Vaşinqton atışması: ABŞ 77 min əfqanı potensial təhlükə sayır

İki Milli Qvardiya üzvü Vaşinqtonda, Ağ Evə yaxın ərazidə xidmət zamanı silahlı hücuma məruz qalıb. Qərbi Virciniyadan olan hər iki hərbi qulluqçunun ağır yaralandığı və vəziyyətlərinin kritik olduğu bildirilir. Çərşənbə günü baş verən atışmadan sonra nəzarətə alınan şübhəlinin Əfqanıstan vətəndaşı olduğu qeyd edilib. Hadisəyə cavab olaraq, ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının sələfi Co Baydenin prezidentliyi dövründə Əfqanıstandan ABŞ-a gələn hər bir Əfqan immiqrantlarını yenidən yoxlamalı olduğunu bəyan edib.

Vaşinqtonda Nə Baş Verdi?

Şükranlıq Günündən bir gün əvvəl, çərşənbə günü günortadan sonra, Ağ Evdən bir neçə blok aralıda iki Milli Qvardiya üzvü güllələnib. Federal Təhqiqatlar Bürosunun (FTB) direktoru Kaş Patel və Vaşinqtonun meri Muriel Bouzerin verdiyi məlumata görə, əsgərlər xəstəxanaya yerləşdirilib və vəziyyətləri kritik olaraq qalır. 2025-ci ilin avqustunda ABŞ prezidenti Donald Tramp paytaxt Vaşinqtonda cinayətkarlıqla mübarizə aparmaq məqsədilə, şəhərin federal nəzarətə alınması çərçivəsində, Milli Qvardiya üzvləri də daxil olmaqla, federal qoşunları yerləşdirmişdi.

Şübhəli Kimdir?

Kütləvi informasiya vasitələrində şübhəlinin 29 yaşlı Əfqanıstan vətəndaşı Rahmanullah Lakanval olduğu bildirilib. ABŞ Daxili Təhlükəsizlik Departamenti (DHS) onun soyadını Lakamal kimi təsdiqləyib. Hücuma cavab verən hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən güllələnərək yaralanıb. Adının açıqlanmasını istəməyən bir hüquq-mühafizə rəsmisinə istinad edən "Associated Press" xəbər agentliyi, şübhəlinin aldığı yaraların həyatı təhlükəsi olmadığını bildirib. DHS-dən verilən məlumata görə, o, 2021-ci ildə Bayden administrasiyasının "Müttəfiqləri Xoş Gəlmisiniz" (Operation Allies Welcome) proqramı vasitəsilə ABŞ-a gəlib. Taliban 2021-ci ilin avqustunda ABŞ qüvvələrinin Əfqanıstandan çıxması və o zamankı prezident Əşrəf Qaninin ölkədən qaçması ilə Əfqanıstanda nəzarəti ələ keçirmişdi. Bayden dərhal "Müttəfiqləri Xoş Gəlmisiniz" proqramına start verərək, həssas Əfqan immiqrantlarına, xüsusilə Taliban tərəfindən ABŞ "əməkdaşları" hesab edilə bilənlərə, iki il müddətinə daimi immiqrasiya statusu olmadan ABŞ-a daxil olmağa icazə vermişdi. Konqres Tədqiqat Xidmətinin hesablamalarına görə, bu proqram çərçivəsində təxminən 77,000 Əfqanıstan vətəndaşı ABŞ-a gəlib. Proqram bir il davam etdikdən sonra ABŞ "Davamlı Xoş Gəliş" (Operation Enduring Welcome) adlı daha uzunmüddətli yenidən məskunlaşma planına keçib. DHS katibi Kristi Noem çərşənbə günü "X" (Twitter) paylaşımında bildirib: "Cəsur Milli Qvardiya üzvlərimizi vuran şübhəli, 2021-ci il sentyabrın 8-də Bayden administrasiyasının "Müttəfiqləri Xoş Gəlmisiniz" proqramı çərçivəsində yoxlanılmamış şəkildə kütləvi olaraq ABŞ-a buraxılan Əfqan immiqrantlarındandır." Noem, DHS saytında dərc olunan bəyanatında əlavə edib: "Bu proqram minlərlə yoxlanılmamış Əfqanıstan vətəndaşını, o cümlədən terrorçuları ölkəmizə buraxıb." Çoxsaylı adı açıqlanmayan hüquq-mühafizə orqanları rəsmilərinə istinad edən CNN isə Lakamalın 2024-cü ildə sığınacaq üçün müraciət etdiyini və sığınacaq statusunun 2025-ci ildə Tramp administrasiyası dövründə təsdiqləndiyini xəbər verib.

ABŞ Hökuməti Hücuma Necə Cavab Verib?

