Antarktidanın parçalanması: Alimlər daha bir səbəb tapdı

Qərbi Antarktika Buz Təbəqəsi su altında fırtınaların təsiri ilə daha sürətli əriyə bilər

Qərbi Antarktika Buz Təbəqəsi təxminən 760.000 kvadrat mil ərazini əhatə edir və qalınlığı 1.2 milə çatır. Əgər bu nəhəng buz kütləsi tamamilə əriyərsə, qlobal dəniz səviyyəsinə 10 fut əlavə edər. İnsanların planetimizi nə qədər sürətlə qızdırmasını nəzərə alsaq belə, belə bir dəyişiklik, çox güman ki, əsrlər boyu baş verərdi – söhbət bu qədər böyük buz həcmindən gedir. Lakin elm adamları Antarktida buzlarının əvvəllər düşünüləndən daha təhlükə altında olduğuna dair getdikcə daha çox sübut tapırlar. Dəniz buzlarının itkisi kimi bir çox kəskin dəyişikliklər bir-birini gücləndirir.

İndi donmuş qitə ətrafında baş verən problemlərə su altında fırtınalar da əlavə olunur. Yeni bir araşdırma göstərir ki, burulğanlar nisbətən isti suları Cənub Okeanında üzən Qərbi Antarktika Buz Təbəqəsinin davamı olan buz şelfinin alt hissəsinə çəkərək onun dağılmasını sürətləndirə bilər.

Buz Şelfi ətrafında xaotik axınlar

Şelf ətrafındakı sakit görünən sular əslində olduqca xaotikdir. Birincisi, güclü küləklər dəniz səthini oyur və onu hərəkətə gətirir. Lakin bu fırtınaların əsas səbəbi buzun qazanılması və itirilməsidir: buz donarkən duz buraxır, əriyəndə isə şirin suyu dənizə axıdır. Bu, okean suyunun sıxlığını dəyişdirərək dərinliklərdən istiliyi çəkən burulğanlar yaradır. Kaliforniya Universiteti, İrvinin qlyasioloqu və NASA Jet Sürət Laboratoriyasının əməkdaşı, araşdırmanın aparıcı müəllifi Mattia Poinelli "Onlar tamamilə fırtına kimi görünürlər" deyərək Nature Geoscience jurnalındakı işi təsvir edib. "Onlar çox enerjilidirlər, buna görə də səthə yaxın çox şaquli və turbulent bir hərəkət baş verir."

Bu, buz şelfi üçün pis xəbərdir, çünki buzun dənizlə birləşdiyi yerdə ərimənin qarşısını alması lazım olan soyuq suyun izolyasiya edici təbəqəsini sıxışdırıb çıxarır. Digər elm adamları müəyyən ediblər ki, şelfin alt hissəsi düz olmaq əvəzinə (bu, izolyasiya təbəqəsinin toplanmasına kömək edərdi), dalğalı ola bilər ki, bu da buzları isti sulara məruz qoyan axınlar yaradır. (Tədqiqatçılar bu şeyləri yalnız son vaxtlar öyrənirlər, çünki orada nələrin baş verdiyini görmək olduqca çətindir – artıq robotlar bu işi görür.) Koreya Qütb Araşdırma İnstitutunun iqlimşünası Clare Eayrs yeni araşdırmada iştirak etməsə də, "Biz həqiqətən də isti suyun haradan gəldiyini, necə gəldiyini və buzun aşağıdan əriməsi proseslərinin nə olduğunu anlamağa çalışırıq" deyib.

Buz təbəqəsinin qoruyucu rolunun azalması

Şelfin altındakı problemlər Qərbi Antarktika Buz Təbəqəsinin qalan hissəsi üçün pis xəbərdir. Üzən hissəni quruda dayanan buzlağı saxlayan bir tıxac kimi düşünün. Əgər şelfin alt hissəsi əriyərək parçalansa, buz təbəqəsi daha sürətlə okeana doğru irəliləyəcək və bütün dünyada dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olacaq.

Qitəni əhatə edən dəniz buzlarının kəskin azalması vəziyyəti daha da çətinləşdirir. Bütün bu buz parçaları normalda bir bufer rolunu oynayaraq, şelfə çırpılıb onu parçalaya biləcək dalğa enerjisini udur. Dəniz buzu həm də dəniz temperaturunu sərin saxlamağa kömək edir: ağ olduğu üçün günəş enerjisini kosmosa əks etdirir, lakin daha tünd sular açıq qaldıqda, dəniz bunun əvəzinə istiliyi udur.

Ərimə prosesinin sürətlənməsi

Dəniz buzları yox olduqca və şelf deqradasiya etdikcə, okeana daha çox şirin su əlavə olunur, bu da daha çox fırtına və daha çox ərimə deməkdir – bu proses beləcə davam edir. Poinelli deyib: "Gələcəkdə, daha çox isti su, daha çox ərimə olacağı yerdə, Antarktidanın müxtəlif ərazilərində bu təsirləri daha çox görəcəyik."

Bu su altında fırtınalar Antarktida buzunun quru ilə təmas xəttinin, yəni buzun qurudan qalxıb okeanda üzməyə başladığı yerlərin geri çəkilməsini də izah etməyə kömək edə bilər. Tədqiqatçılar əvvəllər müəyyən etmişdilər ki, şirin su buz təbəqəsinin altından okeana axdıqca, turbulentlik yaradır ki, bu da isti suyu yuxarı çəkərək əriməni daha da sürətləndirir. Bu ayın əvvəllərində başqa bir tədqiqatçı qrupu iyirmi beş illik məlumatlardan istifadə edərək, təmas xəttinin ildə 2,300 futa qədər geri çəkilməsini aşkarlayıb. Bu baş verdikdə, isti okean suyu buzlağın daha çox hissəsinə daxil ola bilir, buzu yeyir və bütün buz təbəqəsi sistemini daha az sabit edir.

İndi fırtınalar da bu təmas xəttinə olan hücumu gücləndirə bilər. Təmas xətti geri çəkilməsi haqqındakı araşdırmanın həmmüəllifi olan, lakin fırtınalarla bağlı işdə iştirak etməyən Hyuston Universitetinin fiziki Pietro Milillo deyib: "Bu araşdırma buzun altına girib əriməni sürətləndirən kiçik, lakin güclü fırtınalar üçün cəlbedici bir mexanizm təqdim edir. Məlumat bazamızda gördüyümüz geri çəkilmələrin bir hissəsi bu su altında fırtınalarla izah edilə bilər."

Qlobal dəniz səviyyəsinə təsirin naməlum ölçüsü

Bu su altında fırtınalar səbəbindən daha nə qədər ərimə görəcəyimiz hələ də açıq sualdır. Həmçinin, tapıntı bir modeldən əldə edilib, baxmayaraq ki, Poinelli elm adamlarının bu dinamikanı Antarktidanın başqa bir ərazisində müşahidə etdiklərini bildirib. Elm adamlarına bu buzun nə qədər sürətlə yox olacağı və nəticədə dəniz səviyyəsinin qalxmasının nə qədər sürətli olacağı barədə daha yaxşı təsəvvür əldə etmək üçün təcili olaraq daha çox məlumat lazımdır. Milillo deyib: "Biz bəzən buz təbəqəsinin dəyişikliklərə yavaş reaksiya verdiyini düşünürük, lakin bu iş və bizim işimiz bizə Antarktidanın günlər və ya həftələr ərzində dəyişə biləcəyini xatırladır. Biz buz şelfinin alt hissəsini atmosfer fırtınalarını izlədiyimiz eyni təciliyyətlə izləməliyik."

24 saat