Ümid şəfəqi: Cenevrə danışıqları sonrası Ukrayna müharibəsinin sonu mətbuatda

Cenevrə danışıqları: Ukrayna və ABŞ sülh planında irəliləyiş əldə etdi

ABŞ və Ukrayna arasında ötən bazar günü Cenevrədə baş tutan Ukrayna-ABŞ danışıqları müharibənin başa çatdırılmasına dair sülh planının müzakirəsi ilə bağlı uğurlu hesab edildi. Nəticələr barədə məlumatlar məhdud olsa da, Qərb mediası bu görüşü "ABŞ prezidenti Donald Tramp ilə münasibətlərdə növbəti böhran" fonunda faydalı adlandırır. Eyni zamanda, qalmaqallı plan ətrafında yaranan vəziyyət ABŞ rəhbərliyindəki fəaliyyətlərin koordinasiyasızlığını üzə çıxardı.

Cenevrə görüşü uğur sayıla bilərmi?

Cenevrə danışıqlarının yekunlarına əsasən, həm ABŞ, həm də Ukrayna tərəfləri onları uğurlu adlandırıb. Ukrayna Prezident Ofisinin rəhbəri Andrey Yermak və ABŞ dövlət katibi Marko Rubio "ədalətli və davamlı sülh" yolunda "çox yaxşı" və "əhəmiyyətli irəliləyiş" əldə olunduğunu bildiriblər. Rubionun sözlərinə görə, Cenevrə görüşləri ABŞ prezidenti Donald Tramp Ağ Evə qayıtdıqdan sonra ABŞ-ın Ukrayna ilə keçirdiyi bütün danışıqların ən yaxşısı hesab edilə bilər. Cenevrədə ABŞ-ı Marko Rubio ilə yanaşı, Qərb mediası tərəfindən Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsini bitirmək üçün ABŞ-ın "sülh planı"nın əsas müəlliflərindən biri hesab edilən prezidentin xüsusi nümayəndəsi Stiv Uitkoff da təmsil edib. Baxmayaraq ki, ABŞ və Ukrayna "sülh prosesi üçün yenilənmiş və dəqiqləşdirilmiş çərçivə" hazırladıqlarını bəyan etsələr də, təfərrüatları açıqlamadılar. Rubionun sözlərinə görə, sənəd "hər gün bizim təkliflərimiz sayəsində dəyişir", bu da aydın izahatların olmamasını izah edir. Bu, görüşün nailiyyətlərindən biri hesab edilə bilər: ABŞ nümayəndələri bir çox suallar doğuran planın hələ yekun olmadığını, həmçinin ABŞ-ın Ukraynanın onu qəbul edəcəyini gözlədiyi müddətin (27 noyabr, cümə axşamı) də qəti olmadığını təsdiqləyir, Reuters və Bloomberg agentlikləri yazır. Avropanın Cenevrə danışıqlarına reaksiyası olduqca təmkinli olub, New York Times qeyd edir. Qəzet xüsusilə Finlandiya prezidenti Aleksandr Stubbun sosial şəbəkələrdəki sözlərini sitat gətirir: "Danışıqlar irəliyə doğru bir addım olsa da, həll olunmamış mühüm məsələlər qalır". Almaniya xarici işlər naziri Yohann Vadefulun sözlərindən aydın olur ki, Avropa nümayəndələri danışıqlarda mühüm dəyişikliklərə nail olublar. NYT-nin sitat gətirdiyi Almaniya radiostansiyasına verdiyi müsahibədə Vadeful bildirib: "Avropa, eləcə də NATO ilə bağlı bütün məsələlər bu plandan çıxarılıb. İndi biz Ukraynanın suverenliyinin qorunmasını təmin etməliyik".

