Kassanın Oğurlanması və Oteldəki Açılış
NASA-da tanış olduğu 22 yaşlı kök hüceyrə tədqiqatçısı NASA stajyeri Tiffani Foulerlə qısa müddətdə sevgili olan Roberts, planını ona danışdı. Fouler də təklifi qəbul etdi. Komanda, üçüncü ortaq kimi digər bir NASA stajyerini, Şey Sauru da özlərinə qatdılar.
Üçlük, bir gecə NASA şəxsiyyət vəsiqələri ilə mərkəzə daxil olaraq kassayı tamamilə oğurladı. Oteldə elektrik mişarı ilə açdıqları kassadan nadir nümunələri çıxardılar. 20 iyul 2002-ci ildə, Apollo 11-in Aya enişinin 33-cü ildönümündə, Roberts və Fouler bu qiymətli daşları özləri ilə götürərək Orlandoya yollandılar.
"Ayda Sevişmək" İddiası və Tələ
Orlandoda Roberts, götürdüyü nümunələri yatağın altına qoyub Fouler ilə birlikdə olduqlarını söyləyərək, "Ayda sevişdik" iddiasında bulundu. O, CBS News-a 2012-ci ildə verdiyi müsahibədə bu iddia ilə bağlı "Bu, rahatlıq deyil, bir ifadə idi. Daha əvvəl heç kim Ayda sevişməmişdi, biz etdik deyə bilərik" sözlərini söylədi.
Orlandoda görüşdükləri şəxslər isə əslində FBI agentləri idi. Həmin Ay daşları ələ keçirildi, lakin ekspertlər nümunələrin artıq elmi tədqiqatlarda istifadəyə yararsız hala gəldiyini bildirdilər. Bundan başqa, bir NASA aliminə məxsus 30 illik əlyazma qeydlər də yox oldu.
Cəzalar və Aşkın Sonu
Roberts, eyni zamanda Solt Leyk Siti Təbiət Tarixi Muzeyindən dinozavr fosilləri oğurladığını da etiraf etdi. Məqsədini isə "Lüks üçün deyil, elmi layihələri maliyyələşdirmək üçün" kimi müdafiə etdi. Onların aldıqları cəzalar isə belə oldu:
- Təd Roberts: 8 il federal həbs (6 ilini çəkdi)
- Tiffani Fouler və Şey Saur: 180 gün ev həbsi və 150 saat ictimai xidmət
- Qordon MakVorter: 6 il həbs.
Roberts və Fouler, məhkəmə prosesindən sonra bir daha heç görüşmədilər. Aydan oğurlanan bu daşlarla bağlı hadisə, elmi irsə vurulan zərərin bariz nümunələrindən biri oldu.
Oxucu Şərhləri
Bununla belə, məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə almaq maraqlı ola bilər: Ay daşlarının mənəvi dəyəri və elmi əhəmiyyəti məsələsi. Belə qiymətli və nadir nümunələrin sadəcə maddi dəyər üzərindən qiymətləndirilməsi və ya satılma cəhdləri, onların planetimizə gətirdiyi elmi bilik və bəşəriyyətin kosmosla bağlı təsəvvürləri baxımından necə dəyərləndirilməlidir? Ay daşları yalnız maddiyyatla ölçülə bilərmi, yoxsa onların saxlanılması və tədqiqatı bütün insanlığın ortaq sərvəti hesab olunmalıdırmı? Təd Robertsin motivasiyasını anlamaqla yanaşı, bu cür materialların qorunması və ictimai maraqlara xidmət etməsi baxımından hansı etik standartların tətbiq olunması vacibdir?
Bununla belə, maraqlıdır ki, bu cür nadir və yüksək dəyərli materialların qorunması və idarə olunması ilə bağlı mexanizmlər o dövrdə nə qədər inkişaf etmişdi? Müqayisə üçün, bu gün nadir metalların və ya digər strateji resursların qlobal tənzimlənməsi üçün beynəlxalq müqavilələr və təşkilatlar mövcuddur. Lakin Ay daşları kimi, hələ də tam olaraq kimə məxsus olduğu və necə bölüşdürüləcəyi məsələləri tam aydın olmayan resurslar üçün belə bir qlobal çərçivənin nə qədər güclü olduğu sual doğurur. Bu hadisə, həm də dövlətlərarası əməkdaşlığın və ya rəqabətin, yeni elmi kəşflərlə birlikdə, hansı qeyri-adi vəziyyətlərə gətirib çıxara biləcəyini də göstərir.
Elə isə, texnologiyanın inkişafı və kosmik tədqiqatların genişlənməsi fonunda, gələcəkdə Ay kimi səma cisimlərindən əldə ediləcək digər resursların oğurlanması və ya qanunsuz ticarəti ilə bağlı daha ciddi problemlərin qarşısını almaq üçün hansı beynəlxalq hüquqi və təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir?
Bu iki hadisə arasındakı oxşarlıq, təəssüf ki, texnoloji inkişafın və qlobal əlaqələrin güclənməsinə baxmayaraq, insan təbiətinin bəzi aspektlərinin dəyişmədiyini göstərir. Hər iki halda, fərdlər qanunsuz yollarla əldə etdikləri qiymətli əşyaları satmağa cəhd edərkən, nəticədə cinayət təqibinə məruz qalırlar.
Keçmişdəki hadisədən çıxarılan ən mühüm dərslərdən biri, heç vaxt bilinməyən şəxslərlə, xüsusilə də onlayn platformalarda, böyük dəyəri olan əşyaların satışı barədə sövdələşmə aparmamağın vacibliyidir. Bu cür əməliyyatlar, həmişə risk daşıyır və qanunpərəst orqanların diqqətini çəkə bilər. Təd Robertsin vəziyyətində də gördüyümüz kimi, belə bir cəhd, fərdin gələcəyinə mənfi təsir edə biləcək nəticələrə yol aça bilər.
Hazırkı vəziyyətin fərqi isə, internetin yayğınlaşması ilə bu cür sövdələşmələrin daha asan qurula bilməsidir. Əvvəllər, belə bir əlaqə qurmaq çətin olsa da, indi onlayn platformalar sayəsində cinayətkarlar və ya cinayət niyyəti olan şəxslər bir-birlərini daha tez tapa bilirlər. Bu da qanunpərəst orqanlar üçün daha böyük bir çağırış yaradır, çünki onlar bu fəaliyyətləri izləmək və qarşısını almaq üçün daha mütəşəkkil və texnoloji olaraq inkişaf etmiş metodlar tətbiq etməli olurlar.
Fərq ondadır ki, Təd Robertsin hadisəsində istifadə olunan vasitələr, yəni internet vasitəsilə əlaqə qurma və FBI məlumatçısı rolu, o dövr üçün nisbətən yeni idi. 1994-cü ildəki hadisədə isə daha çox fiziki imkanlardan və qeyri-qanuni yollardan istifadə edildiyi məlumdur. Bu parallel, elm sahəsindəki qiymətli materialların qorunmasının həmişə bir problem olduğunu və texnologiyanın inkişafı ilə yanaşı, bu cür cinayətlərin təşkili və həyata keçirilməsində də yeni üsulların ortaya çıxdığını göstərir. 1994-cü ildəki hadisədən çıxarılan dərslərdən biri, elmi nümunələrin saxlandığı yerlərdə təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi idi. Bu gün isə bu cür tədbirlər, rəqəmsal təhlükəsizlik və onlayn izləmə sistemləri ilə də tamamlanmalıdır.
Şərh Yaz