Vatikan Kanadalı yerli xalqlara 62 artefaktı təhvil verdi

Vatikan şənbə günü Kanadadan olan aborigen icmalarına 62 artefaktı qaytarıb. Bu, Katolik Kilsəsinin Amerikada yerli mədəniyyətlərin boğulmasında oynadığı rolla bağlı hesablaşma prosesinin tarixi bir hissəsidir.

Bu artefaktlar, o cümlədən məşhur Inuit qayığı və müşayiət edən sənədlər Vatikan tərəfindən Kanada Katolik Yepiskoplar Konfransının nümayəndə heyətinə təhvil verilib. Onların fərdi aborigen icmalarına çatdırılması gözlənilir. Vatikan və Kanada kilsəsinin birgə bəyanatında bu əşyalar "hədiyyə" və "dialoq, hörmət və qardaşlığın konkret əlaməti" kimi təsvir olunub.

Həmin əşyalar Vatikan Muzeylərinin Anima Mundi muzeyi kimi tanınan etnoqrafik kolleksiyasının bir hissəsi idi. Kolleksiya, müstəmləkə dövrlərində aborigen icmalarından alınan mədəni dəyərlərin qaytarılması ilə bağlı daha geniş muzey müzakirələri fonunda Vatikan üçün mübahisə mənbəyi olmuşdu.

Kolleksiyadakı əşyaların əksəriyyəti 1925-ci ildə Vatikan bağlarında keçirilən sərgi üçün katolik missionerlər tərəfindən Romaya göndərilmişdi. Vatikan israr edir ki, bu əşyalar Papa Pius XI-ə "hədiyyə" edilib və o, kilsənin qlobal əhatə dairəsini, missionerlərini və evangelizasiya etdiyi yerli xalqların həyatını qeyd etmək istəyib.

Lakin tarixçilər, yerli qruplar və mütəxəssislər, Katolik missiyalarında o dövrdə mövcud olan güc balanssızlıqlarını nəzərə alaraq, əşyaların həqiqətən də sərbəst şəkildə təklif edilib-edilmədiyini uzun müddət şübhə altına alıblar. Həmin illərdə Katolik dini ordenləri Kanada hökumətinin aborigen ənənələrini aradan qaldırmağa yönəlmiş məcburi assimilyasiya siyasətini həyata keçirməyə kömək edirdi. Kanada Həqiqət və Barışıq Komissiyası bu siyasəti "mədəni soyqırım" adlandırıb.

Bu siyasətin bir hissəsi aborigen mənəvi və ənənəvi rituallarda istifadə olunan əşyaların müsadirə edilməsini əhatə edirdi, məsələn, 1885-ci ildə integral İlk Millətlər mərasimini qadağan edən "potlatch" qadağası. Müsadirə edilən bu əşyalar Kanada, ABŞ və Avropadakı muzeylərə, eləcə də şəxsi kolleksiyalara düşüb.

Artefaktların geri qaytarılması ilə bağlı danışıqlar sürətlənir

Vatikan əşyalarının geri qaytarılması ilə bağlı danışıqlar, Papa Fransiskin 2022-ci ildə Kanadanın faciəli internat məktəblərində kilsənin roluna görə üzrxahlığını almaq üçün Vatikana səfər etmiş yerli liderlərlə görüşündən sonra sürətlənib. Səfərləri zamanı onlara kolleksiyadan bəzi əşyalar, o cümlədən Inuit qayığı, wampum kəmərləri, döyüş gəmiləri və maskalar göstərilib və onların geri qaytarılmasını tələb ediblər.

Papa Fransisk sonradan bu əşyaların və Vatikan kolleksiyasında olan digərlərinin fərdi əsaslarla qaytarılmasının tərəfdarı olduğunu bildirərək deyib: "Əşyaları qaytarmaq mümkün olduğu, jest etmək lazım olduğu hallarda, bunu etmək daha yaxşıdır."

Vatikan şənbə günü bəyan edib ki, əşyalar Müqəddəs İl zamanı, onların ilk dəfə 1925-ci il sərgisində Yubileyin əsas hadisəsi kimi Romada nümayiş etdirilməsindən tam 100 il sonra geri verilib.

Vatikan və Kanada kilsəsinin birgə bəyanatında deyilir: "Bu, eklesiastik bir paylaşma aktıdır ki, bununla da Müqəddəs Pyotrun varisi (Papa Fransisk) inanc ilə yerli xalqların mədəniyyətləri arasındakı görüşün tarixinə şahidlik edən bu artefaktları Kanadadakı Kilsəyə etibar edir."

Bəyanatda əlavə olunur ki, Kanada Katolik iyerarxiyası artefaktların "lazımınca mühafizə olunmasını, hörmət edilməsini və qorunmasını" təmin etməyi öhdəsinə götürüb. Rəsmilər daha əvvəl bildirmişdilər ki, Kanada yepiskopları artefaktları onların son sahiblərinin aborigen icmaları olacağı barədə açıq anlaşma ilə qəbul edəcəklər.

Əşyaların ilk olaraq Kvebek ştatının Qatinoa şəhərindəki Kanada Tarix Muzeyinə aparılması gözlənilir. Rəsmilər əvvəllər bildirmişdilər ki, orada mütəxəssislər və yerli qruplar əşyaların haradan, hansı spesifik icmadan gəldiyini müəyyən etməyə və onlarla bağlı nə ediləcəyinə qərar verməyə çalışacaqlar.

İstismarlarla hesablaşma prosesi

Vatikanın kolonial keçmişi ilə daha geniş hesablaşmasının bir hissəsi olaraq, 2023-cü ildə "Kəşf Doktrinası"nı, yəni 15-ci əsr "papa bullaları" ilə dəstəklənən və kolonial dövrdə aborigen icmalarının torpaqlarının zəbt edilməsini legitimləşdirən nəzəriyyələri rəsmi olaraq rədd edib. Bu nəzəriyyələr bu gün bəzi mülkiyyət qanunlarının əsasını təşkil edir.

Bu bəyanat, Vatikanın Avropa gücləri tərəfindən törədilmiş kolonial dövr istismarlarındakı öz iştirakının tarixi bir etirafı idi, baxmayaraq ki, aborigenlərin Vatikandan papa bullalarını rəsmi olaraq ləğv etmək tələblərinə cavab verməyib.

Vatikan şənbə günü öz bəyanatında 2023-cü ildə Kəşf Doktrinasının rədd edilməsini qeyd edərək, Vatikanın bu addımının Papa Fransisk tərəfindən başlanmış "səyahəti" tamamladığını bildirib.

24 saat