ABŞ Qəzzanı bölmə və İsrail nəzarətindəki əraziləri yenidən qurma planına dəstək verdiyi görünür

ABŞ-dan Qəzzada Alternativ Təhlükəsiz İcmalar təklifi

ABŞ Dövlət Departamenti Qəzzada "alternativ təhlükəsiz icmalar" (ATİ) adlandırdığı yaşayış məntəqələrinin yaradılması planını dəstəkləyir. Bu, Fələstin anklavını iki hissəyə bölməyi nəzərdə tutan genişmiqyaslı ABŞ-İsrail planının tərkib hissəsidir.

Dövlət Departamentinin sözçüsü “Əl Cəzirə” telekanalına açıqlamasında ATİ "yanaşmasını" dəstəklədiyini təsdiqləyib. O, bu yanaşmanın "insanları mümkün qədər tez təhlükəsiz yaşayış yerlərinə köçürmək" məqsədinə çatmaq üçün "ən effektiv yol" olduğunu bildirib.

Bölgü planının təfərrüatları

ATİ planı son həftələrdə Qəzzanın İsrailin nəzarətində olan "yaşıl zona" və Fələstinin Həmas qruplaşmasının nəzarətində olan "qırmızı zona"ya bölünməsini nəzərdə tutan geniş müzakirələr fonunda ortaya çıxıb.

Planın necə işləyəcəyinə dair hələ də aydınlıq yoxdur və detallar dəyişikliklərə məruz qalsa da, “The New York Times” və digər xəbər agentliklərinin məlumatına görə, ümumi xətləri belədir: Qəzzada yenidənqurma işləri yalnız İsrailin nəzarətində olan ərazilərdə aparılacaq, Həmasın fəaliyyət göstərdiyi bölgələrdə isə heç bir tikinti işi olmayacaq.

Bu o deməkdir ki, Qəzzanın təxminən 2,2 milyon sakininin əksəriyyətinin hələ də yaşadığı Qəzza şəhəri və Deir əl-Bəlah kimi mərkəzi bölgələr, orada yaşayan fələstinlilərin ümidsiz vəziyyətinə baxmayaraq, yenidənqurma işləri görməyəcək.

Dövlət Departamentinin sözçüsü, "Qəzzada təhlükəsiz yaşayışa olan təcili ehtiyacın qarşılanması bizim əsas narahatlığımızdır" deyib.

Sözçü əlavə edib: "ABŞ-ın səyləri Qəzza əhalisinin əksəriyyətinin hazırda yaşadığı hissələrdə yenidənqurma işlərinə yönəldilib". Lakin, bunun ATİ planı çərçivəsində İsrailin nəzarətində olmayan ərazilərdə də yenidənqurma demək olub-olmadığı, yoxsa ABŞ-ın Qəzza əhalisinin əksəriyyətinin İsrailin nəzarətində olan ərazilərə köçməsini ümid etdiyi aydın deyil.

Bəzi xəbərlərdə ATİ-lərin, hazırda fəlakət nəticələrinin aradan qaldırılması üçün istifadə olunan konteyner tipli bloklarda 20.000 və ya 25.000 insanı yerləşdirəcək komplekslərdən ibarət olacağı bildirilir. Bu komplekslərin Qəzzadakı bütün fələstinliləri necə yerləşdirə biləcəyi hələ ki, aydın deyil.

Qəzza şəhərindən olan fələstinli Hüseyn ABŞ planları haqqında deyib: "Əgər onlar [ABŞ və İsrail] düzgün bir vəziyyət yarada bilsəydilər, insanlar oraya köçə bilərdi, lakin bu, real deyil. Nə tikəcəklər, hansı infrastruktura malik olacaqlar? Su, elektrik lazımdır. Bu illər çəkər."

Yenidənqurma və maliyyə dilemma

İsrailin Qəzzadakı soyqırım müharibəsi 69.700-dən çox fələstinlinin həyatına son qoyub. Atəşkəs rəsmi olaraq oktyabrın 10-da başlasa da, müqavilənin növbəti mərhələsinin nə gətirəcəyi və genişmiqyaslı yenidənqurma işlərinin nə vaxt başlayacağı ilə bağlı suallar hələ də qalmaqdadır.

Bu müddət ərzində İsrail dövri olaraq hücumlarını davam etdirərək, atəşkəs başladıqdan sonra ən azı 347 insanı öldürüb.

Sağ qalanlar üçün həyat olduqca çətindir. Qəzzada ən azı 1,9 milyon insan məcburi köçkündür. Onların çoxu dəfələrlə qaçmaq məcburiyyətində qalıb. Qəzzanın yaşayış fondunun 92 faizi zədələnib və ya xarabaya çevrilib, yüz minlərlə insan çadırlarda yaşayır ki, bu da qış yaxınlaşdıqca xüsusilə təhlükəli bir vəziyyətdir.

Qəzzadakı binaların dağıdılması İsrailin hava zərbələri və artilleriya atəşləri, eləcə də ərazinin böyük hissələrini qəsdən dağıtma kampaniyası nəticəsində baş verib.

“The New York Times” qəzetində sitat gətirilən rəsmilər ilk alternativ təhlükəsiz icma kompleksinin tamamlanmasına hələ aylar qaldığını bildiriblər. İsrail əsgərlərinin bu həftə cənubdakı Rəfahın qalıqları ətrafındakı ərazini təmizləməyə başlayacağı gözlənilirdi. Lakin tunellər, partlamamış döyüş sursatları və ya insan qalıqları aşkar edildiyi təqdirdə bu işlər gecikə bilər.

