Hindistan enerji təhlükəsizliyi sahəsində yeni addımlar atır
Yeni Dehli: Hindistan hökuməti enerji təhlükəsizliyi sahəsindəki dəyişən tendensiyaları və dekarbonizasiya öhdəliklərini nəzərə alaraq, ölkədə yanacaqdoldurma məntəqələrinin (YDM) yaradılması qaydalarını daha da asanlaşdırmağı planlaşdırır. Bu barədə rəsmi məlumat yayımlanıb.
Xatırladaq ki, 2019-cu ildə hökumət YDM-lərin yaradılması ilə bağlı normaları yumşaldaraq, qeyri-neft şirkətlərinin də bu sahəyə daxil olmasına imkan yaratmışdı.
2019-cu ildə tətbiq olunan qaydalar
Həmin vaxtı, aktivlərinin dəyəri 250 milyon rupi olan şirkətlərə benzin və dizel satmaq icazəsi verilmişdi. Lakin onlar fəaliyyətə başladıqdan sonra üç il ərzində sıxılmış təbii qaz (CNG), maye qaz (LNG), bioyanacaqlar və ya elektrik enerjisi ilə doldurma kimi ən azı bir yeni nəsil alternativ yanacaq infrastrukturunu yaratmaq öhdəliyi götürməli idilər.
Topdan və pərakəndə istehlakçılara benzin və dizel satmaq istəyən şirkətlər üçün aktiv dəyəri meyarı 500 milyon rupi səviyyəsində müəyyən edilmişdi.
Ekspert komissiyası yaradılıb
Neft və Təbii Qaz Nazirliyi nəqliyyat yanacaqlarının satışına icazə verilməsi üçün 2019-cu il təlimatlarına yenidən baxılması məqsədilə ekspert komissiyası yaradıb.
Komissiya "8 noyabr 2019-cu il tarixli Qərarda nəzərdə tutulan çərçivənin enerji təhlükəsizliyi və bazar səmərəliliyinin təmin edilməsindəki effektivliyini qiymətləndirəcək; siyasət çərçivəsini dekarbonizasiya, elektrik mobilliyi və alternativ yanacağın təşviqinə dair milli öhdəliklərlə uyğunlaşdıracaq; mövcud təlimatların tətbiqindəki problemləri həll edəcək" - deyə rəsmi sənəddə qeyd olunur.
Komissiyaya "Bharat Petroleum Corporation Ltd" (BPCL) şirkətinin keçmiş direktoru Sukhmal Jain rəhbərlik edir. Komissiyanın digər üzvləri arasında Neft Planlaşdırma və Təhlil Hüceyrəsinin (PPAC) baş direktoru P Manoj Kumar, FIPI üzvü PS Ravi və nazirliyin marketinq üzrə direktoru Arun Kumar yer alır.
Nazirliyin 6 avqust tarixli bildirişində maraqlı tərəflərdən/ictimaiyyətdən bu məsələ ilə bağlı 14 gün ərzində rəy və təkliflərini bildirmələri xahiş olunub.
Əvvəlki tələblər
2019-cu il dəyişikliyindən əvvəl, Hindistanda yanacaq satışı lisenziyasını əldə etmək üçün şirkət hidrokarbonların kəşfiyyatı və hasilatı, emalı, boru kəmərləri və ya mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) terminallarına 2000 milyon rupi investisiya yatırmalı və ya yatırmağa söz verməli idi.
Bu norma 2019-cu ildə yumşaldıldı. Həmin il hökumət aktivlərinin dəyəri 250 milyon rupi olan hər hansı bir quruma topdan və ya pərakəndə istehlakçılara benzin və dizel satışı üçün lisenziya almağa icazə verdi. Həm pərakəndə, həm də topdan satış üçün icazə almaq istəyənlər üçün müraciət zamanı minimum aktiv dəyəri 500 milyon rupi səviyyəsində müəyyən edildi.
Pərakəndə satış icazəsi üçün qurumlar ən azı 100 satış məntəqəsi yaratmalıdırlar. Bundan əlavə, pərakəndə satıcılar beş il ərzində ümumi satış məntəqələrinin 5 faizini kənd yerlərində qurmalıdırlar.
Qlobal şirkətlərin marağı
Qlobal enerji nəhəngləri uzun müddətdir ki, Hindistan yanacaq bazarına göz dikiblər.