Yeni mübahisədən sonra yeni sülh planı

Ötən həftə "Ukrayna ABŞ prezidenti Donald Tramp ilə münasibətlərdə növbəti böhranı yaşadı", – deyə Britaniyanın Economist qəzeti qeyd edir və 2025-ci ilin fevralında Trampın Zelenski ilə Ağ Evdə keçirdiyi "fəlakətli" görüşü ilk dramatik epizod kimi xatırladır. Nəşr xatırladır ki, Cenevrə danışıqlarından cəmi üç gün əvvəl Kiyevdə ABŞ hərbçiləri ilə Ukrayna rəhbərliyi arasında "heç bir yaxşı şey vəd etməyən görüş" keçirilib: o zaman ABŞ ordusu naziri Den Driskoll Zelenskiyə rus tərəfinin istəklərindən ibarət " birtərəfli" 28 bəndlik plan, yəni "ultimatum" təqdim edib. Lakin Economist qeyd edir ki, Cenevrə danışıqları vəziyyətin Kiyev üçün yenidən yaxşılığa doğru dəyişdiyini nümayiş etdirir. "Bəlkə də yeni bir günəş doğur. Ukraynanı [köməksiz] buraxmaq əvəzinə, Marko Rubio Vaşinqton və Kiyevin bir növ barışığını elan etdi: Kiyevi ultimata sadəcə təslim etmək əvəzinə kompromis axtarışı". "Cenevrə danışıqları [Ukraynanın] Amerika ilə münasibətlərini xilas edir. Lakin bu atəşkəs uzun sürməyə bilər", – deyə Economist hesab edir. ABŞ prezidenti Donald Tramp bu günləri Truth Social-da "yenidən öz dərin qərəzini: Rusiyaya rəğbətini və Ukraynaya biganəliyini" ifadə etmək üçün istifadə edib. Söhbət onun çoxlarına 2025-ci ilin fevralında ABŞ prezidentinin Zelenski ilə keçirdiyi qalmaqallı görüşünü xatırladan replikalarından gedir – Kiyevdən "SIFIR MİNNƏTDARLIQ", Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin döyüş meydanında zəifliyinə eyhamlar və s. Bununla belə, Bloomberg qeyd edir ki, Zelenski plan layihəsini şərh edərkən, bir gün əvvəl sosial şəbəkələrdə Ukraynanın "ABŞ-a dəstəyinə görə təşəkkür etdiyini" və "şəxsən ABŞ prezidenti Trampa minnətdar olduğunu" yazıb.

Müharibənin sonu yaxınlaşdımı?

Financial Times-ın köşə yazarı Gideon Rahman hesab edir ki, "Ukraynanın ABŞ-ın sülh planına qoşulmaqdan başqa seçimi yoxdur. Amerika təklifi Rusiyaya üstünlük verir. Lakin bu son variant deyil". Rahman yazır ki, ABŞ-ın Rusiya ilə müharibənin bitməsi üçün bu iki ölkəyə sərf edəcək bir plan üzərində ayrıca razılığa gələcəyi və sonra onu Kiyevə sırıyacağı qorxusu Tramp Oval Ofisə qayıtdıqdan dərhal sonra Ukrayna rəhbərliyində yaranıb və keçən həftə məhz bu baş verib. Onun fikrincə, hadisələrin inkişafının mümkün üç ssenarisindən yalnız biri Ukraynaya ABŞ-ın hələ də asılı olduğu yardımdan məhrum olmamaq şansı verir: əgər Uitkoffun planı Ukrayna tərəfindən qeyd-şərtsiz rədd edilmədən əsas götürülərsə, Britaniya qəzetinin köşə yazarı hesab edir. Bu halda "ukraynalılar, Avropadakı və Vaşinqtondakı dostlarının dəstəyi ilə, 2025-ci ilin fevralında Ağ Evdəki fəlakətdən sonra olduğu kimi, onu əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmək imkanı əldə edirlər". "Lakin Ukrayna bu planda yalnız onu uğursuzluğa düçar etmək məqsədi ilə iştirak etməməlidir. Kiyevdəki narahatlıq və Avropadakı narazılıq fonunda Ukraynanın özünün müharibənin bitməsinə ehtiyac duyduğu faktını gözardı etmək asandır", – deyə Financial Times-ın köşə yazarı yekunlaşdırır. Economist qeyd edir ki, şərtlər arasında kompromis əldə etmək cəhdləri hər halda çətin və uzun olacaq, lakin nəticə verəcəyi fakt deyil. Britaniya nəşri istisna etmir: "Hətta Ukrayna üçün daha sərfəli razılaşma Tramp tərəfindən təsdiqlənsə belə, o, demək olar ki, Rusiy tərəfindən bloklanacaq; Rusiyaya məqbul olan hər hansı bir sövdələşmə isə, ehtimal ki, getdikcə daha skeptik olan Ukrayna parlamenti tərəfindən rədd ediləcək. Bütün bunlar tezliklə yeni bir böhrana səbəb ola bilər. Lakin Zelenski üçün sağ qalmağın hər günü qələbə kimi hiss ediləcək". Bununla yanaşı, Bloomberg agentliyi daha əvvəl bildirib ki, Ukrayna və onun Avropalı müttəfiqləri ABŞ-ın 28 bəndlik "sülh planı"nın bəzi şərtlərini rədd edən əks-təklif hazırlayıblar. Agentlik qeyd edir ki, ABŞ-ın təklif etdiyi şərtlərdən bəziləri, o cümlədən uşaqlar daxil olmaqla bütün girovların qaytarılması bu planla uyğun gəlir. Washington Post-un məlumatına görə, Fransa və Almaniyadan olan Avropalı rəsmilərin üzərində işlədiyi sənəddə, razılaşma anında real cəbhə xəttindən çıxış edərək ərazi danışıqlarına başlamaq və Ukraynaya "ABŞ tərəfindən etibarlı, hüquqi cəhətdən məcburedici təhlükəsizlik təminatları" vermək təklif olunur.