Layihədə iştirak edən iki şəxs ilkin kompleksin xərcinin on milyonlarla dollara çatacağını təxmin edib. Ümumilikdə, Qəzzanın yenidən qurulmasının ən azı 70 milyard dollara başa gələcəyi və bir neçə onillik çəkəcəyi gözlənilir. Yenidənqurma üçün vəsaitin haradan gələcəyi isə qeyri-müəyyəndir.

Təklif olunan ATİ-lərin kim tərəfindən ödəniləcəyi də eyni dərəcədə qeyri-müəyyəndir. ABŞ prezidenti Donald Trampın administrasiyası onların tikintisini maliyyələşdirməkdən imtina edib, İsrailli siyasətçilər isə hələlik son mövqelərini təsdiqləməyiblər.

ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü maliyyələşdirmə ilə bağlı şərh verməyib, İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun ofisi isə şərh sorğusuna cavab verməyib.

Yeni Qəzza layihəsi

Hazırda Qəzzanın İsrailin nəzarətində olan bölgəsində az sayda fələstinli yaşasa da, ABŞ-ın ümidləri inkişaf, təhlükəsizlik, tibbi yardım və rifahın insanları Qəzzanın digər ərazilərindən cəlb edəcəyi ideyasına əsaslanır.

Lakin ABŞ-ın ambisiyalarını çətinləşdirən amil "yaşıl zona"ya fələstinlilər üçün ciddi məhdudiyyətlərin tətbiq olunmasıdır ki, bu vəziyyət gələcəkdə də davam edəcək.

“The New York Times” qəzetinin məlumatına görə, İsrail təhlükəsizlik xidmətləri yeni komplekslərdə sığınacaq axtaran fələstinlilər üçün arxa plan yoxlamaları keçirəcək ki, bu da İsrailə kimin qəbul ediləcəyi ilə bağlı veto hüququ verəcək.

Nəşr əlavə edib ki, Avropalı diplomatlar yekun meyarların Həmasın 18 illik idarəçiliyi altında çalışmış mülki qulluqçular (polis və tibb işçiləri) və onların ailə üzvləri də daxil olmaqla, çox sayda fələstinlini kənarlaşdıra biləcəyindən narahatlıq ifadə ediblər.

Yardım agentlikləri isə yalnız müəyyən bölgələrdəki insanlara yardım göstərilməsinin digərlərinin istisna edilməsi ilə humanitar prinsiplərə zidd olduğunu bildiriblər.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Fələstinli Qaçqınlar Agentliyi (UNRWA) xarici əlaqələr direktoru Tamara Ər-Rifai deyib: "Biz yardımı insanların olduğu yerə çatdırırıq. Xidmətləri insanların olmasını istədiyimiz yerə deyil, insanların olduğu yerə təmin edirik. Bu, yardım və inkişafın bütün fəlsəfəsinə ziddir."

O əlavə edib: "Bu, insanlara lazım olan xidmətləri onların olduğu yerə çatdırmaqdır, süni bir kənd yaratmaq və insanlara hansı xidmətlərin lazım olduğunu düşündüyünüzü onlara tətbiq etmək deyil."

Parçalanma və gələcək qorxusu

Ərəb və Avropalı rəsmilər, eləcə də "Refugees International" kimi agentliklər Qəzzanın "qırmızı" və "yaşıl" zonalara bölünməsinin daimi parçalanmaya yol aça biləcəyindən narahatlıqlarını ifadə ediblər. Bu ideya Bağdad və Kabulun "yaşıl zonaları" ilə müqayisə edilir ki, bu zonalar faktiki olaraq Qərb anklavlarına çevrilib.

Lakin Qəzzanı bölmək təklifi tamamilə yeni deyil. Netanyahu aprel ayında Rəfah və Xan Yunis arasında yeni, İsrailin nəzarətində olan təhlükəsizlik dəhlizi qurmaqla Qəzzanı "bölmə" planlarından danışıb ki, bu da İsrailin iki şəhəri ayırmağa hazırlaşdığını göstərir.

Hələ sentyabr ayında ifrat sağçı İsrailin maliyyə naziri Bezalel Smotriç Qəzzanı "əmlak cənnəti" kimi xarakterizə edərək, müharibədən sonra anklavın necə bölünəcəyi ilə bağlı amerikalılarla danışıqlar apardığını bildirib.

Smotriç və digər İsrail məskunlaşma liderləri ardıcıl olaraq İsrailin Qəzzada yəhudi israillilər üçün qeyri-qanuni yaşayış məskənləri yaratmasını və Fələstin əhalisini etnik təmizləməyə bərabər olan bir addımla ərazidən çıxarmağı tələb ediblər.

"Chatham House"dan Yossi Mekelberq ritorik şəkildə soruşub: "Onu necə bölmək olar? İki milyon insanı artıq olduqları məkandan daha kiçik bir əraziyə sıxışdıra bilməzsiniz."

Mekelberq əlavə edib: "Qəzzaya İsrail və ya Amerika həllini tətbiq etmək sadəcə işə yaramayacaq. Əgər uzunmüddətli bir nəticə əldə etmək istəyirsinizsə, Qəzzanın tarixinə, mədəniyyətinə və travmasına dair anlayışla başlamalısınız. Fələstinlilər hər hansı bir razılaşmanın tərkib hissəsi olmalıdırlar, əks halda sabitlik heç vaxt təmin olunmayacaq."

Qəzzada, ABŞ və İsrailin fələstinlilərin gələcəyi ilə bağlı planları iki illik İsrail hücumlarından sonra sarsılmış və köçkün düşmüş əhaliyə heç də rahatlıq vermir.

Hüseyn deyib: "Heç kim bizimlə danışmayıb. Heç kim buradakı insanların nəyə ehtiyacı olduğunu düşünməyib. Bəs insanların evləri və torpaqları necə olacaq? Sadəcə konteynerdə yaşamaq üçün onlardan imtina edəcəklər?"

24 saat