Fransanın "TotalEnergies" enerji şirkəti "Adani Group" ilə əməkdaşlıqda 2018-ci ilin noyabrında 1500 satış məntəqəsi vasitəsilə benzin və dizel satmaq üçün lisenziya üçün müraciət etmişdi. BP də yanacaqdoldurma məntəqələrinin yaradılması üçün "Reliance Industries" ilə əməkdaşlıq edib.
Neft treyderi "Trafigura"nın törəmə şirkəti olan "Puma Energy" lisenziya üçün müraciət etdiyi halda, Səudiyyə Ərəbistanının "Aramco" şirkəti sektora daxil olmaq üçün danışıqlar aparır.
Hazırda ölkədəki 97,804 yanacaqdoldurma məntəqəsinin əksəriyyəti dövlətə məxsus neft şirkətləri olan "Indian Oil Corp" (IOC), "Bharat Petroleum Corp Ltd" (BPCL) və "Hindustan Petroleum Corp Ltd" (HPCL) şirkətlərinə məxsusdur. "Reliance Industries", "Nayara Energy" (əvvəllər "Essar Oil") və "Royal Dutch Shell" bazarda iştirak edən özəl oyunçulardır, lakin onların mövcudluğu məhduddur.
Dünyanın ən böyük neft emalı kompleksini idarə edən "Reliance" və BP-nin birgə müəssisəsinin 1,991 satış məntəqəsi var. "Nayara"nın 6,763, "Shell"in isə cəmi 355 YDM-i var. Hazırda "IOC" ölkədə 40,666 yanacaqdoldurma məntəqəsi ilə bazar lideridir, onu 23,959 məntəqə ilə BPCL və 23,901 yanacaqdoldurma məntəqəsi ilə HPL izləyir.
Oxucu Şərhləri
Hazırkı Hindistanın yanaşması isə, keçmişdəki bu tendensiyadan fərqlənir. Hindistanın məqsədi qeyri-neft şirkətlərinin də bu sahəyə daxil olmasına şərait yaratmaq və "dekarbonizasiya öhdəliklərini nəzərə alaraq" qaydaları asanlaşdırmaqdır. Bu, dövlətin enerji sektorunda liberalizasiyaya, rəqabətin artırılmasına və ehtimal ki, yenilikçi, təmiz enerji həllərinin tətbiqinə maraq göstərdiyini əks etdirir. Keçmişdəki dövlətlərin əsas məqsədi milli təhlükəsizlik və xarici müstəmləkəçiliyi azaltmaq idisə, Hindistanın bu addımı daha çox bazarın diversifikasiyası və milli enerji siyasətinin müasir qlobal çağırışlara (iqlim dəyişikliyi kimi) uyğunlaşdırılması ilə bağlıdır. Keçmiş təcrübələr göstərir ki, belə siyasətlərin uğuru, tənzimləyici çərçivənin effektivliyi və bazarda ədalətli rəqabət şəraitinin yaradılmasından asılıdır.
Bu paralel haqqında düşünərkən, o dövrdə aparılan islahatların əsas məqsədlərindən biri də dövlətin monopoliyasını azaltmaq və bazarda daha çox iştirakçı cəlb etmək idi. Bu da qiymətlərin sabitləşməsinə, xidmət keyfiyyətinin yaxşılaşmasına və istehlakçıların seçim imkanlarının genişlənməsinə gətirib çıxara bilərdi. Lakin, eyni zamanda, belə liberalizasiya, xüsusilə infrastrukturun inkişafı tələb edən enerji sektorunda, bəzi riskləri də özü ilə gətirə bilərdi, məsələn, kiçik və ya savadsız investisiyaçıların bazara daxil olması nəticəsində xidmət standartlarının düşməsi və ya regional qeyri-bərabərliklərin artması.
Hazırkı Hindistan nümunəsində, dekarbonizasiya öhdəlikləri və dəyişən enerji tendensiyaları kimi yeni elementlərin olması fərqlilik yaradır. Bu, sadəcə özəlləşdirmə deyil, həm də enerji keçidi və dayanıqlı inkişaf hədəfləri ilə sinxronlaşdırılmış bir strategiya ola bilər. Məsələn, gələcəkdə alternativ yanacaq mənbələrinə (elektrik, hidrogen və s.) uyğunlaşa biləcək YDM-lərin yaradılmasına şərait yaratmaq planları güdür. Bu kontekstdə, 2019-cu ildə qeyri-neft şirkətlərinin daxil olmasına icazə verilməsi də bu daha geniş strategiyanın bir hissəsi idi. O dövrdən bu günə qədər enerji sektorunun dinamikası əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib, bu da Hindistanın yeni yanaşmasını zəruri edə bilər. Beləliklə, keçmişdəki liberalizasiya təcrübələrindən çıxarılan dərslər, o cümlədən potensial risklərin idarə edilməsi, hazırkı siyasətin formalaşdırılmasında rol oynamalıdır.
