Yaddaşı pozan, beyni kiçildən gizli amil

Vücudumuz kimi beynimizin də məşqə ehtiyacı var. Lakin fiziki aktivlik və sağlam qidalanmadan başqa, beyni qidalandıran daha bir amil var: sosial əlaqələr. Bəli, düz eşitdiniz! Sosial əlaqələrin olmaması yaddaş problemlərinə səbəb olan və hətta beyni kiçildə bilən gizli bir təhlükədir. Araşdırmalar göstərir ki, insanlar arasındakı sosial əlaqələr onların beyninin necə qocaldığını və fəaliyyət göstərdiyini müəyyən edir. Sosial əlaqələr emosional faydalardan əlavə, insanların zehni cəhətdən ayıq qalmasına kömək edir, eyni zamanda iltihabı azaldır və beynin həcmini, həmçinin yaddaş saxlama qabiliyyətini qoruyur. Austin Perlmutter, MD bu barədə daha ətraflı məlumat verir.

Tənhalıq epidemiyası

Son zamanlar Forbes jurnalında dərc olunan bir araşdırma, ABŞ-da yaşayan yetkinlərin 80%-dən çoxunun müəyyən səviyyədə tənhalıq yaşadığını ortaya qoyub. Bu problem bütün demoqrafik qruplardan olan insanlara təsir edir. Tədqiqatçılar 50.000 iştirakçının məlumatlarını təhlil edərək, tənhalığın depressiya inkişafı, zəif fiziki sağlamlıq və zəifləmiş immun sistemi funksiyası üçün daha yüksək risk yaratdığını müəyyən ediblər. Bu problem yalnız yaşlı əhalini əhatə etmir; gənc və orta yaşlı, gəlirləri aşağı olan insanlar, eləcə də qadınlar sosial əlaqələrdən təcrid olunma riskinin daha yüksək olduğu qruplardır. Səssiz və geniş yayılmış bir vəziyyət olduğu üçün sağlamlıq mütəxəssisləri indi tənhalıqı mühüm bir ictimai sağlamlıq problemi kimi qəbul edirlər.

Sosial əlaqə və beyin sağlamlığı

Müntəzəm qarşılıqlı əlaqə vasitəsilə güclü sosial əlaqələr quran insanlar koqnitiv pisləşməyə qarşı effektiv müdafiə sistemi inkişaf etdirirlər. Alimlər sübut ediblər ki, sosial əlaqələr beynin yaşlanma dəyişiklikləri və zədələrlə mübarizə aparmasına imkan verən koqnitiv ehtiyatı artırır. Sosial əlaqələrdə aktiv qalan insanlar təcrid olunmuş həyat sürənlərə nisbətən daha üstün zehni çeviklik, daha yaxşı yaddaş funksiyaları və öyrənmə qabiliyyətləri nümayiş etdirirlər. Beyin, bir çox beyin bölgəsini əhatə edən sosial əlaqələr vasitəsilə daha yaxşı problemləri həll etmə qabiliyyəti və emosional nəzarət inkişaf etdirir. Yaxın dostlar və ailə üzvləri ilə müxtəlif sosial əlaqələri qoruyan insanlar ən yaxşı beyin sağlamlığını təmin edirlər.

Tənhalıq və artan iltihab

Tənhalıqın fiziki təsirləri emosional çətinliklərdən kənara çıxır, çünki o, bədənin stress sistemlərində və iltihab reaksiyalarında ölçülə bilən dəyişiklikləri tətikləyir. Araşdırmalar göstərir ki, uzun müddət sosial əlaqələrdən təcrid olunma və tənhalıq yaşayan insanlarda xroniki xəstəliklərlə əlaqəli olan iltihab markerləri interleukin-6 və C-reaktiv zülal səviyyələri yüksəlir. Bu iltihab markerləri ürək xəstəliyi və diabet riskini artırır, eyni zamanda beyin hüceyrələrinə və qan damarlarına zərər verir. Sosial əlaqələri qoruyan insanlar iltihab səviyyələrinin azaldığını və stress idarəetmə qabiliyyətlərinin daha yaxşı olduğunu göstərirlər.

