Yeganə sahilsiz dəniz: Heç bir ölkəyə məxsus deyil

Şimali Atlantikdə, Floridadan təxminən 900 kilometr şərqdə yerləşən Sarqasso dənizi, sakit səthi ilə ətrafındakı güclü cərəyanlardan aydın şəkildə fərqlənir. Xarici cərəyanlar sürətlə hərəkət etsə də, onun səthində uzun, hamar dalğalar yaranır. Sahili və ya adası olmayan bu yeganə dəniz, adını sahib olduğu bir bitkidən, sargassum yosunundan götürür.

Unikal Quruluş və Canlılıq

Sargassum adı verilən qızılı-qəhvəyi yosun təbəqələri kiçik qaz kisəcikləri sayəsində su səthində üzərək nəhəng bir örtük əmələ gətirir. Bir araya toplanan bu yosunlar, bir çox canlı üçün hərəkətli bir yaşayış sahəsinə çevrilir. Yosun yığınlarında krevetlər, kiçik balıqlar, xərçənglər və yüzlərlə onurğasız növü sığınacaq və qida tapır. Elm adamları bu əmələgəlmələri “habitat adaları” kimi təsvir edirlər. Bu dənizin bugünkü quruluşunun əsas səbəbi Şimali Atlantik Subtropik Sirkulyasiyasıdır. Bir çox geniş enliklərdən su çəkən cərəyanlar, üzən maddələri mərkəzə doğru toplayaraq burada sabit saxlayır. Başqa sözlə, sargassum yosununun məhz bu bölgədə cəmləşməsinin səbəbi nəhəng okean cərəyanlarının təbii bir halqa formalaşdırmasıdır.

İlanbalıqlarının Sirli Köç Yolları

Bu sirli dəniz ilanbalıqları üçün də böyük əhəmiyyətə malikdir. Avropa və Amerika ilanbalıqlarının həyat dövrü Sarqasso dənizində başlayır. Balıqlar burada şəffaf sürfələr kimi dünyaya gəlir, cərəyanlarla birlikdə illər sürən səyahətlərlə qitələrin şirin sularına çatır. Orada böyüdükdən sonra yenidən buraya qayıdıb yumurta qoyduqdan sonra həyatları sona çatır. Minlərlə kilometrlik yolu heç çaşmadan tapmaları, elm dünyasında hələ də həll olunmayan bir sirrdir.

Qlobal İqlimdəki Əhəmiyyəti

Bu dəniz yalnız bir ekosistem deyil, eyni zamanda qlobal iqlim dövrlərində də mühüm bir faktordur. Yay aylarında onun səthi 29–30°C-yə qədər qızarkən, qışda 18–20°C-yə qədər soyuyur. Bu temperatur dəyişiklikləri Atlantik üzərindəki istilik və rütubət daşınmasını təsir edərək hava axınlarının daha sabit seyr etməsinə töhfə verir. O, eyni zamanda mühüm bir karbon udma sahəsidir. Planktonlar atmosferdəki karbon dioksidi udur, öldükdə qabıqları dəniz dibinə çökərkən karbonu da özləri ilə aparır. Lakin səthin getdikcə daha isti hala gəlməsi, şaquli qarışığı əngəlləyərək alt qatdakı oksigen səviyyələrini azaldır. Bu səbəbdən bölgə, okeanın turşulaşmasının izlənməsi üçün kritik bir müşahidə sahəsi olaraq qəbul edilir.

Planetin Tarazlığı Bu Dənizlə Bağlıdır

Mütəxəssislər, həmin dənizin pozulmasının qlobal ekosistem üzərində zəncirvari təsirlərə yol açacağını bildirirlər. İlanbalıqlarının çoxalma dövrü pozula bilər, balina miqrasiya yolları dəyişə bilər, Avropadakı fırtına marşrutlarında ciddi dəyişikliklər yaşana bilər. Atlantik Okeanı’nın istilik saxlama qabiliyyəti də artaraq iqlim dəyişikliyinin sürətlənməsinə töhfə verə bilər. Bu səbəbdən beynəlxalq təşkilatlar, bölgənin “bioloji müxtəliflik cənnəti” olaraq qorunmasının vacibliyini vurğulayırlar. Ölkələrin gəmi marşrutlarını bu nəhəng yosun yığınlarından uzaq tutması və plastik çirklənməsini azaldacaq tədbirlər görməsi gərəkdiyi bildirilir. Xəritələrdə kiçik bir mavi sahə kimi görünən bu dəniz, əslində dünya iqliminin və dəniz həyatının kritik mərkəzlərindən biridir. Alimlər, bu unikal dənizin gələcəyinin bütün planet üçün böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi barədə xəbərdarlığını təkrar edirlər.

24 saat