Bu tarixi parallelin fonunda Hindistanın mövcud yanaşmasına baxdıqda, iki əsas məqam diqqət çəkir. Birincisi, hər iki halda məqsəd istehsalı və xidmətlərin keyfiyyətini artırmaq üçün özəl sektorun iştirakını gücləndirməkdir. Hindistanın qeyri-neft şirkətlərinin sahəyə daxil olmasına icazə verməsi, bazarda rəqabəti stimullaşdırmağa və yenilik gətirməyə hesablanıb. İkincisi, hər iki proses dövrün qlobal iqtisadi tendensiyalarından təsirlənir. 1990-cı illərdə dünya miqyasında dövlətə məxsus müəssisələrin özəlləşdirilməsi və bazarların açılması tendensiyası hökm sürürdü. Bu gün isə Hindistanın addımı, dekarbonizasiya və enerji keçidi kimi qlobal çağırışlara cavab olaraq, enerji təhlükəsizliyini təmin etmə və eyni zamanda daha təmiz enerji mənbələrinə keçidi sürətləndirmə strategiyasının bir hissəsidir.
Keçmişdən çıxarılmalı əsas dərslərdən biri, bazarın açılması prosesinin təkcə hüquqi və inzibati dəyişikliklərlə məhdudlaşmamalı olmasıdır. Həmin dəyişikliklərin effektivliyi, tənzimləmə mexanizmlərinin gücü, korrupsiya ilə mübarizə və bazarın bütün iştirakçıları üçün bərabər şəraitin yaradılmasından asılıdır. Hindistanın bu sahədəki təcrübəsi, bu məqamların nə dərəcədə diqqətə alındığını və nəticədə enerji sektorunda qəbul edilmiş "dekarbonizasiya öhdəlikləri" kimi yeni kontekstlər nəticənin necə formalaşacağını müəyyən edəcək. Həmçinin, bu günün kontekstində, yalnız yanacaqdoldurma məntəqələrinin açılmasının deyil, eyni zamanda elektrikli nəqliyyat vasitələri üçün şarj infrastrukturunun inkişafı kimi daha genişmiqyaslı enerji strategiyasının bir hissəsi olub-olmadığı da maraq doğurur.
Bu analoji durumdan çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri, bazarın liberalizasiyasının həmişə uğurlu olmamasıdır. Bəzən, yeni oyunçuların daxil olması, bazarın qəfil genişlənməsi və ya struktur problemləri səbəbindən müəyyən qeyri-sabitliklərə yol aça bilər. Hindistanın hazırkı cəhdi, keçmiş təcrübələrdən fərqli olaraq, dekarbonizasiya öhdəlikləri və enerji təhlükəsizliyinin dəyişən tərifləri kimi yeni amillərlə şərtlənmişdir. Bu kontekstdə, Hindistanın bu təşəbbüsünün nəticəsi olaraq, həm enerji bazarı stabilliyini qoruyub-saxlamaq, həm də ekoloji məqsədlərə nail olmaq üçün necə bir balans yaradacağı əsas sual olaraq qalır. Keçmişdəki liberalizasiya cəhdləri əsasən bazar səmərəliliyinə və qiymətə yönəlmişdisə, Hindistanın bu günkü addımı daha çox strateji və ekoloji məqsədləri önə çıxarır.
Hindistanın bu addımının qlobal dekarbonizasiya hədəfləri fonunda necə dəyərləndiriləcəyi maraq doğurur. Bir tərəfdən, daha çox sayda YDM-nin fəaliyyətə başlaması, yanacaq təchizatının mövcudluğunu artıraraq iqtisadi fəaliyyəti stimullaşdıra bilər. Digər tərəfdən, bu, daha çox fosil yanacaq istehlakı deməkdirmi, yoxsa Hindistanın yenilənə bilən enerji mənbələrinə keçid prosesini sürətləndirmək üçün müəyyən strategiyaları varmı? Məsələn, yeni YDM-lərin eyni zamanda elektrikli nəqliyyat vasitələri üçün şarj infrastrukturunu da özündə cəmləşdirəcəyi bir model tətbiq oluna bilərmi? Bu cür yanaşmalar, ölkənin enerji portfelini diversifikasiya etmək və ekoloji öhdəliklərini yerinə yetirmək baxımından necə bir imkan yaradır?
Şərh Yaz