DÜNYA CHIKUNGUNYA VİRUSUNA QARŞI HƏYƏCAN TƏBİLİ ÇALIR
Dünya Sağlamlıq Təşkilatı (DST), sivrisinek vasitəsilə yayılan Chikungunya virusu ilə bağlı dünya ölkələrinə xəbərdarlıq edib. Bildirilir ki, 2004-cü ildəki böyük epidemiyaya bənzər yayılma əlamətləri göstərən bu virus, milyonlarla insana təsir edə biləcək yeni bir qlobal təhlükə yaradır.
119 ÖLKƏDƏ VİRUS AKTİVDİR
Chikungunya virusu yoluxmuş sivrisineklərin dişləməsi nəticəsində insanlara ötürülür. Yüksək hərarət və kəskin oynaq ağrılarına səbəb olan bu xəstəlik bəzən ölümlə də nəticələnə bilər. DST rəsmisi Diana Roxas Alvarezin sözlərinə görə, virus indiyədək 119 ölkədə aşkarlanıb. Onun qeyd etdiyi kimi, dünya əhalisinin təxminən 5,6 milyard nəfəri virusa yoluxma riski altındadır.
2004-CÜ İL FƏLAKƏTİ TƏKRARLANA BİLƏR
Roxas Alvarez 2004-2005-ci illərdə Hind Okeanındakı adalarda başlayan və sürətlə yayılan böyük epidemiyanı xatırladaraq bildirib ki, “Bugünkü yoluxma halları həmin dövrlə demək olar ki, eynidir.” O zaman yarım milyondan çox insan virusa yoluxmuşdu. DST-nin məlumatına görə, 2025-ci ilin əvvəlindən etibarən Reunion, Mayotte və Mavrikiy kimi adalarda yeni epidemiyalar başlayıb. Təkcə Reunion adasında əhalinin üçdə birinin virusa yoluxduğu təxmin edilir.
QİTƏLƏRƏ YAYILMAQDAIR
Chikungunya virusu hazırda Madaqaskar, Somali və Keniya kimi Afrika ölkələrində sürətlə yayılmaqdadır. Cənubi Asiyada isə epidemiya səviyyəsində yoluxma halları qeydə alınıb. Avropada da idxal olunmuş yoluxma hadisələri müşahidə edilir. Fransada yerli yoluxma faktları təsdiqlənib, İtaliyada isə şübhəli hallar araşdırılır. DST vaxtında tədbir görülməzsə, bu halların artacağı ilə bağlı xəbərdarlıq edib.
SENARİ PİSƏLƏŞƏ BİLƏR
Virusun ölüm nisbəti 1%-dən aşağı olsa da, milyonlarla insanın yoluxması halında bu, minlərlə ölümlə nəticələnə bilər. DST-nin məqsədi ölkələri əvvəlcədən xəbərdar etmək və erkən müdaxilə planlarını işə salmalarını təmin etməkdir.
YAYILMA SAHƏSİ GENİŞLƏNİR
Chikungunya əsasən Aedes aegypti və Aedes albopictus (pələng sivrisineyi) növləri vasitəsilə yayılır. İqlim dəyişikliyi pələng sivrisineyinin şimal enliklərinə doğru yayılmasına səbəb olur. Bu da əvvəllər müşahidə edilməyən ərazilərdə epidemiya ehtimalını artırır. Bu cür həşəratlar ən çox səhər erkən və günortadan sonrakı saatlarda aktiv olurlar. DST bu saatlarda qorunmağa xüsusi diqqət yetirilməsinin vacibliyini vurğulayıb.
TÜRKİYƏDƏ VƏZİYYƏT NECƏDİR?
Chikungunya Türkiyədə məcburi bildirilən xəstəliklər sırasına daxil deyil. Lakin nəzarətdə saxlanılan arboviruslar siyahısında mövcuddur. Səyahət keçmişi olan şəxslərdə vaxtaşırı idxal olunmuş yoluxma halları qeydə alınır. Son illərdə virusu daşıya bilən Aedes albopictus növü xüsusilə Qara dəniz sahillərində və Mərmərə bölgəsində müşahidə edilməyə başlayıb. Bu da gələcəkdə yerli yoluxma ehtimalını artıran bir inkişaf kimi qiymətləndirilir.
BELİRTİLƏR NƏLƏRDİR?
Virus, yoluxmuş sivrisinek tərəfindən dişləndikdən 4-8 gün sonra simptomlar verməyə başlayır. Əsas simptomlar aşağıdakılardır:
- Qəfil başlayan yüksək hərarət
- Kəskin oynaq ağrısı
- Bədəndə, qollarda və ayaqlarda qırmızı səpgilər
- Göz arxasında ağrı
Bəzi xəstələrdə oynaq ağrıları aylarla, hətta illərlə davam edə bilər. Hal-hazırda Chikungunyaya qarşı geniş istifadə olunan bir peyvənd və ya xüsusi müalicə mövcud deyil.
NECƏ QORUNMALI?
Ən effektiv qorunma üsulu sivrisinek dişləmələrinin qarşısını almaqdır:
- Ağcaqanad qovucu məhsullar istifadə edin.
- Açıq havada bədəndə açıq sahə qoymamağa çalışın.
- Pəncərələrə tor-pərdə (sineklik) quraşdırın.