"Bütün gün xaos hökm sürdü, bu, utancvericidir"

Danışıqların nəticələri ilə bağlı bir çox mühüm suallara cavab vermədən Cenevrə görüşü bir çox Qərb nəşrinin Amerika hakim dairələrində "xaos" adlandırdığı vəziyyəti nümayiş etdirdi. Xaricdən bu xaos, digər şeylərlə yanaşı, ABŞ rəhbərliyinin cəmiyyətə və mətbuata təqdim etdiyi bəyanatların və faktların qarmaqarışıqlığında özünü büruzə verdi. Polşanın baş naziri Donald Tusk öz tvitində qeyd etdiyi kimi, Avropada tənzimləmə planı üzərində işə qoşulmağa hazırdırlar, "lakin başlamazdan əvvəl, bu planın kim tərəfindən və harada hazırlandığını öyrənmək yaxşı olardı". Washington Post yazır ki, bir neçə gün əvvəl jurnalistlər 28 bəndlik "sülh planı"nın müəllifləri kimi kimlərin adlandırıldığına diqqət çəkiblər. Ağ Ev əvvəlcə bir çoxlarının Rusiya tərəfdarı hesab etdiyi planın Uitkoff və Rusiyanın xüsusi nümayəndəsi Kirill Dmitriyev tərəfindən hazırlandığını bəyan etdi. Kreml bunu birbaşa təsdiqləməyib. Reuters-in Ukraynalı mənbələri Kiyevin planın hazırlanmasına cəlb edilmədiyini bildiriblər. Lakin Washington Post-un yazdığına görə, Cenevrədə Rubio jurnalistlərə "planın hazırlanmasına hər iki tərəfin töhfə verdiyini" bildirib. Lakin üç Amerika senatoru iddia edir ki, dövlət katibi onlarla söhbətində, əksinə, planın "administrasiyanın mövqeyini əks etdirmədiyini... mahiyyətcə rusların arzu siyahısı olduğunu" deyib. Bundan sonra Rubio özü sənədin ABŞ tərəfindən hazırlandığını yazıb, ABŞ Dövlət Departamentinin rəsmi nümayəndəsi isə hər üç tərəfin iştirak etdiyini bildirib. Bununla belə, Ukrayna üçün kapitulyasiya adlandırılan 28 bəndlik planın mətni Kiyevə başqa bir siyasi dairənin nümayəndəsi – ABŞ vitse-prezidenti Cey Di Vensin köhnə tanışı, ABŞ ordusu naziri Den Driskoll tərəfindən gətirilib, Economist qeyd edir. Vens isə keçən həftənin sonunda telefon danışığında onun məzmunu barədə Zelenskiyə məlumat verib – o, 2025-ci ilin fevralında Ağ Evdə Tramp və Zelenski arasında qalmaqala səbəb olanlardan biri idi, nəşr xatırladır. Economist hesab edir: "Plan Tramp administrasiyasında nizam-intizamsızlığı, rəqabəti və səriştəsizliyi üzə çıxardı. Uitkoff yenidən kukla rolunda, Vens isə yenidən ABŞ və Ukrayna arasındakı münasibətləri pozmağa çalışan bir qüvvə kimi görünür. Həm o zaman [2025-ci ilin fevralında Ağ Evdə], həm də indi məhz Rubio ukraynalılarla razılaşma imkanı taparaq vəziyyəti doğru istiqamətə qaytarmağa çalışırdı. Bununla belə, Rubio hadisələrdən tamamilə xəbərsiz görünürdü". Washington Post mənbələrinə istinadən yazır ki, hətta Ağ Ev administrasiyası, hətta ABŞ prezidenti belə planın mahiyyətinə çox varmayıb. "Bütün gün [planın məzmunu ilə bağlı sızmalar yayıldığı zaman] tam bir xaos hökm sürürdü, çünki Ağ Evin müxtəlif bölmələri belə nələrin baş verdiyini bilmirdi. Bu, sadəcə utancvericidir", – deyə nəşr administrasiyadakı həmsöhbətindən sitat gətirir.

24 saat