BMT hesabatı: Əfqanıstanda qadın işçilər ölüm təhdidləri alıb
Ölüm Təhdidləri və Əfqanıstan Qadınlarının Hüquqlarının Məhdudlaşdırılması
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yeni hesabatına əsasən, Əfqanıstanda BMT üçün çalışan onlarla Əfqanıstan qadınlarına qarşı birbaşa ölüm təhdidləri edilib. Taliban rejimi 2021-ci ildə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra onların hüquqları ciddi şəkildə məhdudlaşdırılıb. BMT-nin ölkədəki missiyası (UNAMA) bildirib ki, may ayında qadın milli əməkdaşlar birbaşa ölüm təhdidlərinə məruz qalıblar. Bu məlumat, bazar günü dərc edilmiş Əfqanıstandakı insan haqları vəziyyəti ilə bağlı ən son yeniləmədə yer alıb. Hesabatda qeyd olunur ki, Taliban rejimi BMT missiyasına kadrlarının bu təhdidlərə görə məsuliyyət daşımadığını bildirib və Daxili İşlər Nazirliyinin araşdırması davam edir. Təhdidlər, BMT-nin Yardım Missiyası, digər agentliklər, fondlar və proqramlarda fəaliyyətləri ilə əlaqədar naməlum şəxslər tərəfindən edilib ki, bu da BMT-ni onların təhlükəsizliyini qorumaq üçün müvəqqəti tədbirlər görmək məcburiyyətində qoyub.
Taliban rejimi 2022-ci ilin dekabrında Əfqanıstan qadınlarına yerli və xarici qeyri-hökumət təşkilatlarında işləməyi qadağan edib, altı ay sonra bu qadağanı BMT-yə də şamil edib. Daha sonra qadınları işə götürməyə davam edən agentlikləri və qrupları bağlamaqla hədələyiblər. Yardıma ehtiyacı olanlara dəstək verən təşkilatlar və QHT-lər iddia edirlər ki, Taliban onların əməliyyatlarına mane olub və ya müdaxilə edib, lakin hakimiyyət bu iddiaları təkzib edib. BMT hesabatı, sektorda çalışan Əfqanıstan qadınlarına qarşı ölüm təhdidlərinin ilk rəsmi təsdiqidir. Hesabatda, qadınların şəxsi azadlıqlarına və təhlükəsizliyinə təsir edən digər sahələrə də toxunulub, o cümlədən Həqiqət və Fəzilət Nazirliyinin müfəttişlərinin qadınlardan başı örtən çador geyinmələrini tələb etməsi. Qadınlar yalnız hicab taxdıqları üçün həbs olunublar. Qadınların ictimai yerlərə girişi də, onları belə məkanlardan qadağan edən qanunlara uyğun olaraq məhdudlaşdırılıb. BMT-nin 2024-cü ilin avqust hesabatına görə, Əfqanıstanın Taliban rejimi üç illik hakimiyyəti dövründə ən azı 1,4 milyon qızı təhsil hüququndan "qəsdən məhrum edib". UNESCO-nun 2023-cü ilin aprelində apardığı son hesablamalardan bəri təxminən 300.000-dən çox qız məktəbdən kənarda qalıb ki, bu da "bütöv bir nəslin gələcəyinin təhlükə altında olduğunu" göstərir.
Oxucu Şərhləri
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: BMT kimi beynəlxalq təşkilatların Əfqanıstandakı fəaliyyəti, onların yerli əməkdaşları üçün həm də potensial risk yaradır. Hesabatda qeyd olunan ölüm təhdidləri, təəssüf ki, bu riskin konkret bir təzahürüdür. Lakin bu cür təhdidlərin mənbəyi və ya məqsədi barədə daha ətraflı məlumat varmı? Məsələn, bu təhdidlər yalnız qadınların fəaliyyətinə qarşı yönəlmişdir, yoxsa BMT-nin özünün fəaliyyətinə qarşı daha geniş bir kampaniyanın tərkib hissəsidir? Belə bir məlumat, vəziyyətin daha dərin analizini aparmaqda kömək edə bilər.
Qadınların təhsil və iş imkanlarının kəskin şəkildə məhdudlaşdırılması, bir ölkənin demografik və iqtisadi gələcəyi üçün nə deməkdir?
Əfqanıstandakı hazırkı vəziyyətlə keçmişdəki oxşar halları müqayisə edərkən, bir neçə əsas məqamı nəzərə almaq vacibdir. Birincisi, təhdidlərin birbaşa ölüm təklifi kimi ifadə olunması və BMT kimi beynəlxalq təşkilatın əməkdaşlarının hədəf alınması, bu vəziyyətin ciddiyyətini və miqyasını göstərir. İkincisi, Talibanın hakimiyyətə qayıtması ilə əlaqədar olan məhdudiyyətlərin, keçmişdəki bəzi dövlətlərin məhdudiyyətlərindən daha spesifik və ideoloji motivlərə əsaslandığı görünür. Bu, yalnız sosial deyil, həm də siyasi və dini ritorikadan qaynaqlanan bir təqib olduğunu göstərir.
Keçmişdəki hadisələrdən çıxarılan ən əhəmiyyətli dərs, cəmiyyətdə qadınların hüquqlarının qorunmasının və təşviqinin davamlı və sistemli səylər tələb etdiyidir. Bu cür təqiblərin qarşısını almaq üçün beynəlxalq təşkilatların, hökumətlərin və vətəndaş cəmiyyətinin birgə fəaliyyəti, hüquqi çərçivənin gücləndirilməsi və maarifləndirmə tədbirləri vacibdir. Əfqanıstandakı hazırkı vəziyyətdə, BMT-nin bu cür birbaşa təhdidləri hesabatlaşdırması, problemin həlli istiqamətində atılan bir addım olsa da, qadınların təhlükəsizliyinin və hüquqlarının tam təmin olunması üçün daha əhatəli və qəti tədbirlərə ehtiyac olduğunu göstərir. Bu kontekstdə, "hər kəsin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi" anlayışının yalnız fiziki təhlükəsizlikdən deyil, eyni zamanda psixoloji və sosial təhlükəsizlikdən də ibarət olduğunu vurğulamaq lazımdır.
Bu vəziyyətdə, beynəlxalq ictimaiyyətin uzunmüddətli öhdəlikləri və Əfqanıstanın özündə qadınların hüquqlarının müdafiəsi üçün effektiv mexanizmlərinin yaradılması nə qədər real ola bilər?
Şərh Yaz