Yoxa çıxmış qəbilənin 6000 illik sirri üzə çıxa bilər

Genetik tədqiqatlar insan tarixinin, o cümlədən insan təkamülü hekayəsindəki bu gözlənilməz dönüşlərin anlaşılmasında fundamental rol oynamışdır. Onilliklər ərzində alimlər yenilikçi arxeoloji və genetik araşdırmalar vasitəsilə ilk insanların Amerikaya necə gəldiyinin hekayəsini hissə-hissə birləşdiriblər. Lakin Kolumbiyada tapılan sümüklər Cənubi Amerika zaman xəttinə yeni bir baxış gətirib. Bu qalıqların min illər boyu Boqota Altiplano bölgəsində yaşamış bir tayfaya aid olduğu düşünülür. Maraqlıdır ki, bu Kolumbiya qalıqlarından əldə edilən DNT müasir və ya qədim kolumbiyalılarla heç bir aydın genetik əlaqə göstərmir.

Bu genetik tədqiqat 2025-ci ildə "ScienceAdvances" jurnalında "A 6000-year-long genomic transect from the Bogotá Altiplano reveals multiple genetic shifts in the demographic history of Colombia" başlığı altında dərc olunub. Araşdırma, bu sirli tayfaya nə baş verdiyini müəyyən etmək üçün beynəlxalq bir tədqiqatçılar qrupunu bir araya gətirib.

İndiyə qədər alimlər Kolumbiyanın qədim genetik tarixi haqqında təəccüblü dərəcədə az məlumata malik idilər. Bir neçə araşdırma anadan ötürülən mitoxondrial DNT-yə baxsa da, bu regiondan tam genomları heç kim analiz etməmişdi. Yaşı 6000 ilə çatan bu Kolumbiya qalıqlarını öyrənən komanda bu regionun genetik tarixini, bu insanların haradan gəldiyini və müasir Cənubi Amerika sakinləri ilə necə əlaqəli olduğunu tam şəkildə birləşdirmək istəyirdi.

Kolumbiya qalıqları üzərində aparılan araşdırmalar

Bu tayfadan genetik əlaqələri üzə çıxarmaq üçün tədqiqat qrupu Boqota Milli Universitetinin kolleksiyasında saxlanılan qədim qalıqları analiz edib. Onlar Kolumbiya yüksəkliklərindəki beş arxeoloji sahədə tapılan 21 fərdin DNT-sini çıxarıblar. Kiçik sümük və diş tozu nümunələrini toplamaq üçün skanlardan və incə dental qazmalardan istifadə edərək, tədqiqatçılar laboratoriyada analizlər aparıb və genetik profilləri bərpa edə biliblər.

DNT ardıcıllığı müəyyən edildikdən sonra, tədqiqatçılar bu qədim fərdlərin hansı qrupa aid olduğunu görmək üçün mövcud genetik məlumatlarla müqayisə ediblər. Onlar bəzi fərdlərin uzaqdan qohum olduğunu aşkar ediblər ki, bu da qrupun kiçik, sıx icmalarda yaşadıqlarına işarə edir. Lakin ən təəccüblüsü, bu insanların Cənubi Amerikaya yayılan məlum erkən miqrasiyalardan heç birinə aid olmadığını başa düşüblər. Əksinə, onların genetik nəslinin daha qədim olduğu, bəlkə də qədim Venesuela və Panama da daxil olmaqla, digər Yerli Cənubi Amerika əhalisinin orijinal genetik əsasları ilə daha yaxından əlaqəli olduğu görünürdü.

DNT-nin heç bir müasir və ya qədim tayfa ilə uyğun gəlmədiyini nəzərə alaraq, bu fərdlərin qitənin əhalisinin erkən dövründə ayrılmış fərqli bir qrupa aid olduğu görünür. Başqa sözlə, onlar qısa müddət ərzində çiçəklənmiş, sonra yox olmuş bəşəriyyətin uzun müddət itkin düşmüş bir qolu kimi görünürlər. Bu, Homo Sapiens-in Şimali Amerikada ilk insanlar olmadığını ortaya qoyan tarixi kəşfi xatırladır.

Bu genetik tədqiqatdan əldə edilən nəticələr

Geniş miqyasda, bu genetik tədqiqat qədim insanların Amerikada necə hərəkət etdiyi haqqında bildiklərimizi yenidən formalaşdırır. Daha sonrakı sivilizasiyalar yaranmazdan xeyli əvvəl Kolumbiyanın yüksəkliklərində yaşamış bu vaxtilə naməlum nəsil Kolumbiyanın genetik tarixini birləşdirmək üçün vacibdir. Bu erkən insanlar digər məlum miqrasiyalarla birbaşa əlaqəli deyildilər, əksinə Cənubi Amerikanın erkən məskunlaşması zamanı ayrılmış, dərin kökləri olan bir qola aid idilər. Onların genetikası yox olduqda, müxtəlif miqrasiya dalğaları ilə yeni qruplar tərəfindən əvəz edildi. Tədqiqatçılar bunun insanların şimala və ya cənuba köç etdiyi bir növ Mərkəzi Amerika vətəninə işarə etdiyinə inanırlar.

Bu araşdırma qədim Kolumbiyanın genetik tarixinə yeni işıq salsa da, öyrəniləsi çox şey var. Birincisi, mövcud məlumatlar yalnız 21 nəfərin qalıqlarından gəlir. Daha əhatəli bir genetik mənzərə əldə etmək üçün daha böyük nümunə götürülməsinə ehtiyac olacaq. Tam genom ardıcıllığı istifadə edən gələcək genetik tədqiqatlar bu populyasiyaların necə inkişaf etdiyi və necə qarşılıqlı əlaqədə olduğu haqqında daha çox məlumat ortaya çıxara bilər.

Bundan əlavə, tədqiqatçılar müxtəlif dövrlərə aid əlavə qalıqları analiz etmək istəyirlər. Onlar həmçinin bu işi yalnız Kolumbiya yüksəkliklərindən kənara genişləndirmək niyyətindədirlər. Qərbi Kolumbiya, Venesuela və daha çox ərazidən qədim genetik xətləri öyrənmək, bu qədim miqrasiyaların Cənubi Amerikanın daha geniş insan hekayəsini necə formalaşdırdığını birləşdirməyə kömək edə bilər. Bu kimi araşdırmalar bir gün hətta yeni bir qədim insan formasının kəşfinə də səbəb ola bilər.

24 saat