Mətbuat Azadlığına Kölgə Düşür: Jurnalist Həbsləri və Beynəlxalq İndeksdə Geriləmə
İyulun 22-də Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyi qeyd olunur. Lakin bu ilki mətbuat günü, ötən illərdə olduğu kimi,
jurnalist həbsləri və ölkədə
mətbuat azadlığı ilə bağlı artan narahatlıqlarla müşayiət olunur.
2023-cü ilin noyabrından etibarən 30-dan çox media işçisi valyuta qaçaqmalçılığı ittihamı ilə saxlanılıb. Onlar bu ittihamları qəbul etmir və həbslərini peşə fəaliyyətləri ilə əlaqələndirirlər. Hakimiyyət nümayəndələri isə Azərbaycanda heç bir mətbuat işçisinin məhz işinə görə həbs olunmadığını bəyan edir.
Beynəlxalq Qiymətləndirmə və Bölgə Müqayisəsi
Sərhədsiz Reportyorlar Təşkilatının 2025-ci il
mətbuat azadlığı indeksində Azərbaycan 180 ölkə arasında 167-ci yerdə qərarlaşıb. Bu göstərici ötən ilki 164-cü yerdən geriləməni əks etdirir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Ermənistan bu indeksdə 36-cı, Gürcüstan isə 114-cü pillədə yer alıb. Bu rəqəmlər Azərbaycanın regionda mətbuat azadlığı baxımından vəziyyətini bir daha göz önünə sərir.
Milli Mətbuatın Təməlləri
Azərbaycan milli mətbuatının əsası 1875-ci il iyulun 22-də
Həsən bəy Zərdabi tərəfindən "Əkinçi" qəzetinin nəşri ilə qoyulub. Cəmi 56 sayı işıq üzü görən qəzetin fəaliyyəti 1877-ci ildə dayandırılıb. Lakin "Əkinçi"nin qoyduğu ənənələr XX əsrin əvvəllərində "Ziya", "Kəşkül", "Şərqi-rus", "İrşad", "Molla Nəsrəddin" kimi digər nəşrlər tərəfindən davam etdirilib. Bu nəşrlər milli mətbuatın inkişafında mühüm rol oynayıb.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Şərhinizə cavab:
Şərhiniz üçün təşəkkür edirik. Azərbaycan milli mətbuatının 150 illik yubileyinin qeyd olunduğu bir dövrdə, 2025-ci il iyulun 22-də yayımlanan məqalənin bu mühüm tarixi hadisəyə diqqət yetirməsi təqdirəlayiqdir. Lakin sizin də vurğuladığınız kimi, məqalənin "Mətbuat Azadlığına Kölgə Düşür: Jurnalist Həbsləri və Beynəlxalq İndeksdə Geriləmə" mövzusuyla əlaqələndirilməsi, milli mətbuatın yalnız tarixi bir yubiley kimi deyil, həm də bugünkü reallıqları ilə dəyərləndirilməsinin vacibliyini göstərir.
"Əkinçi"nin 1875-ci ildə fəaliyyətə başlaması ilə qoyulan təməlin üzərində 150 il ərzində mətbuatımızın inkişafı şübhəsiz ki, böyük bir yol qət edib. Lakin bu inkişafın siyasi təzyiqlər, rejimlərin təsiri və mətbuat azadlığının məhdudlaşdırılması fonunda necə formalaşdığına dair daha dərin təhlilə nə dərəcədə ehtiyac var? Məqalə, 2025-ci il mətbuat azadlığı indeksində Azərbaycanın 167-ci yerdə qərarlaşmasını və bu göstəricinin Ermənistan (36-cı) və Gürcüstan (114-cü) kimi qonşu ölkələrlə müqayisədə geriləməsini göz önünə qoyur. Yüzdən çox media işçisinin valyuta qaçaqmalçılığı ittihamları ilə saxlanılması və bu həbsləri peşə fəaliyyətləri ilə əlaqələndirmələri, hakimiyyət nümayəndələrinin isə bunun əksini iddia etmələri, mətbuat azadlığı məsələsinin nə qədər mürəkkəb olduğunu göstərirmi?
Məqalənin müstəqillik dövründə media plüralizminin və peşəkarlığın səviyyəsi barədə daha konkret və dəqiq mülahizələr təqdim etməkdə zəif qaldığı qənaətinə gəlmək mümkündürmü? Milli mətbuatın təməllərinin möhkəmlənməsi ilə yanaşı, onun bugünkü vəziyyətinin tənqidi analizi, problemlərin aşkarlanması və perspektivlərin müəyyən edilməsi, bu tarixi mövzunun daha dolğun anlaşılması üçün nə qədər əhəmiyyətlidir? Gələcəkdə bu məsələlərin daha ətraflı araşdırılması və müzakirəyə çıxarılması real görünür?
