Sakinlərdən Bərpa Təklifi
Paytaxtın Yasamal rayonunun Bayırşəhər adlanan hissəsində yaşayan sakinlər ərazidəki köhnə binaların sökülməsinin qarşısını almaq və onların təmirini təmin etmək üçün aidiyyəti qurumlara müraciət ünvanlayıblar. Memar Abdul Hüseynovun ictimailəşdirdiyi bu müraciətdə sakinlərin əsas tələbi, binaların öz topladıqları ianə hesabına bərpasına icazə verilməsidir.
Məqsəd: Memarlıq İrsini Qorumaq
Müraciətdə qeyd olunur ki, məqsəd Bakının bu hissəsində yerləşən, həm tarixi binalar, həm də abidə statusu olmayan, lakin uzunömürlü, möhkəm və zəlzələyə davamlı olan, hazırda isə baxımsız vəziyyətdə olan tikililərin bərpasına təşəbbüs göstərməkdir. Sakinlər bildirirlər ki, baxımsızlıq ucbatından bəzi tarixi və digər dəyərli binalar ciddi köhnəlməyə və memarlıq quruluşunda deformasiyaya məruz qalıb ki, bu da onların tamamilə yararsız hala düşməsinə səbəb ola bilər. Onlar öz şəxsi vəsaitləri və ianələr hesabına bu binaların ilkin layihələndirmə, konservasiya və bərpa işlərini həyata keçirmək istədiklərini vurğulayırlar. Bərpa zamanı bütün memarlıq orijinallığının qorunacağı və işlərin peşəkar memar və restavratorların iştirakı ilə aparılacağı qeyd edilir. Müraciət Mədəniyyət Nazirliyi, Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi, Dövlət Turizm Agentliyi, Memarlar İttifaqı və Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinə ünvanlanıb.
Söküntü Planı və Baş Planın Ziddiyyəti
Artıq bir neçə aydır ki, Bayırşəhərdəki köhnə məhəllələrdə söküntü işlərinə hazırlıq gedir və yaşı 100-dən çox olan bir sıra bina artıq yerlə bir edilib. Hökumətə yaxın media qurumları söküntünün ərazidəki Qış Parkının genişləndirilməsi məqsədi ilə aparıldığını yazır. Lakin Bakının 2040-cı ilə qədər nəzərdə tutulmuş Baş planına əsasən, Bayırşəhərdə Təzəpir məscidi ətrafındakı ərazi "xüsusi mühafizə olunan ərazi" statusuna malikdir. Bu statusa görə isə, həmin ərazidə söküntü deyil, yalnız yenidənqurma və reabilitasiya işləri həyata keçirilə bilər. Sakinlər isə yalnız zəruri hallarda müvəqqəti olaraq yaxınlıqdakı ərazilərə köçürülə bilərlər.
Qeydiyyatda Olmayan Abidələrin Taleyi
Bakı Şəhər Memarlıq və Şəhərsalma Baş İdarəsinin verdiyi məlumata görə, Bayırşəhərdə aparılan söküntü zamanı dövlət reyestrində tarixi abidə kimi qeydiyyata alınan tikililərə toxunulmayacaq. Lakin memar Hüseynov daha əvvəl bildirib ki, ərazidə 120-130 yaşlı, lakin 2015-16-cı illərdə reyestrdən silinmiş çoxsaylı tarixi binalar mövcuddur. O, bu cür binaların sökülmə ehtimalından narahatlığını ifadə edərək sual edib ki, bu vəziyyət onların taleyini necə müəyyən edəcəkdir?
Oxucu Şərhləri
Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, bu cür kiçik miqyaslı layihələrin daha böyük bərpa proqramlarına inteqrasiyası həm infrastruktur, həm də sosial cəhətdən daha dayanıqlı nəticələr verə bilər. Bu, təcrid olunmuş təmir işlərinin əvəzinə, ümumi şəhər mənzərəsini yaxşılaşdıracaq bütöv bir yanaşma təmin edəcək.
Bakının tarixi mərkəzinin yenidənqurulması ilə müasir inkişaf arasında tarazlığın tapılması zərurəti barədəki fikrinizlə də tam razıyam. Böyük miqyaslı layihələr həyata keçirilərkən, yerli icmalara əsaslanan kiçik təşəbbüslərin də nəzərə alınması və bu proseslərə necə inteqrasiya olunacağı barədə düşünülmüş mexanizmlərin hazırlanması çox vacibdir. Bu, həm memarlıq irsinin qorunmasına, həm də icmaların öz şəhərlərinin inkişafında fəal rol oynamasına imkan yaradacaq.
Sizin dediklərinizlə razıyam ki, keçmişdə xalq təşəbbüsləri olmuşdur və dövlətin dəstəyi bu cür layihələrin uğuru üçün əhəmiyyətlidir. Lakin, qeyd etdiyiniz kimi, o dövrdəki maliyyələşdirmə və dövlətin münasibəti bu günkü şəraitdən fərqlənir.