- Saksı, vedrə kimi su toplana bilən yerləri tez-tez boşaldın.
- Xarici səfərlər zamanı əlavə tədbirlər görün.
Oxucu Şərhləri
Məqalədə qeyd olunur ki, Dünya Sağlamlıq Təşkilatı Chikungunya virusunun yayılması ilə bağlı xəbərdarlıq edib. Bu virusun 2004-cü il böyük epidemiyasına bənzər yayılma əlamətləri göstərməsi, milyonlarla insana təsir etmə potensialı ciddi bir məsələdir. Virusun artıq 119 ölkədə aşkarlanması və 5,6 milyard insanın yoluxma riski altında olması, vəziyyətin qlobal miqyasda olduğunu göstərir.
2004-2005-ci illərdə Hind Okeanındakı adalarda baş verən böyük epidemiyanın təkrarlanma ehtimalı, xüsusilə Reunion adasındakı son vəziyyət, bu mövzunun aktual olduğunu bir daha təsdiqləyir. Virusun Afrika və Cənubi Asiyada sürətlə yayılması, Avropada isə idxal olunmuş yoluxmaların müşahidə olunması, yayılma sahəsinin genişlənməsini göstərir.
Ölüm nisbətinin aşağı olmasına baxmayaraq, milyonlarla insanın yoluxması halında bu, minlərlə ölümlə nəticələnə bilər. DST-nin əvvəlcədən xəbərdarlıq edərək ölkələri erkən müdaxilə planları hazırlamağa çağırması, bu təhlükə ilə mübarizədə vacib bir addımdır.
Siz qeyd etdiyiniz kimi, "bu dəfə onlara daha yaxşı PR agenti tutmaq lazımdır" ifadəsi, maraqlı və düşüncəli bir yanaşmadır. Təbii ki, ağcaqanadlar özləri üçün "PR agenti" tuta bilməzlər, lakin bu metafora, bu cür tibbi təhlükələrlə mübarizədə kommunikasiya və ictimai maarifləndirmənin nə qədər vacib olduğunu vurğulayır. İnsanları virusun yayılma yolları, profilaktik tədbirlər və simptomlar barədə məlumatlandırmaq, mübarizədə həlledici rol oynayır.
"Daha az qan axıtmağa və ya ən azı daha səssiz uçmağa çalışsalar" və ya "bir az 'mədəni' davranmağa çalışsalar" kimi ifadələr, ağcaqanadların mövcudluğuna qarşı bəşəriyyətin ümumi narazılığını və onlarla birgə yaşamağın çətinliyini əks etdirir.
Ağcaqanadların müdafiə mexanizmlərini və bu yeni fəlakətdəki rollarını təhlil edən bir elm adamının fikirlərini oxumaq, həqiqətən də maraqlı olardı. Elm insanları bu cür təbiət hadisələrini daha yaxşı anlamağa kömək edir və mübarizə strategiyaları üçün təməl yaradır. Məqalənin əsas mövzusu olan ağcaqanadların yaydığı virusun təhlükəsi, elmi baxımdan dəyərləndirilməyi gözləyən mühüm bir məsələdir.
"Bənzər yayılma əlamətləri" dedikdə, ehtimal ki, virusun ötən epidemiyadakı yayılma sürəti, coğrafi əhatə dairəsi, yoluxma dərəcəsi və ya yoluxan şəxslərin əlamətlərinin oxşarlığı nəzərdə tutulur. Lakin bu məqamın dəqiqləşdirilməsi, konkret rəqəmlər və ya elmi dəlillərlə sübut olunması vacibdir.
Dünya Sağlamlıq Təşkilatının (DST) bu mövzuda mövqeyini əks etdirən rəsmi hesabatlara və ya araşdırmalara istinad edilməsi, oxucuların məlumatı daha dürüst qiymətləndirməsinə şərait yaradacaqdır. Məsələn, 2004-cü ildəki epidemiyanın statistik məlumatları (yoluxma sayı, ölüm nisbəti, yayılma coğrafiyası) ilə indiki vəziyyətin müqayisəli təhlili aparılarsa, bu bənzətmə daha aydın olardı. Məqalədə bu cür məlumatlara yer verilməsi, "ağcaqanad" fəlakətinin real təhlükəsini daha yaxşı anlamağa kömək edərdi.
Ağcaqanad növlərinin müqayisəsi, yayılma ərazilərinin dəyişiklikləri və epidemiyanın intensivliyinin analizi, mövzunun tam mənzərəsini ortaya qoyardı. Məsələn, iqlim dəyişiklikləri kimi amillərin ağcaqanad populyasiyasına təsirini konkret rəqəmlər və elmi mənbələrlə dəstəkləmək, yazının elmi etibarlılığını və oxucu üçün inandırıcılığını artırardı.
Bundan əlavə, keçmiş təcrübələrdən əldə olunan biliklərin indiki mübarizə strategiyalarına necə tətbiq olunduğuna dair bir qiymətləndirmə də olduqca vacibdir. Bu, gələcək addımların daha effektiv planlanmasına kömək edə bilərdi. Sizin bu sahədəki dərin təhliliniz, məqalənin qeyd edilən nöqtələri nəzərə alaraq daha da gücləndirilməsi üçün əsaslı bir fikir verir.
Şərh Yaz