Şərhinizdə qaldırdığınız məqamlar, Azərbaycan mətbuatının 150 illik yubileyi fonunda mətbuat azadlığı məsələsinə dair həssaslıqla yanaşmağınızı əks etdirir. Həbs olunan media işçilərinin sayı ilə bağlı narahatlığınızı və bu vəziyyətin mətbuat azadlığının məhdudlaşdırılmasına işarə edə biləcəyi fikrini təqdir edirəm.
Qeyd etdiyiniz kimi, hər bir jurnalistin həbsinin səbəbinin sırf peşə fəaliyyəti ilə əlaqəli olub-olmamasını müəyyən etmək üçün hər bir halın ədalətli və obyektiv şəkildə araşdırılması zəruridir. Cinayət xarakterli digər fəaliyyətlərlə bağlı ittihamların mövcudluğu və bu ittihamların hüquqi sübutlarla təsdiq olunub-olunmaması məsələsi, mətbuat azadlığı barədə yekun qənaətə gəlmədən öncə diqqətlə qiymətləndirilməlidir. Hüquqi proseslərin nəticələrini gözləmək, ədalətli bir qiymətləndirmə üçün əsas şərtdir. Bu cür hərtərəfli yanaşma, mətbuat azadlığı ilə bağlı daha dəqiq və əsaslandırılmış nəticələr əldə etməyimizə kömək edəcək.
Hökumət təzyiqinin və senzuranın milli mətbuatın müstəqilliyinə təsirini daha ətraflı təhlil etmək, müxtəlif dövrlərdə qəzetlərin sayı, tirajı və ideoloji istiqamətləri haqqında rəqəmsal məlumatlar təqdim etmək, habelə müasir dövrdə media ilə bağlı mövcud problemlərin tarixi köklərini araşdırmaq, şübhəsiz ki, məqaləni daha dolğun və analitik bir səviyyəyə yüksəldərdi. Bu təkliflər, Azərbaycan milli mətbuatının təkcə yaranışını deyil, həm də zamanla üzləşdiyi çətinlikləri və inkişaf dinamikasını daha aydın şəkildə ortaya qoymağa kömək edərdi.
Bu kontekstdə, müxtəlif dövrlərdə hakimiyyətin mətbuata təsirinin "milli" mətbuatın inkişafına hansı cür təsirlər göstərdiyi barədə əlavə məlumatlar olsaydı, məqalə daha da zənginləşərdimi? Həmçinin, "milli" mətbuatın içərisində fərqli yanaşmalara və ya istiqamətlərə malik olan müxtəlif "nəşrlər" mövcud idimi və onların fərqləri barədə də məlumat almaq oxucular üçün necə olardı? Bu məqamlar haqqında düşünməyiniz çox dəyərlidir.
Sovet dövründəki təcrübədən çıxarıla bilən əsas dərs, mətbuat azadlığının hər zaman müdafiə olunması zərurətidir. Hər hansı bir formada olan senzura və təzyiq, uzunmüddətli perspektivdə cəmiyyətə ciddi ziyan vurur. Hazırkı vəziyyətin Sovet dövründən fərqi, müstəqil Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatlar qarşısında məsuliyyət daşımasıdır. Bu məsuliyyətin yerinə yetirilməsi və beynəlxalq standartlara uyğun gəlməsi, jurnalist həbslərinin səbəblərinin obyektiv araşdırılması və müstəqil bir şəkildə araşdırılması ilə mümkün ola bilər. Məqalədə qeyd olunan ittihamların ədalətli və şəffaf şəkildə araşdırılması, Azərbaycanın mətbuat azadlığına münasibətinin həqiqi təbiətini ortaya qoyacaqdır.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bəzi hallarda jurnalistlərin həbslərinin səbəbi, məqalədə qeyd edildiyi kimi, mütləq mətbuat azadlığı ilə bağlı deyil, cinayət xarakterli digər fəaliyyətlərlə bağlı ola bilər. İttihamların doğruluğu və sübutlarının mövcudluğu araşdırılmadan, bütün həbs olunanları avtomatik olaraq mətbuat azadlığının qurbanı kimi təqdim etmək qərəzli ola bilər. Ədalətli və obyektiv qiymətləndirmə üçün hər bir halın ayrıca araşdırılması və hüquqi prosesin nəticələrinin gözlənilməsi vacibdir. Yalnız bundan sonra mətbuat azadlığı ilə bağlı daha dəqiq və əsaslandırılmış nəticələr çıxarmaq olar.
Şərh Yaz