İranın Gərginliyi Azaltmaq Yönümlü Cavabı
Boş bir baza hədəf seçildi, saatlar əvvəldən xəbərdarlıq edildi və dünyanın ən yaxşı hava hücumundan müdafiə sistemlərindən bəzilərinə məhdud sayda raket atıldı. İranın ABŞ-ın üç nüvə obyektinə həftəsonu endirdiyi zərbələrə qarşı verdiyi İranın cavabı yalnız gərginliyi azaltmaq üçün nəzərdə tutulmuşdu.
ABŞ-ın Qətərdəki Al Udeid hərbi bazası günlər əvvəl təxliyə edilmişdi; peyk görüntüləri təyyarələrin və personalın gedişini mediada geniş şəkildə yayımlamışdı. Bu, regiondakı ən əhəmiyyətli ABŞ hərbi hava bazası və Mərkəzi Komandanlığın evidir. İran dövlət mediası "Zəfər Müjdəsi Əməliyyatı"ndan sonra bildirmişdi ki, 2020-ci ildə İranın ən yüksək hərbi şəxsiyyəti general Qasem Soleymanini öldürən pilotsuz uçuş aparatı da məhz buradan işə salınmışdı. Al Udeid bazasına bazar ertəsi günü endirilən zərbənin Amerikan hərbçiləri arasında itkiyə səbəb olma ehtimalı sıfıra yaxın idi – və bu, İran üçün quasi-absurd bir şəkildə üzüağ çıxmaq anı təmin etdi.
Mümkün zərbənin ilk əlaməti ABŞ-ın Qətərin Doha şəhərindəki səfirliyinin ABŞ vətəndaşları üçün təcili "yerində sığınacaq" əmri verməsi ilə ortaya çıxdı. Hər hansı bir şübhəni aradan qaldırmaq üçün Qətər, İran tərəfindən atılan ondan çox raketin buraxılışından təxminən bir saat əvvəl hava məkanını bağladı. İranın azalmaqda olan arsenalının xeyrinə olan əlverişli şərtlərə əlavə olaraq, Qətər qısa mənzilli raketlərdən istifadəyə icazə verəcək qədər yaxın idi; bu raketlərin ehtiyatları ötən həftə İsrailə zərbə endirmək üçün istifadə edilən orta mənzilli raketlər qədər tükənməmişdi.
Hər hansı bir alovu söndürmək üçün İranın Milli Təhlükəsizlik Şurası hücumdan dərhal sonra bildirdi ki, atılan raketlərin sayı "İranın nüvə obyektlərinə edilən hücumda istifadə olunan bombaların sayı qədərdir." Hücumu mütənasib cavabın tərifini olaraq təqdim edən İran bəyanatı, hücumun "dost və qardaş ölkəmiz Qətər və onun nəcib xalqı üçün təhlükəli bir cəhət daşımadığını" israr etdi. Tehranın "dişsiz intiqam" metodu uğurla sınaqdan keçirilmiş və yoxlanılmışdı. Soleymani öldürüldükdən sonra İranın ABŞ-ın İraqdakı Əl-Əsəd hərbi bazasına endirdiyi cavab raketi hücumunun Bağdada əvvəlcədən bildirildiyi, yəqin ki, ABŞ-da baş verən yaralanmaların (əsasən beyin silkələnməsi) səviyyəsini azaltmağa kömək etdiyi bildirilir. İranın 2024-cü ilin iyulunda Həmas lideri İsmail Haniyənin Tehranın mərkəzində İsrail tərəfindən qətlə yetirilməsinə cavabı da əvvəlcədən ciddi şəkildə bildirilmişdi.
"Biz onların cavab verəcəyini bilirdik. Soleymanidən sonra da oxşar cavab vermişdilər," Ağ Evin yüksək vəzifəli bir rəsmisi bazar ertəsi axşam dedi.
İranın Hərbi Zəifliyi Və Taktikaları
Görünən odur ki, bir taktika formalaşır. Lakin bu, hər dəfə tətbiq edildikcə İranın hərbi zəifliyini daha da gücləndirən bir taktika kimi görünür. 2020-ci ildə İslam Respublikası özünün görkəmli hərbi şəxsiyyətini – İranın sərt xəttli qəhrəmanını itirdi. 2024-cü ildə o, qiymətli müttəfiqlərin belə Tehranın mərkəzində təhlükəsiz olmadığını göstərdi. Bu il rejim, həm İsrail, həm də ABŞ tərəfindən öz nüvə obyektlərinə əvvəllər ağlasığmaz zərbələr endirildiyi dərəcədə öz hava məkanına nəzarəti itirmişdir.
Bu, nümayiş olunan güclərin fərqliliyinin bariz sübutudur. İran öz gücünü məhdud və səssiz qəzəb təqdimatı ilə saxtalaşdırmaq məcburiyyətindədir. ABŞ və İsrail isə tabunu gündəlik olaraq pozaraq, on gün ərzində İranın regionda uzun müddət davam edən güc mövqeyini sarsıtdılar və bəlkə də onun nüvə gücü olmaq ambisiyalarına son qoydular.