ABŞ prezidenti Donald Tramp Florida ştatındakı Mar-a-Laqo iqamətgahından etdiyi video müraciətdə atışmanı "dəhşətli, pusqu tipli hücum", "pislik, nifrət və terror aktı" adlandırıb. "ABŞ prezidenti olaraq, bu vəhşiliyi törədən heyvanın ən ağır cəzanı çəkməsini təmin etməyə qərarlıyam," – Tramp əlavə edib. O, sözlərinə davam edib: "Bu gecə bildirə bilərəm ki, mövcud ən yaxşı məlumatlara əsasən, Daxili Təhlükəsizlik Departamenti nəzarətdəki şübhəlinin Əfqanıstandan, yer üzündə cəhənnəmə bənzər bir yerdən ölkəmizə gəlmiş bir əcnəbi olduğuna əmindir. O, Bayden administrasiyası tərəfindən 2021-ci ilin sentyabrında uçuşla gətirilib." Tramp, Bayden administrasiyası dövründə Əfqanıstandan ABŞ-a gələn uçuşlarda "kimin gəldiyini heç kimin bilmədiyini" iddia edib. O, Lakamalın statusunun "prezident Bayden tərəfindən imzalanan qanunvericiliklə uzadıldığını" deyib. "Bu hücum millətimizin üzləşdiyi ən böyük milli təhlükəsizlik təhdidini vurğulayır. Əvvəlki administrasiya dünyanın hər yerindən, hətta bilmək istəmədiyiniz yerlərdən 20 milyon naməlum və yoxlanılmamış əcnəbini ölkəyə buraxdı." ABŞ prezidenti Tramp bəyan edib: "Biz indi Bayden dövründə Əfqanıstandan ölkəmizə daxil olan hər bir əcnəbini yenidən yoxlamalıyıq. Və ölkəmizə aid olmayan və ya xeyir verməyən hər hansı bir ölkədən olan hər hansı bir əcnəbinin çıxarılmasını təmin etmək üçün bütün lazımi tədbirləri görməliyik." FTB direktoru Patel, ABŞ paytaxtındakı atışmanın "milli təhlükəsizlik məsələsi" olduğunu bildirib. "Biz bu iyrənc əməlin törədicilərini tapmaq üçün bütün resurslarımızı səfərbər etmək məqsədilə həm federal, həm də ştat və yerli hüquq-mühafizə orqanlarının tam gücünü cəlb etmişik," – Patel əlavə edib. Ağ Ev federal məhkəməyə Vaşinqtondan Milli Qvardiyanın çıxarılması ilə bağlı əvvəlki qərarı dayandırmaq üçün təcili ərizə təqdim edib.

"Müttəfiqləri Xoş Gəlmisiniz" Proqramı Altında ABŞ-a Kimlər Gəldi?

DHS veb-saytına görə, proqram vasitəsilə ABŞ-a gələn Əfqan immiqrantlarının 40 faizdən çoxu Xüsusi İmmiqrant Vizaları (SIV) üçün uyğun idi. Bu viza, ABŞ ordusuna Əfqanıstan və İraqdakı 20 illik əməliyyatları zamanı yardım etmiş Əfqanıstan vətəndaşlarına verilirdi. Əfqanlar tərcüməçi, bələdçi, sürücü, mühəndis və tibb işçisi kimi bir çox dəstək rolunda ABŞ ordusu ilə əməkdaşlıq ediblər. Onlar tez-tez Taliban tərəfindən əməkdaş hesab edildikləri üçün birbaşa təhlükəyə məruz qalırdılar. Bir çoxu aktiv döyüş zonalarına məruz qalıb, evlərindən qaçmağa məcbur olub və ABŞ-ın ölkədən çıxmasından sonra dolanışıqlarını itirmək riski ilə üzləşiblər. 2021-ci ilin avqustunda, ümidsiz şəkildə ölkədən qaçmağa çalışan Əfqanların ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus təyyarəyə yapışdıqlarını əks etdirən video görüntülər yayılmışdı. Bir klipdə təyyarənin havaya qalxarkən iki nəfərin göydən düşməsi görünürdü. Talibanın nəzarəti ələ keçirməsindən sonra yüz minlərlə Əfqanıstan vətəndaşı təqib və iqtisadi çöküş qorxusu ilə Əfqanıstanı tərk edib. Bir çoxu Pakistan və İran kimi qonşu ölkələrə qaçmağa çalışarkən, digərləri ABŞ, Birləşmiş Krallıq və Avropaya üz tutub.

Bayden Administrasiyası Dövründə Əfqan İmmiqrantları Necə Yoxlanılıb?

