Beyinsiz heyvanlar düşünə bilirmi

Beyinsiz Heyvanlar: Düşüncə Qabiliyyəti Haradan Gəlir?

Beyinsiz heyvanlar, məsələn, dəniz ulduzları, meduzalar, dəniz kirpiləri və dəniz anemonları kimi canlıların beyinləri olmasa da, onlar asanlıqla şikarlarını ovlaya, təhlükəni hiss edə və ətraflarına uyğun reaksiya verə bilirlər.

Bəs bu, beyinsiz canlıların həqiqətən də düşünə bildiyi anlamına gəlirmi?

Neyron Şəbəkələri və İlkin Koqnisiya

İsveçrənin Friburq Universitetinin neyrobiologiya professoru Simon Şprexer qeyd edir ki, "beyinsiz olmaq mütləq neyronsuz olmaq demək deyil." Dəniz süngərləri və plakozoanlar istisna olmaqla, demək olar ki, bütün heyvanların neyronları mövcuddur.

Hayfa Universitetinin Cnidarian İnkişaf Biologiyası və Molekulyar Ekologiya Laboratoriyasının rəhbəri Tamar Lotan bildirir ki, meduzalar, dəniz anemonları və hidralar bədən və qollarına yayılmış, bir-biri ilə sıx əlaqəli neyron şəbəkələrinə, yəni diffuz sinir şəbəkəsinə malikdirlər.

"Sinir şəbəkəsi duyğu məlumatlarını emal edə və mütəşəkkil motor reaksiyalar (məsələn, üzmək, yığılmaq, qidalanmaq və sancmaq) yarada bilir, beləliklə beynə ehtiyac olmadan məlumat inteqrasiyasını effektiv şəkildə həyata keçirir," deyə Lotan əlavə edir.

Beyinsiz Canlılarda Təəccüblü Öyrənmə Qabiliyyətləri

Bu sadə quruluş bəzən təəccüblü dərəcədə inkişaf etmiş davranışları dəstəkləyə bilir. Simon Şprexerin komandası ulduzlu dəniz anemonlarının (Nematostella vectensis) assosiativ yaddaş formalaşdıra bildiyini sübut edib – yəni iki əlaqəsiz stimulu bir-birinə bağlamağı öyrənə bilirlər. Təcrübədə tədqiqatçılar dəniz anemonlarını zərərsiz bir işıq parıltısını yüngül bir şokla əlaqələndirməyə öyrətmişlər. Nəticədə, tək işıq onlara çəkilməyə səbəb olmuşdur.

Digər bir təcrübə göstərmişdir ki, dəniz anemonları dəfələrlə rastlaşdıqdan sonra genetik cəhətdən eyni olan qonşularını tanımağı və adi ərazi təcavüzlərini cilovlamağı öyrənə bilirlər. Bu, anemonların "özünü" "özgədən" ayıra bildiklərini göstərir.

Almaniyanın Kiel Universitetindən neyrobioloq Yan Bieleckinin rəhbərliyi ilə aparılan bir araşdırma isə qutu meduzalarının görmə siqnallarını cisimlərə dəyməyin fiziki hissi ilə əlaqələndirə bildiyini göstərir. Bu, onlara maneələrin ətrafında daha effektiv naviqasiya etməyə kömək edir.

Bielecki, "Öyrənmənin tək neyronlar tərəfindən də əldə oluna biləcəyinə əminəm," deyə bildirir.

"Düşünmək" anlayışı və Koqnisiya

Bəs əgər beyin əvəzinə sinir şəbəkəsi olan heyvanlar təcrübədən yadda saxlaya və öyrənə bilirlərsə, bu, onların düşünə bildiyi anlamına gəlirmi?

Şprexer, "Bu, cavablandırmaq çətin bir sualdır," deyir. Bielecki isə "düşünmək" sözünün tərifinin müxtəlif sahələrdən asılı olduğunu qeyd edir. Psixoloqlar, bioloqlar və neyroalimlərin "düşünmək" anlayışına fərqli yanaşmaları mövcuddur.

"Düşünmək çox qeyri-müəyyən bir anlayışdır," deyə Bielecki əlavə edir. Alimlər qərar qəbul etmə, nümunə tanıma, assosiativ öyrənmə, yaddaş formalaşması və induktiv mühakimə kimi daha dar təriflərə malik anlayışları araşdırırlar.

Avstraliyanın Makkuari Universitetindən heyvan davranışı professoru Ken Çenq qeyd edir ki, alimlər "düşünmək" əvəzinə daha çox "koqnisiya" sözünü istifadə etməyə meyllidirlər.

"Alimlər 'düşünmək' terminindən çəkinirlər, çünki çoxumuz üçün düşünmək beynimizdə nəsə baş verməsi deməkdir və biz bunu başqa bir heyvanın və ya qeyri-heyvan növünün içində yoxlamaq üçün etibarlı bir yola sahib deyilik," deyə Çenq bildirir. O əlavə edir ki, hətta "koqnisiya"nın belə razılaşdırılmış bir tərifi yoxdur, lakin "ən geniş mənada koqnisiya məlumat emalıdır – orqanizmin daxilindəki dünya da daxil olmaqla, dünyadan alınan məlumatlardan nələrisə etmək üçün istifadə etməkdir."

İbtidai Koqnisiyanın Əhəmiyyəti və Yaşamaq Qabiliyyəti

Əgər düşünmək koqnisiyanın geniş mənasıdırsa, o zaman bütün canlı formaları düşünür, deyə Çenq bildirir. Buraya neyronları olmayan dəniz süngərləri və plakozoanlar kimi canlılar da daxildir ki, onlar özlərini sağ saxlamaq üçün ətrafları haqqında məlumatları emal edirlər. Lakin əsas öyrənmədən kənara çıxan "inkişaf etmiş koqnisiya"ya gəldikdə, alimlər beyinsiz heyvanların düşünə bilib-bilməyəcəyinə əmin deyillər, deyə Çenq qeyd edir.

Şprexer deyir ki, əsas koqnisiya reflekslərdən kənara çıxan istənilən davranış dəyişikliyi kimi qəbul edilə bilər. Bu tərifə görə, beyinsiz heyvanlar koqnisiyaya malikdirlər. "Lakin daha inkişaf etmiş koqnitiv qabiliyyətlər şüur və ya özünüdərk tələb edə bilər," deyə o əlavə edir.

Lotan qeyd edir ki, 700 milyon ildən çox əvvəl inkişaf etmiş knidariyalar (meduzaları, dəniz anemonlarını və bir çox digər dəniz onurğasızlarını əhatə edən heyvan ailəsi) bir çox beyinli heyvanlar çoxdan yox olsa da, inkişaf etməyə davam edirlər.

"Bu dözümlülük onların geoloji zaman miqyasında ekstremal ətraf mühit dəyişikliklərinə baxmayaraq, beyinlərinin olmamasına rəğmən, yaşamaq və inkişaf etmək üçün unikal adaptiv sistemə malik olduğunu göstərir," deyə Lotan bildirir. Onların neyronları ətrafdakı mühiti hiss etməyə və şərh etməyə imkan verir ki, bu da "bəlkə də düşüncənin ibtidai bir formasıdır."

24 saat