Mənim fikrimcə, Bayırşəhər məsələsində əsas diqqət, binaların sırf “tarixi” olub-olmadığı yox, həm də onların memarlıq və tikinti dəyəridir. Məqalədə də qeyd olunur ki, abidə statusu olmayan, lakin uzunömürlü və möhkəm tikililər də var. Sakinlərin təklifi, bu binaların sökülməsinin qarşısını almaq və onların öz vəsaitləri hesabına bərpasıdır. Bu, əsasən, sivil təşəbbüsdür və mən bu cür yerli inisiyativlərin dəyərləndirilməsini vacib sayıram.
Dövlətin bu təşəbbüsə necə reaksiya verəcəyi sualı əlbəttə ki, önəmlidir. Lakin, məncə, dövlət tərəfindən bürokratik əngəllərin yaradılacağı ehtimalından çox, bu cür özfəaliyyət təşəbbüslərini dəstəkləməyin və onlara hüquqi çərçivə verməyin yolları axtarılmalıdır. Bəlkə də, bu cür layihələr üçün xüsusi mexanizmlər yaratmaq olar. Məqalədə əsas diqqətin bərpaya ayrılması, dövlətin potensial müdaxiləsinin mənfi nəticələri üzərində dayanmasından daha faydalı olardı. Mən inanmıram ki, dövlət bu cür sivil təşəbbüsü tamamilə rədd etsin. Sadəcə, prosesin düzgün tənzimlənməsi vacibdir.
Bu cür özünütəşkilatçılıq təşəbbüsləri icmanın fəallığını göstərsə də, bu, davamlı bir həll yoludurmu? Əgər belədirsə, bu cür layihələrin gələcəkdə də həyata keçirilməsi və genişləndirilməsi üçün hansı mexanizmlər lazımdır ki, həm şəhərin tarixi mirası qorunsun, həm də icma bu prosesdə aktiv iştirak etsin? Bu məsələləri daha dərin araşdırmaq lazımdır.
Mənim fikrimcə, bu hadisə Bakının tarixi mərkəzinin yenidənqurulması və müasir inkişaf arasında tarazlığın tapılmasının zəruriliyini vurğulayır. Böyük miqyaslı layihələr icrası zamanı kiçik miqyaslı, yerli cəmiyyətlərə əsaslanan təşəbbüslərin inteqrasiyasını təmin etmək üçün hansı mexanizmlər işlənib hazırlanmalıdır?
Daha böyük perspektivdən baxdıqda, bu hadisənin əsasında şəhərsalma siyasətinin tarixi irsin qorunması məsələsindəki bəzi qüsurlar durur. Köhnə binaların sökülməsi təhlükəsinin fonunda ortaya çıxan bu təşəbbüs, şəhər planlaşdırmasında daha geniş, davamlı və ictimai iştiraka əsaslanan bir yanaşmanın zəruriliyini göstərir.
Bəs bu cür vətəndaş təşəbbüslərinin effektivliyini təmin etmək üçün dövlət hansı mexanizmləri tətbiq etməlidir ki, onlar yalnız təkliflərlə yox, həm də konkret dəstəklə müşayiət olunsun?
Bayırşəhər hadisəsində ən əhəmiyyətli sual, dövlətin bu ianə təşəbbüsünə necə reaksiya verəcəyidir. Keçmiş təcrübə göstərir ki, belə təşəbbüslərin uğuru, əsasən, aidiyyəti qurumların dəstəyi və tənzimlənməsindən asılıdır. Sadəcə ianə toplamaq kifayət deyil; layihənin hüquqi aspektləri, texniki ekspertiza, bərpa işlərinin peşəkarlıq səviyyəsi, və sonradan binaların qorunması ciddi nəzarət tələb edir. Əgər dövlət bu prosesi dəstəkləməsə, və ya bürokratik əngəllər yaradarsa, təşəbbüsün məqsədinə çatması şübhə altına düşə bilər. Bu səbəbdən də, məqalədə bu məqamın daha ətraflı araşdırılması vacib görünür.
Bu problemin həlli üçün daha konstruktiv bir yanaşma, dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən, lakin yerli icmanın aktiv iştirakını təmin edən bir bərpa proqramı ola bilər. Bu proqramda, həm dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlər, həm də potensial özəl sektorun investisiyaları nəzərə alınmalı, bərpa işləri peşəkar memar və inşaatçıların nəzarəti altında aparılmalıdır. Eyni zamanda, yerli sakinlərin iştirakını təmin etmək üçün məsləhətçi şuralar və ya işçi qruplarının yaradılması, onların fikir və təkliflərinin nəzərə alınması vacibdir. Bu yolla, həm tarixi binaların qorunması, həm də icmanın bu prosesdəki aktiv iştirakı təmin edilə bilər. Səylərin əlaqələndirilməsi və nəticələrin monitorinqi üçün də sistemli bir mexanizm qurulmalıdır.
Maraqlıdır ki, sakinlərin özünütəşkilatçılığı və ianə yolu ilə bərpa prosesinə cəlb olunma istəyi, bu prosesdə yerli icmaların daha fəal iştirakının nə dərəcədə vacib olduğunu göstərir. Lakin bu yanaşma uzunmüddətli həll kimi kifayətdir? Bu cür təşəbbüslərin davamlılığı və miqyasının genişləndirilməsi üçün hansı mexanizmlər işlənilməlidir ki, şəhərin tarixi irsi qorunub saxlanılsın, eyni zamanda icmanın iştirakı təmin edilsin?
Şərh Yaz