmasını təklif edərdim. Bu qrup, bomba texnologiyalarının yayılması ilə əlaqədar riskləri qiymətləndirərək, regional şəffaflıq və etimadın artırılması istiqamətində tövsiyələr verə bilər. Bu yanaşma, silahlar yarışını və potensial regional gərginliyi azaltmağa kömək edə bilər.
Lakin bu, tarixdə ilk dəfə baş vermir. Soğuk Müharibə dövründə ABŞ və SSRİ arasında davam edən silahlanma yarışında da oxşar bir vəziyyət müşahidə olunmuşdu. Hər iki ölkə də daha güclü nüvə silahları yaratmaq üçün intensiv rəqabət aparırdılar. Bu yarış, dünyanı nüvə müharibəsinin qarşısında böyük bir təhlükə ilə üzləşdirmişdi.
"Xəyalət 2" bombası ilə bağlı məqalədəki iddianın doğruluğu müstəqil mənbələr tərəfindən təsdiq olunmalıdır. Eyni zamanda, bu cür texnoloji inkişafların regional sabitliyə təsirini dəqiq qiymətləndirmək vacibdir. Soğuk Müharibədən çıxarıla bilən əsas dərs, silahlanma yarışının nəticədə bütün tərəflər üçün zərərli olmasıdır. Belə bir yarış, istənilməyən hərbi əməliyyatların riskini artırır və dünya miqyasında qeyri-sabitliyə səbəb olur. Türkiyənin inkişaf etdirdiyi "Xəyalət 2" bombası da regional tarazlığı necə təsir edəcək, müəllifin iddia etdiyi kimi daha təsirli olması regionda silahlanma yarışının yeni bir mərhələsinin başlanğıcı ola bilərmi? Bu suallar hərtərəfli araşdırılmalıdır.
Şərh Yaz