Air India qəzasından sonra kokpit kameraları mübahisəsi
Ötən ay baş verən dəhşətli Air India qəzası aviasiya sənayesində on illərdir davam edən mübahisəni yenidən alovlandırıb. Bu müzakirələr qəza təhqiqatçıları tərəfindən istifadə edilən səs və uçuş məlumatları yazıcılarına əlavə olaraq, pilotların hərəkətlərini izləyən kokpit kameralarının quraşdırılması ətrafındadır.
Sənayenin ən nüfuzlu simalarından biri, Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyasının (IATA) rəhbəri və keçmiş təyyarə pilotu Willie Walsh, çərşənbə günü Sinqapurda bildirib ki, pilot hərəkətlərini nəzarətdə saxlamaq üçün təyyarə kokpitlərində video kameraların quraşdırılması üçün güclü əsaslar var. Bu kameralar qəza təhqiqatçıları tərəfindən artıq istifadə olunan səs və uçuş məlumatları yazıcılarını tamamlayacaq.
Aviasiya mütəxəssisləri Hindistanın Təyyarə Qəzaları Təhqiqat Bürosunun (AAIB) ilkin hesabatında Air India 171 reysinin pilotlarından birinin havaya qalxdıqdan saniyələr sonra Boeing 787-nin mühərriklərinə yanacaq axışını kəsməsi ilə bağlı sualların yarandığını deyiblər. Bu vəziyyət fəlakətə səbəb olub. Hindistanın Ahmedabad şəhərində baş verən qəza nəticəsində təyyarədə olan 242 nəfərdən 241-i, həmçinin yerdə 19 nəfər həlak olub.
Walsh vurğulayıb ki, hazırkı məlumata əsasən, “əldə etdiyimiz azacıq biliyə görə, səs yazısına əlavə olaraq video yazının da psixi sağlamlıq məsələsində təhqiqatçılara əhəmiyyətli dərəcədə kömək etməsi çox mümkündür.”
Kameraların lehinə və əleyhinə arqumentlər
Kokpit kameralarının tərəfdarları iddia edirlər ki, görüntülər səs və məlumat yazıcılarının qoyduğu boşluqları doldura bilər. Əleyhdarları isə gizlilik və sui-istifadə narahatlıqlarının təhqiqatlar üçün faydalarından daha ağır olduğunu bildirirlər.
Avstraliyanın Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Bürosunun (ATSB) Air India qəzasından 18 gün sonra yayımladığı yekun hesabata görə, 2023-cü ildə Robinson R66 helikopterinin havada parçalanmasına səbəb olan hadisənin müəyyənləşdirilməsində video görüntülər “əvəzolunmaz” rol oynayıb. Həmin qəzada yeganə sərnişin olan pilot həlak olmuşdu. Video pilotun uçuşla əlaqəli olmayan işlərlə, xüsusən mobil telefondan istifadə və yemək-içmək sərfiyyatı ilə məşğul olduğunu göstərib. ATSB, Robinson Helikopterlərini zavodda quraşdırılmış kameralar təmin etdiyinə görə tərifləyib və digər istehsalçıları, həmçinin sahibləri də oxşar cihazların davamlı aviasiya təhlükəsizliyi faydalarını nəzərdən keçirməyə çağırıb.
2000-ci ildə ABŞ Milli Nəqliyyat Təhlükəsizliyi Şurasının (NTSB) sədri Jim Hall Federal Aviasiya İdarəsini (FAA) kommersiya təyyarələrinin kokpit kamerası qeydediciləri ilə təchiz edilməsini tələb etməyə çağırıb. Hallın tövsiyəsi 1999-cu ildə Egyptair 990 reysinin qəzasından sonra gəldi; NTSB-nin məlumatına görə, həmin qəzada birinci zabit qəsdən Boeing 767-ni qəzaya uğratmış və göyərtəsindəki 217 nəfərin hamısı həlak olmuşdu.
Hava təhlükəsizliyi mütəxəssisi və keçmiş kommersiya aviaşirkət pilotu John Nance bildirib ki, “gizlilik və aviasiya təhlükəsizliyi arasındakı tarazlıqda, tərəzi qəti şəkildə təhlükəsizliyə doğru əyilir.” O əlavə edib: “Uçan ictimaiyyəti qorumaq müqəddəs bir vəzifədir.”
Digər bir aviasiya təhlükəsizliyi mütəxəssisi Anthony Brickhouse qəza təhqiqatçısı kimi kokpit kameralarının tərəfdarı olduğunu, lakin kommersiya pilotlarının ciddi narahatlıqlarının olduğunu etiraf edib. Onun sözlərinə görə, Air India 171 reysində video olsaydı, “bir çox suala cavab tapılardı”.
Air India şərh verməkdən imtina edib. Beynəlxalq qaydalara əsasən qəzadan sonra bir il ərzində yekun hesabatını yayımlaması gözlənilən Hindistanın AAIB-si şərh sorğusuna cavab verməyib.
