Vebb Teleskopu Erkən Kainatda qaz püskürdən gənc qalaktika aşkarladı

Kainatın Gənc Nəhəngi: Erkən Qalaktika Bütün Məlumatları Alt-Üst Edir

Astronomlar Ceyms Vebb Kosmik Teleskopu (JWST) vasitəsilə müşahidə edilən yeni bir erkən qalaktika ilə bağlı heyrətamiz kəşf ediblər. Bu, kainatın hələ 500 milyon ildən az yaşı olduğu dövrə aid olan parlaq və gənc bir qalaktikadır. Kainatın ilk böyük qalaktikaları arasında yer alan SXDF-NB1006-2 adlı bu obyekt, indiyə qədər tapılmış ən erkən qalaktika olmasa da, müasir elm adamlarının erkən kainat haqqındakı təsəvvürlərini kökündən dəyişdirə biləcək xüsusiyyətlərə malikdir. Məsafəsinə görə onu indiki halı ilə deyil, cəmi 1-2 milyon yaşında olduğu zaman müşahidə edirik.

Nəhəng Ulduz Formlaşması və Qaz Axınları

Bu "körpə" qalaktika həqiqətən də kainatın ilk illərindəki intensiv fəaliyyətə dair sübutları təqdim edir. Astronomlar "Monthly Notices of the Royal Astronomical Society" jurnalında dərc olunan hesabatlarında qeyd edirlər ki, SXDF-NB1006-2 ildə təxminən 165 günəş kütləsi sürəti ilə ulduz formalaşması prosesini həyata keçirir. Bu sürət, Süd Yolu qalaktikasının ulduz əmələgəlmə sürətindən 16 dəfədən çoxdur. Nəticədə, SXDF-NB1006-2 müasir, sakit qalaktikalardan qat-qat parlaq və daha mavi görünür. Bu cür intensiv ulduz əmələgəlmə dövrlərində böyük və parlaq ulduzlar yaranır ki, onlar da nəhəng hissəcik və radiasiya axınları yaradır, sonra isə tez bir zamanda nəhəng supernova partlayışları ilə ömrünü başa vururlar. Bu fəaliyyətlərin hamısı qalaktikanın temperaturunu artırır və böyük qaz şırnaqlarının kənara doğru sürətlə yayılmasına səbəb olur.

Qaz Tükənməsi və Gələcək Təsirlər

SXDF-NB1006-2-nin müşahidə olunan qaz axınlarının sürəti saniyədə 500 kilometrdən çoxdur ki, bu da qalaktikanın qaçış sürətindən üç dəfə artıqdır. Bu o deməkdir ki, bu qaz heç vaxt geri qayıtmayacaq. Maraqlısı odur ki, qalaktika gənc, parlaq ulduzlarla dolu olsa da, stellar yaşlara nisbətdə daha çox ağır elementlərə sahib idi. Ağır elementlər yalnız əvvəlki ulduz nəsillərindən yarana bildiyi üçün, astronomlar parlaq gənc ulduzların arxasında gizlənən daha yaşlı ulduz populyasiyasının olduğuna inanırlar. Lakin bu cür qaz axınları qalaktika üçün yaxşı heç nə vəd etmir. Qaz getdikcə, yeni ulduzlar meydana gələ bilməz. Astronomlar hesab edirlər ki, bu qalaktika bir neçə yüz milyon il ərzində qazını tükəndirəcək. Tamamilə ölməsə də, ulduz formalaşması sürəti kəskin şəkildə azalacaq.

Böyük Partlayışdan Sonrakı Təkamülə Yeni Baxış

Astronomlar bu cür partlayıcı gənc qalaktikaların müasir dövrdə massiv sakit qalaktikalara çevrilə biləcəyini düşünürlər. Bu qalaktikalar çox qaz toplasa da, onun əksər hissəsini ulduzlara çevirmiş və beləliklə də "yanacaqlarını" tükəndirmiş olurlar. Ceyms Vebb Kosmik Teleskopu (JWST) ümumilikdə erkən qalaktikaların proqnozlaşdırıldığından daha parlaq və daha böyük olduğunu göstərir. Bu, uşaq bağçasında yeniyetmələr tapmaq kimidir. Bu kəşflər Böyük Partlayış nəzəriyyəsini pozmasa da, erkən kainatın necə işlədiyi haqqında daha çox öyrənməli olduğumuzu göstərir.

24 saat