ABŞ və ya İsrailin keçməli olduğu yalnız bir əsl qırmızı xətt qalıb, bu da İranın Ali Rəhbəri Ayətullah Əli Xameneyini birbaşa hədəf almaqdır. Lakin bu, ağılsız görünə bilər, çünki bu səksənyaşlı teokratın yerinə daha gənc, İranın çəkindirici gücünü daha çox nümayiş etdirməyə həvəsli bir sələfin gəlməsi ehtimalı var. Tehranın yavaş tənəzzülü fonunda dişsiz cavabları qəbul etmək daha yaxşıdır.
İranın hər qəzəb ifadəsi onun gücünün yavaş-yavaş aşınmasını təsdiqləyir. Təzə yaranan bir nüvə gücü atom bombasına doğru yarışını sürətləndirərdi. Bu, hələ də baş verə bilər. Lakin daha çox ehtimal olunur ki, İran performativ hərəkətləri ilə sərt xətt tərəfdarlarının qalıqlarını sakitləşdirməyə ümid edir, İsrail zərbələri onları onsuz da məhv etmişdir. Hətta diplomatik masaya qayıtmağa ümid edə bilər, nüvə proqramını və ballistik raket ehtiyatlarını məhdudlaşdırmaq üçün danışıqlar, bəlkə də on gün əvvəlki kölgələrinə düşmüş qədər ciddi şəkildə tükənib.
Oxucu Şərhləri
İranın "zəifləmiş" vəziyyətdə olduğunu iddia edərkən, bu terminin müxtəlif mənalarını aydınlaşdırmamaq, iddianın əsasını zəiflədir. Məqalə hərbi güc, iqtisadiyyat və ya beynəlxalq nüfuz baxımından İranın hansı sahələrdə zəiflədiyini spesifik şəkildə ortaya qoymalıdır. Sadəcə "zəifləmə" deməklə, oxucunun hansı məlumat əsasında bu nəticəyə gələcəyini müəyyən etmək çətinləşir. Bu üç sahənin hər biri üçün faktlar, rəqəmlər və konkret nümunələr təqdim edilməsi, müəllifin arqumentini daha inandırıcı edəcək.
ABŞ-ın hərəkətlərinin İranın zəifləməsindəki rolunu qiymətləndirərkən, təkcə ABŞ-ın təsirini deyil, beynəlxalq sanksiyalar, İran daxilindəki siyasi və iqtisadi vəziyyət, eləcə də regional münaqişələr kimi digər əhəmiyyətli amilləri də nəzərə almaq vacibdir. Bu müxtəlif amillərin bir-biri ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğu və İranın ümumi zəifləməsinə hansı nisbətdə təsir etdiyi aydınlaşdırılmalıdır. Bu cür ətraflı təhlil, məsələyə daha obyektiv bir baxış bucağı təqdim edəcəkdir.
İranın ABŞ-ın hava bazalarına endirdiyi zərbənin detalları, məsələn, Al Udeid bazasının əvvəlcədən təxliyə edilməsi və Qətərin hava məkanını bağlaması, bu hərəkətin itkisiz keçməsinə necə şərait yaratdığını göstərir. Bu, İranın "göstərişli həmlə" etməklə, guya "üzünü ağartmaq" cəhdini daha da ön plana çıxarır. Məqalə, İranın bu addımını öz zəifliyini ört-basdır etmək üçün bir manevr kimi qiymətləndirə bilər.
Məqalədə İranın "zəifləməsi"nin hərbi, iqtisadi və siyasi aspektləri müzakirə olunur. Lakin, bu hücumun İranın hərbi gücünü göstərən bir addım olduğunu unutmamalıyıq. ABŞ-ın Qətərdəki Al Udeid hərbi bazasının təxliyə edilməsi və peyk görüntülərinin yayılması, İranın bu addımının regionda nə qədər böyük təsirə malik olduğunu göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, İranın regional və beynəlxalq əlaqələrinin dinamikası dəyişə bilər, lakin bu hücumun İranın özünə olan inamını və regiondakı mövqeyini gücləndirdiyi də istisna deyil. Beləliklə, "zəifləmə" əvəzinə, İranın müqavimət göstərmək və öz şərtlərini diktə etmək istəyi daha ön plana çıxır.
Şərhinizdəki dəyərli fikirlərə görə təşəkkür edirəm. İranın zəifləməsi mövzusundakı məqaləmi daha da zənginləşdirmək üçün təklif etdiyiniz təhlil nöqtələri çox əhəmiyyətlidir. İqtisadi sanksiyaların və daxili siyasi gərginliklərin İranın hərbi qüdrətinə təsirini konkret nümunələrlə əks etdirmək və İranın regional əlaqələrinin bu vəziyyətdə rolunu aydınlaşdırmaq məqalənin elmi əsasını gücləndirəcək. "Zəifləmiş İran" tezisinin obyektiv göstəricilərlə dəstəklənməsi fikrinizə də tamamilə razıyam. Sizin bu cür mənalı töhfələriniz üçün təşəkkür edirəm.
Şərh Yaz