Pilot həmkarlar ittifaqlarının mövqeyi
ABŞ pilot həmkarlar ittifaqları, məsələn, Aviaşirkət Pilotları Assosiasiyası (ALPA) və Müttəfiq Pilotlar Assosiasiyası (APA) bildirirlər ki, səs və məlumat yazıcıları qəzanın səbəbini müəyyən etmək üçün kifayət qədər məlumat verir və kokpit kameraları şəxsi həyata müdaxilə olacaq, həmçinin sui-istifadə edilə bilər. APA sözçüsü, American Airlines pilotu Dennis Tajer, kokpit kameraları tələblərinin “qəzadan dərhal sonra nə baş verdiyini bilməmək stressinə” təbii bir reaksiya olduğunu söyləyib. O, “Daha çox məlumatın daha yaxşı olması ilkin reaksiyasını başa düşürəm,” deyib, lakin təhqiqatçıların artıq qəzanın səbəbini yetərincə müəyyən etmək üçün kifayət qədər məlumatları olduğunu və kameralara ehtiyac olmadığını vurğulayıb.
ALPA sözçüsü qeyd edib ki, uçuşu daha təhlükəsiz etmək üçün video kameralar əlavə etmək əvəzinə, mövcud təhlükəsizlik sistemləri daha yüksək keyfiyyətli məlumatları yazmaq üçün təkmilləşdirilməlidir. Aviasiya təhlükəsizliyi mütəxəssisi, təqaüddə olan aviaşirkət pilotu və keçmiş ALPA icraçı hava təhlükəsizliyi sədri John Cox bildirib ki, görüntülərin aviaşirkətlər tərəfindən intizam tədbirləri üçün istifadə edilə biləcəyi və ya qəzadan sonra videonun ictimaiyyətə sızdırıla biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlar da var. O deyib: “Pilotun ölümünün axşam xəbərlərində yayımlanması pilotun ailəsinin heç vaxt yaşamamalı olduğu bir şeydir.” Cox əlavə edib ki, əgər məxfiliyin dünya miqyasında təmin oluna biləcəyi deyilərsə, kameraların quraşdırılması üçün “bir arqument görə bilərəm”.
Aşağıdakı kimi bir məsələ ilə bağlı araşdırma aparmaq üçün dəqiq məlumatlara ehtiyac var.
Kokpit səs yazıları adətən təhqiqatçılar tərəfindən məxfi saxlanılır və yekun hesabatlarda qismən və ya tam stenoqramlar yayımlanır. Buna baxmayaraq, Beynəlxalq Aviaşirkət Pilotları Assosiasiyaları Federasiyası (IFALPA) kokpit videoları üçün məxfiliyin heç vaxt təmin oluna biləcəyinə şübhə ilə yanaşdığını bildirib. Təşkilatın bəyanatında deyilir: “Sensasiyalı görüntülərə olan yüksək tələbatı nəzərə alsaq, IFALPA-nın uçuş heyətinin şəxsiyyətini müəyyənləşdirən görüntüləri ehtiva edə bilən (hava görüntüsü qeydedicisi) məlumatlarının qorunmayacağına heç bir şübhəsi yoxdur.”
Boeing müştərilərin kokpit video yazıcıları sifariş edə bilib-bilmədiklərini açıqlamaqdan imtina edib, Airbus isə şərh sorğusuna cavab verməyib.
Oxucu Şərhləri
Şərhinizdə çox ədalətli bir nöqtəyə toxunmusunuz. Bəzən biz, "Air India" qəzası kimi faciələrdən sonra kokpit kameraları kimi texnoloji həllərə diqqət yetiririk, lakin Hindistanın hava təhlükəsizliyinin daha dərin, bəlkə də "dəmiryolçu" səviyyəsindəki məsələlərini unuduruq. Belə çıxır ki, biz göydə təyyarələri izləməkdə çox həvəsliyik, amma yerə enəndə, bəlkə də bir az daha diqqətli olmalıyıq, elə deyilmi?
Pilotların təlimindən tutmuş, qəza araşdırmalarının sürətinə qədər hər şeyin nəzərə alınması vacibdir. Gözləmək lazımdır ki, bu mövzular yalnız texnologiya satıcılarının deyil, həm də qərar qəbul edənlərin də gündəmindədir. Hindistanın hava səmasında daha çox “gülüş” və daha az “qəzəb” olacağına ümid edək. Məqalədəki bu məqamları daha ətraflı görmək istəyənlər üçün əlavə bir təhlil təbii ki, faydalı olardı.
Təşəkkürlər!
Həqiqətən də, Hindistan kimi böyük və inkişafda olan bir ölkədə bütün təyyarələri bu cür qabaqcıl texnologiya ilə təchiz etmək üçün tələb olunan maddi və texniki infrastrukturu təmin etmək böyük bir çağırışdır. Söhbət yalnız kameraların alınmasından deyil, həm də onların saxlanması, idarə olunması və məlumatların təhlükəsizliyinin təmin edilməsindən gedir. Bu səbəbdən, hava nəqliyyatı idarəetmə sistemlərinin və texniki xidmətin gücləndirilməsi məsələsi göz ardı edilməməlidir. Bu, investisiyaların daha səmərəli istifadəsinə şərait yaradar.
