Yerli amerikalı D-Day veteranı Charles Shay vəfat etdi

PARİS – İkinci Dünya Müharibəsinin əfsanəvi iştirakçısı, 19 yaşında ABŞ Ordusunun tibb xidmətçisi olarkən D-Day çıxarması zamanı Omaha çimərliyinə enən və saysız-hesabsız həyatları xilas edən Çarlz Şey 101 yaşında vəfat edib. Fəxri Legion kimi yüksək mükafatlarla təltif edilmiş Amerika yerlisi veteranı Çərşənbə günü dünyasını dəyişib.

Uzun illər onun dostu və baxıcısı olmuş Mari-Paskal Leqrandın bildirdiyinə görə, Şey Fransanın Normandiya bölgəsindəki Bretvil-L’Orgeye kəndindəki evində vəfat edib.

Qəhrəmanlığın işığı: Çarlz Şeyin mükafatları

Penobscot qəbiləsindən olan və ABŞ-ın Men ştatındakı Hind Adasından gələn Çarlz Şey, dənizə dəfələrlə tullanaraq ağır yaralı əsgərləri boğulmaqdan xilas etdiyi üçün Gümüş Ulduzla təltif edilmişdi. O, həmçinin 2007-ci ildə Fransanın ən yüksək mükafatı olan Fəxri Legion ordeninə layiq görülmüşdü.

1944-cü il iyunun 6-da D-Day zamanı Britaniya, ABŞ, Kanada və digər ölkələrdən təxminən 160.000 qoşunun çıxarıldığı Normandiya sahillərindən çox da uzaq olmayan bir yerdə, Şey 2018-ci ildən bəri Fransada yaşayırdı. Normandiya döyüşü, Almaniyanın bir ildən az müddət sonra gələn məğlubiyyətini sürətləndirmişdi.

Döyüş meydanında məsuliyyət

Leqrand "Associated Press"ə verdiyi açıqlamada "O, sevdiklərinin əhatəsində sakitcə dünyasını dəyişdi," deyib. Çarlz Şey Xatirə qrupu, Normandiya çimərliklərinə çıxan təxminən 500 Amerika yerlisinin xatirəsini yad edən bir bəyanatda bildirib: "Sevgili Çarlz Norman Şeyimizin Yaradıcıya və Ruh Dünyasına qayıtdığını böyük kədər hissi ilə bölüşürük."

"O, inanılmaz dərəcədə sevən bir ata, baba, qayınata və əmi idi, bir çoxları üçün qəhrəman və ümumilikdə heyrətamiz bir insan idi," bəyanatda qeyd edilib. "Çarlz sevgi, xidmət, cəsarət, ruh, vəzifə və ailə mirası qoydu ki, bu da parlaq şəkildə işığını saçmağa davam edir."

D-Daydə ölümə hazır idi

D-Day zamanı 4.414 müttəfiq əsgəri həyatını itirmişdi, bunlardan 2.501-i amerikalılar idi. 5.000-dən çoxu yaralanmışdı. Alman tərəfində isə bir neçə min insan həlak olmuş və ya yaralanmışdı.

Şey bu dəhşətli döyüşdən sağ çıxmışdı.

"Düşünürəm ki, lazım olsaydı, həyatımı qurban verməyə hazır idim. Xoşbəxtlikdən, buna ehtiyac qalmadı," Şey 2024-cü ildə "Associated Press"ə verdiyi müsahibədə xatırlayıb. "Mənə bir iş verilmişdi və mənim baxışıma görə, o işi tamamlamaq mənim vəzifəm idi. Orada olmaq və bəlkə də həyatımı itirmək barədə narahat olmağa vaxtım yox idi. Buna vaxt yox idi."

Həmin gecə, yorğunluqdan əldən düşmüş Çarlz Şey çimərliyin üstündəki bir bağda yuxuya getmişdi. "Səhər oyananda, ətrafımda ölən amerikalılar və almanlar olduğu üçün sanki qəbiristanlıqda yatırdım," o, xatırlayıb. "Orada çox qalmadım və yoluma davam etdim." Şey daha sonra Normandiyada bir neçə həftə yaralıları xilas etmə missiyasını davam etdirmiş, sonra isə Amerika qoşunları ilə Şərqi Fransa və Almaniyaya getmişdi. O, 1945-ci ilin martında əsir düşmüş və bir neçə həftə sonra azad edilmişdi.

Sülh mesajının yayılması

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Şey, Men ştatında Amerika yerlilərinin yoxsulluq və ayrı-seçkilik səbəbindən həyat şəraitinin çox bərbad olması səbəbindən yenidən orduya yazılmışdı.

Men ştatı Amerika yerlisi rezervasiyalarında yaşayan şəxslərə 1954-cü ilə qədər səs verməyə icazə vermirdi.

Çarlz Şey tarixə şahid olmağa davam etdi – Koreya müharibəsi zamanı tibb xidmətçisi kimi döyüşə qayıtdı, ABŞ-ın Marşal Adalarında nüvə sınaqlarında iştirak etdi və daha sonra Vyanada Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyində çalışdı.

60 ildən çox müddət ərzində o, İkinci Dünya Müharibəsi təcrübəsi haqqında danışmamışdı.

Lakin o, 2007-ci ildə D-Day anım mərasimlərində iştirak etməyə başladı və son illərdə güclü ifadəsini bölüşmək və sülh mesajı yaymaq üçün bir çox fürsətdən istifadə etdi.

COVID-19 pandemiyası zamanı, 2020-2021-ci illərdə, Çarlz Şeyin tək iştirakı anım mərasimlərinə damğasını vurdu, çünki səyahət məhdudiyyətləri ABŞ, Britaniya və digər müttəfiq ölkələrdən gələn digər veteranların və ya həlak olmuş əsgər ailələrinin Fransaya səfər etməsinə mane olurdu.

Müharibənin Avropaya qayıdışı kədəri

İllər boyu Şey, öz adını daşıyan abidənin yerləşdiyi Omaha çimərliyinə baxan hündür bir yerdə, həlak olanların xatirəsinə adaçayı yandırma mərasimi keçirirdi.

2022-ci il iyunun 6-da o, anım vəzifəsini digər Amerika yerlisi, Körfəz müharibəsi veteranı Culya Kelli (Crow qəbiləsindən) təhvil verdi. Bu hadisə Rusiyanın Ukraynaya tammiqyaslı işğalından cəmi üç aydan çox sonra baş vermişdi ki, bu da 1945-ci ildən bəri qitədə ən pis müharibəyə çevrildi.

Çarlz Şey müharibənin qitəyə qayıtmasından duyduğu kədəri ifadə etmişdi.

"Ukrayna çox kədərli bir vəziyyətdir. Oradakı insanlara görə çox üzülürəm və bu müharibənin niyə baş verməli olduğunu anlamıram," o demişdi. "1944-cü ildə mən bu çimərliklərə enmişdim və biz dünyaya sülh gətirəcəyimizi düşünürdük. Lakin bu mümkün deyilmiş."

24 saat