Azərbaycanda rəsmi işsizlik: Gerçəklik sual altında

Rəsmi İşsizlik Rəqəmləri Şübhə Altında

Ölkə prezidenti İlham Əliyev son dövrlərdə dəfələrlə bəyan edib ki, Azərbaycan hakimiyyəti son 20 ildə işsizliyin 5 faizə endirilməsi kimi mühüm bir uğura imza atıb. Sentyabrın 27-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının tribunasından da bu fakt bir daha səsləndirilib. Lakin müstəqil iqtisadçılar bu rəqəmlərə həmişə ehtiyatla yanaşır. Onların əsas arqumenti budur ki, qeyri-rəsmi məşğulluğun geniş yayıldığı Azərbaycan kimi ölkələrdə işsizliyin bu qədər aşağı səviyyədə göstərilməsi reallıqdan çox uzaqdır.

Qeyri-rəsmi Məşğulluğun Miqyası və Statistika Manipulyasiyası

Rəsmi hesabatlarda Azərbaycanda qeyri-formal məşğulluğa dair məlumatlar gizli saxlanılsa da, Bakı Araşdırmalar İnstitutunun ötən il apardığı hesablamalara görə, Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məşğul hesab etdiyi hər on nəfərdən azı dördü qeyri-rəsmi formada çalışır. Beynəlxalq Əmək Təşkilatının statistika metodologiyasına görə, qeyri-formal məşğulluq vergi uçotuna düşmədən və əmək müqaviləsi imzalamadan çalışan istənilən şəxsə şamil edilir. Statistikanın yüksək səviyyədə siyasiləşdiyi bir şəraitdə hökumət qurumları qeyri-rəsmi məşğulluq sferasını istədiyi qədər genişləndirməklə sənədlər üzərində işsizliyin səviyyəsini də aşağı salmağa nail olur. Bəzi ekspertlər hesab edir ki, işsizliyin alternativ ölçülməsi ilə bağlı müstəqil araşdırmaların olmaması da rəsmi qurumların real faktlarla manipulyasiyasına əlverişli zəmin yaradır.

Dövlət Vergi Xidmətinin Açıqladığı Ziddiyyətli Faktlar

Bununla belə, rəsmi açıqlanan çox vacib bir göstərici var ki, məhz onun əsasında rəsmi işsizlik göstəricisinin reallıqdan çox uzaq olduğunu görmək olur. Söhbət Dövlət Vergi Xidməti tərəfindən müntəzəm açıqlanan aktiv vergi ödəyicilərinin sayı barədə məlumatdan gedir. Vergi orqanları sahibkarlıq subyektlərini aktiv və passiv biznes subyektləri olaraq iki qrupa ayırır. Aktiv vergi ödəyiciləri vergi orqanlarında qeydiyyatda olan və fəaliyyəti dayandırılmamış, yəni vergi hesabatlarını təqdim edən və ya fəaliyyəti mövcud olan biznes subyektləridir (həm hüquqi, həm də fiziki şəxslər). Passiv vergi ödəyiciləri isə fəaliyyətini dayandırmış, yaxud uzun müddət vergi hesabatı təqdim etməyən subyektlərə deyilir.

Rəsmi məlumata görə, hazırda uçotda olan 1,6 milyondan çox biznes subyektinin təxminən yarısı, yəni 831 min vahidi aktiv vergi ödəyicisidir. Halbuki, Dövlət Statistika Komitəsi (DSK) Dövlət Vergi Xidmətinin passiv saydığı, yəni fəaliyyətini ya ümumiyyətlə dondurduğu, yaxud uzun müddətdir dayandırdığı biznes subyektlərini faktiki məşğul şəxslər kimi göstərir və beləliklə, gerçək işsizliyin səviyyəsini təhrif edərək gizlədir.

Real İşsizlik: 5 yox, ən azı 20 Faiz

Məsələn, DSK-nın 2024-cü ilin yekunlarına görə açıqladığı əmək bazarı statistikasında faktiki məşğul əhalinin sayı 5 milyon 30 min nəfər göstərilib ki, bunun da 33,1 faizinin, yəni 1 milyon 661 min nəfərinin sahibkarlıq subyektləri olduğu qeyd edilir. Diqqət çəkən odur ki, dövlət qurumlarından biri (Dövlət Vergi Xidməti) fəaliyyətsiz saydığı 800 mindən artıq insanı, digər bir qurumu (Dövlət Statistika Komitəsi) faktiki işləyən hesab edir. Əslində, həmin fəaliyyətsiz 800 mindən çox şəxs real olaraq işsizdir və rəsmi statistika orqanı onları məhz bu statusda uçota almalı idi. Əgər belə olsaydı, rəsmi işsizlik səviyyəsi hazırda elan edilən 5 faiz deyil, ən azı 20 faiz olmalıdır. Bu cür faktlar dövlət başçısı İlham Əliyev tərəfindən səsləndirilən "tarixi uğur" iddialarının nə qədər əsaslı olduğunu sual altına qoyur.

24 saat