Tənhalıq və kiçilən beyin arasındakı əlaqə

Beyin təsviri üsullarından istifadə edərək aparılan araşdırmalar, psixoloqların sosial təcridin yaddaş və düşünmə funksiyalarına cavabdeh olan beyin bölgələrində toxuma azalmasına səbəb olması ilə bağlı əvvəlki proqnozlarını təsdiqləyib. 2024-cü ildə aparılan araşdırmalar göstərdi ki, davamlı tənhalıq yaşayan insanlarda frontal ağ maddə və kritik hipokampus kimi beyin sahələri daha kiçik olur. Tədqiqat nəticələri göstərdi ki, tənhalıq yaşla bağlı amillər, sağlamlıq və depressiya simptomları nəzarət altına alındıqdan sonra belə, beyin quruluşuna birbaşa təsir edir. Tənhalıqdan qaynaqlanan beyin kiçilməsi effekti, tənha insanların niyə demensiya və Altsheymer xəstəliyi riskinin daha yüksək olduğunu izah edə bilər.

Sosial təcrid yaddaş itkisinə səbəb olur

Bir neçə il ərzində aparılan araşdırmalar göstərir ki, ciddi sosial əlaqələrdən kənarlaşma insanlarda yaddaşın pisləşməsini sürətləndirir. Tədqiqatlar göstərir ki, sosial əlaqələrdən təcrid olunma, sosial cəhətdən aktiv olanlarla müqayisədə həm kişi, həm də qadın iştirakçılarda yaddaş və dil bacarıqlarının sürətli pisləşməsinə yol açır. Sübutlar göstərir ki, sosial əlaqələrdən təcrid olunma pis yaddaş funksiyasının nəticəsi olmaqdansa, aktiv şəkildə koqnitiv pisləşməyə səbəb olur. Tənhalıq yaşayan yaşlı insanlar yaddaş testlərində zəif nəticələr göstərir, verbal bacarıqları azalır və diqqət müddətləri qısalır.

Sosial əlaqə beyni necə qoruyur və gücləndirir

Sosial əlaqələr beyni qoruyan güclü bir amildir, çünki söhbətlər və birgə fəaliyyətlər zamanı beynin müxtəlif bölgələrini aktivləşdirir, bu da neyron şəbəkələrinin çevikliyini və gücünü qoruyur. Sosial əlaqələr stress hormonlarını azaldır, eyni zamanda oksitosin və dopamin kimi beyni qoruyan maddələri artırır. Müntəzəm olaraq sosial əlaqələrdə iştirak edən insanlar, neyroplastiklik adlanan bir proses vasitəsilə yeni beyin hüceyrələrinin yaranmasını dəstəkləyən beyin böyümə faktorlarını stimullaşdırırlar. Könüllülük, klublar və ya rəqəmsal icmalar kimi qrup fəaliyyətlərində iştirak edən insanlar zehni stimullaşdırma və emosional dəstək yaşayırlar ki, bu da onlara qoca yaşlarında beyin sağlamlığını qorumağa kömək edir.

Beyin sağlamlığını qorumaq üçün praktiki addımlar

Yaddaşı və beynin canlılığını qorumaq üçün ilk addım sosial əlaqələrdən təcrid olunma və tənhalıqın sağlamlıq riskləri yaratdığını anlamaqdır. Hər hansı kiçik bir fəaliyyət vasitəsilə gündəlik sosial əlaqələr insanlara tənhalıqla mübarizə aparmağa kömək edir. Dostlarla telefon zəngləri, qrup fəaliyyətlərində və yerli ictimai könüllülük işlərində iştirak etməklə tənhalıqla mübarizə apara bilərsiniz. Kitab klubları, oyunlar və müzakirələr kimi sosial əlaqələr zamanı zehninizi çətinliyə salan fəaliyyətlər ən çox fayda verir. İnsanlar başqaları ilə güclü münasibətlər qurmalı və sosial əlaqələri özlərinin əsas prioriteti etməlidirlər, çünki bu amillər onların beyin sağlamlığını qoruyur. Araşdırmalar göstərir ki, sosial əlaqələr ömür boyu yaddaşı və beyin həcmini qorumaq üçün əhəmiyyətli, lakin az qiymətləndirilən bir vasitədir.

24 saat