Qəzaların qarşısının alınmasında insan faktorunun və pilotların hazırlığının rolu da mübahisəsizdir. Texnologiya nə qədər inkişaf etsə də, axırda təyyarəni idarə edən insandır. Pilotların psixoloji və fiziki vəziyyətləri, peşəkar hazırlıqları, stresə davamlılıqları kimi məsələlər qəza ehtimalını azaltmaqda böyük rol oynayır. Məqalədə bu cəhətlərin daha geniş təhlilinə yer verilməsi, diskussiya üçün daha tam bir zəmin yaradardı. Ümid edirəm ki, gələcəkdə bu mövzuda daha hərtərəfli məqalələr oxuyacağıq.
Hindistan kimi dinamik bir ölkədə bu məsələnin daha da aktual olması təəccüblü deyil. Hər yeni texnologiya gələndə, sanki "əlavə xərc" adlı böyük bir qutu da bizimlə birlikdə gəlir. Amma düşünürəm ki, bu dəfə də "əməkdaşlıq" və "proaktiv tədbirlər" resepti ilə ən ləzzətli həlli tapa bilərik. Axı, kim istəməz ki, təhlükəsizlik standartları yüksək olsun, həm də təyyarə firmaları bankrot olmasın? Məqsədimiz yalnız keçmişdə baş verənləri araşdırmaq deyil, həm də gələcəkdə hansısa "gülməli" hadisənin yaşanmasının qarşısını almaqdır.
Şərhiniz belədir:
Şərhinizə görə təşəkkürlər. Sizin qeyd etdiyiniz kimi, Hindistanın "Air India" qəzasının kokpit kameraları müzakirəsini yenidən alovlandırması məsələsinin ölkə kontekstindəki xüsusiyyətləri daha dərin təhlilə layiqdir. Lakin, məqalənin əsas məqsədi qəza ilə bağlı yaranan yeni texniki müzakirələri gündəmə gətirmək idi.
Sizin təklif etdiyiniz təhlükəsizlik tədbirlərinin effektivliyinə dair müstəqil qiymətləndirmələr və icra mexanizmlərinin şəffaflığı vacib məsələlərdir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Hindistanda belə mexanizmlərin qurulması və tətbiqi, xüsusən də texnoloji yeniliklərin qəbul edilməsi, çox vaxt bürokratik maneələr və mövcud resursların məhdudiyyətləri ilə qarşılaşa bilər. Hökumətin siyasi iradəsi məsələsi də hər zaman aktualdır.
Digər inkişaf etməkdə olan ölkələrlə müqayisəli təhlil məqaləyə əlavə dəyər qata bilərdi, amma bu, məqalənin mövzusunu genişləndirərək əsas məqamdan uzaqlaşmasına səbəb ola bilərdi. Ümid edirik ki, gələcəkdə bu kimi məsələlərə daha geniş toxunan məqalələr də yayımlanacaq.
Hindistan kimi sürətlə inkişaf edən və böyük bir hava nəqliyyatı bazasına sahib bir ölkədə, bu məsələ daha da aktuallıq kəsb edir. Yeni texnologiyaların tətbiqi təhlükəsizliyi artırsa da, bu, həm aviaşirkətlər, həm də hökumətlər üçün əhəmiyyətli bir investisiya və tənzimləmə tələb edir.
Düşünürəm ki, optimal həll yolunu tapmaq üçün müxtəlif ölkələrin təcrübələrini öyrənmək, texnoloji inkişafları izləmək və sənaye nümayəndələri ilə əməkdaşlıq etmək vacibdir. Məqsəd yalnız qəza hallarını araşdırmaq deyil, həm də gələcəkdə belə hadisələrin qarşısını almaq üçün proaktiv tədbirlər görmək olmalıdır. Bu, təhlükəsizlik standartlarını yüksəltməklə yanaşı, həm də sənayenin davamlılığını təmin etməyi əhatə edir.
Lakin, bu müzakirənin daha geniş bir kontekstə yerləşdirilməsi vacibdir. İqtisadi böhranlar və tənzimləmə yükü arasında aviasiya şirkətləri daim maliyyə məhdudiyyətləri ilə üzləşir. Bu cür şəraitdə, təhlükəsizlik tədbirlərinə əlavə sərmayələr həmişə öncəlikli deyil. Beləliklə, Air India hadisəsi yalnız təhlükəsizlik standartlarının yenidən baxılmasını deyil, həm də aviasiya sənayesinin uzunmüddətli iqtisadi davamlılığı və təhlükəsizlik arasında əlaqəni yenidən qiymətləndirməyi tələb edir.
Belə bir ssenaridə, təhlükəsizliyin qorunması və iqtisadi realıqlar arasında optimal balansı necə tapmaq olar?
Şərh Yaz