Tramp administrasiyası Əfqanların lazımi yoxlamadan keçmədən ABŞ-a buraxıldığını iddia edir. Lakin DHS-in "Müttəfiqləri Xoş Gəlmisiniz" proqramını təfərrüatlandıran veb-səhifəsində o zaman qeyd edilmişdi ki: "ABŞ hökuməti, milli təhlükəsizliyi qorumaq və Əfqan müttəfiqlərimizə qoruma təmin etmək ikili məqsədlərinə uyğun olaraq, həssas Əfqanların ABŞ-a daxil olmasına icazə verilməzdən əvvəl onların təhlükəsizlik yoxlamasını aparmaq üçün gecə-gündüz çalışır." Veb-saytda əlavə edilmişdi ki, DHS, Gömrük və Sərhəd Mühafizəsi, İmmiqrasiya və Gömrük İcrası, Nəqliyyat Təhlükəsizliyi İdarəsi, Sahil Mühafizəsi və Gizli Xidmət də daxil olmaqla, bir çox agentlikdən təxminən 400 nəfər personalı Bəhreyn, Almaniya, Küveyt, İtaliya, Qətər, İspaniya və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə göndərərək, Müdafiə və Dövlət Departamentləri və digər federal tərəfdaşlarla birlikdə Əfqanıstan vətəndaşlarının emalı, yoxlanılması və müsahibələrinin aparılması üçün işləyib. DHS, yoxlama prosesinin "ciddi" və "çoxqatlı" olduğunu əlavə edib. Bu prosesə DHS və Müdafiə Departamenti, həmçinin FTB, Milli Terrorizmlə Mübarizə Mərkəzi və digər kəşfiyyat qurumları tərəfindən həyata keçirilən biometrik və bioqrafik yoxlamalar daxil idi. Hər bir Əfqanın ABŞ-a səyahət etməzdən əvvəl barmaq izi və fotoşəkillər kimi biometrik məlumatları nəzərdən keçirilirdi.

Tramp Administrasiyası Dövründə Başqa Hansı Ölkələr Viza Məhdudiyyətləri ilə Üzləşir?

İyun ayında ABŞ prezidenti Tramp 12 ölkənin vətəndaşlarının ABŞ-a girişini qadağan edən prezident fərmanı imzalayıb. Həmin ayın sonunda ABŞ mediası Tramp administrasiyasının siyahıya daha 36 ölkə, o cümlədən 26 Afrika ölkəsini əlavə etməyi planlaşdırdığını xəbər vermişdi. Lakin səyahət qadağası siyahısı hələ rəsmi olaraq genişləndirilməyib. Siyahıdakı ölkələr: Əfqanıstan, Myanma, Çad, Konqo Respublikası, Ekvatorial Qvineya, Eritreya, Haiti, İran, Liviya, Somali, Sudan və Yəmən. Bu ölkələrin vətəndaşları ABŞ-a səyahətə tam qadağa və immiqrant və qeyri-immiqrant vizalarının dayandırılması ilə üzləşir. Lakin mövcud vizası olanlar və ya ABŞ-ın qanuni, daimi sakinləri bu qadağadan azaddırlar. Əfqan immiqrantları üçün SIV sahibləri də bu qadağadan azaddırlar. Eyni fərmanda Tramp Burundi, Kuba, Laos, Syerra Leone, Toqo, Türkmənistan və Venesuela vətəndaşları üçün qismən məhdudiyyətlər tətbiq edib. Trampın fərmanına əsasən, bu ölkələrin vətəndaşları artıq daimi immiqrasiya, tələbə vizaları və turizm vizalarını əhatə edən immiqrant vizaları və qeyri-immiqrant müvəqqəti vizalar üçün müraciət edə bilməzlər. Onlar hələ də bəzi digər müvəqqəti vizalar üçün müraciət edə bilərlər. Oktyabr ayında ABŞ prezidenti Tramp, 2026-cı maliyyə ili üçün ABŞ-ın yeni qaçqın limitini 7,500 olaraq açıqlayıb. Bu limit çərçivəsində, "ağ soyqırımı"na məruz qaldıqlarını iddia etdiyi ağdərili Cənubi Afrikalılara üstünlük veriləcək. Bazar ertəsi Tramp administrasiyası Myanma vətəndaşları üçün ABŞ-da müvəqqəti sığınacaq statusu, o cümlədən Müvəqqəti Qorunan Statusu (TPS) ləğv edəcəyini açıqlayıb. TPS, vətəndaşlarının öz ölkələrinə qayıtmasının təhlükəli hesab edildiyi xarici vətəndaşlar üçün qanuni immiqrasiya yoludur və hazırda 3,969 Myanma vətəndaşı bu statusa malikdir. 2021-ci ildə hərbi qüvvələr Myanmada hakimiyyəti ələ keçirib və ölkə o vaxtdan bəri vətəndaş müharibəsindədir.

24 saat