Gündəm 27.06.2025

Dünyanı Müharibədən Böyük Böhran Gözləyir

Asiyada, Yaxın Şərq və Ukraynadakı müharibələrlə silkələnən ölkələr, daha dağıdıcı bir böhrana doğru irəliləyir. Regionun və dünyanın ən böyük iqtisadiyyatlarından olan Rusiya və Çindəki iqtisadi çətinliklər qar topu kimi böyüyərək uçquna çevrilmə riski daşıyır. Yaponiya bank böhranının qarşısını ala bilsə də, mərkəzi bank inflyasiyanı tamamilə cilovlaya bilməyib. Ekspertlər Asiyada yeni bir bank böhranının astanada olduğunu və növbəti 12 ay ərzində baş verə biləcəyini vurğulayırlar. Asiyadakı bu bank böhranının bütün dünyanı təsiri altına almaq təhlükəsi var.

2025-Cİ İLDƏ ƏMLAK SEKTORUNDA SON VƏZİYYƏT

Çində əmlak böhranı ölkəni cənginə alıb. Daşınmaz əmlak nəhəngləri son dövrlərdə maliyyə çətinlikləri ilə üzləşir. Evergrande müflis oldu, Country Garden və Vanke kimi şirkətlər isə borclarının restrukturizasiyası prosesindədirlər. Bu şirkətlərin bir çoxu xarici istiqraz öhdəliklərini yerinə yetirə bilmədi.

Yarımçıq qalan layihələr səbəbindən əhali arasında etimad itkisi artıb.

ÇİNDƏ DAŞINMAZ ƏMLAK SEKTORUNDAKİ BÖHRAN NECƏ BAŞLADI

Kriz 2020-ci ildə nəhəng tikinti firması Evergrandenin borclarını ödəyə bilməməsi ilə başladı. Çinli tikinti nəhəngləri uzun illər borc alaraq böyüdülər: Mənzillər hələ tikilmədən satılır, bu ilkin satışlardan əldə olunan gəlirlə yeni layihələrə başlanılırdı. Lakin 2020-ci ildə hökumət “Üç Qırmızı Xətt” adlı tənzimləməni tətbiq etdi: Şirkətlərin borc səviyyələri məhdudlaşdırılmağa başladı və kredit kanalları daraldıldı.

Bu da bir çox tikinti şirkətini likvidlik böhranına sürüklədi və nəhəng sayda yaşayış layihəsi yarımçıq qaldı. Əvvəllər "ev almaq investisiya aləti idi", indi isə insanlar qiymətlərin daha da düşəcəyindən qorxduqları üçün alım etmək istəmirlər. 2025-ci il etibarilə daşınmaz əmlak satışları 2019-cu ilə nisbətən 40%-dən çox azalıb. Boş mənzillərin sayı 60-70 milyon təxmin edilir. Nəticədə, yaranmış əmlak böhranı bank sistemini də zəiflədir.

BANKLAR VƏ KÖLGƏ FİNANS SİSTEMİ TƏZYİQ ALTINDADIR

Tikinti sektoruna yüksək həcmdə kredit verən banklar, ödənilməsi çətin kreditlər səbəbindən problemlər yaşayırlar. Kölgə bankçılıq adlandırdığımız qeyri-rəsmi borc mexanizmləri (trastlar, investisiya fondları) iflas edən developerlər səbəbindən çökür.

Çin hökuməti 2024-cü ilin sonuna kimi bəzi tədbirlər gördü: Məhdud maliyyə dəstəyi, faiz endirimi, “bitməmiş evlərin tamamlanması” üçün xüsusi fondlar yaradıldı. Lakin böyük bir xilasetmə paketi gəlmədi, çünki bu vəziyyət “mənəvi risk” yarada bilərdi: yəni borcla böyüyən şirkətləri mükafatlandırmış olardı.

RUSİYADA BANK SEKTORU UÇURUMA SÜRÜKLƏNİR

Rusiya iqtisadiyyatı da böyük böhrana doğru sürüklənir. Bloomberg-in məlumatına görə, növbəti 12 ay ərzində sistemli bir bank böhranının baş verə biləcəyi ehtimalı rus bankirlərini narahat edir. Bloomberg tərəfindən nəzərdən keçirilən sənədlərə və məmurların sözlərinə görə, ölkənin ən böyük bankları artan problemli kreditlər səbəbindən səssizcə həyəcan təbili çalmağa başlayıblar.

Şirkətlər və fərdi müştərilər yüksək faiz dərəcələri altında borclarını ödəməkdə çətinlik çəkirlər. Bloomberg-ə danışan mənbələr, vəziyyətin son dərəcə riskli olduğunu və şərtlər dəyişməzsə, növbəti il ərzində ölkə daxilində bir borc böhranının maliyyə sektoruna yayıla biləcəyini bildirirlər. Bunun əsas səbəbi isə Rusiyanın 3 ildir Ukraynada apardığı müharibədir. Avropa İttifaqı daha çox Rusiya bankına sanksiya tətbiq etməyi müzakirə edir.

BANKLAR PULLARINI ALMAQLAYIR

Bəzi böyük bankların daxili qeydlərinə görə, bir çox borclu ödənişlərini təxirə salır və ictimaiyyətə açıqlanan gecikmiş kredit dərəcələri bu mənzərəni gizlədir. Rusiya Mərkəzi Bankının məlumatına görə, banklar 2024-cü ildə 3.8 trilyon rubl ilə rekord mənfəət əldə etdilər.

Lakin daxili qiymətləndirmələr, kredit portfellərində sürətli bir daralma yaşandığını ortaya qoyur. 2025-ci ilin ilk iki ayında şirkət kreditləri 1.5 trilyon rubl azaldı. Hökumətin müharibə üçün etdiyi nəhəng xərclər müdafiə sənayesini canlandırarkən, özəl sektor şirkətləri yavaşlayan tələbat, artan xərclər və azalan ixrac gəlirləri ilə mübarizə aparmağa çalışırlar. Tikinti və sənaye sektorlarında nəzərəçarpacaq bir durğunluq yaşanır. Hərbi istehsal sahəsində də ilk dəfə bir tıxanıqlıq əlaməti ortaya çıxdı.

YAPONİYA MƏRKƏZ BANKI SİYASƏTİNİ SƏRTLƏŞDİRİR

Yaponiya Mərkəzi Bankı (BoJ), gözləntilər çərçivəsində qısamüddətli siyasət faizini dəyişdirməyərək, 2025-ci ilin yanvar ayındakı son artımından bəri eyni səviyyədə, yəni 0,5%-də saxladı. İnflyasiya gözləntilərinin orta səviyyədə artdığı bildirilən mətndə, düyü qiymətlərindəki artımlara diqqət yetirildi.

Həmçinin mətndə, uzun illər sürdürdüyü ultra-yumşaq pul siyasətini sərtləşdirmə cəhdlərinin bir hissəsi olaraq bankın 2026-cı ilin mart ayına qədər Yaponiya dövlət istiqrazlarının alımlarını hər rübdə 400 milyard yen azaltma planına sadiq qalacağı qeyd edildi. BoJ, 2026-cı ilin aprelindən sonrası üçün yeni bir plan açıqladı. 2026-cı ilin aprelindən etibarən Yaponiya dövlət istiqrazlarının geri alımını hər rübdə 200 milyard yen azaldacağını bildirdi. Beləliklə, aylıq istiqraz alımları 2027-ci ilin ilk rübünə qədər 2 trilyon yenə enəcək.

24 saat

Oxucu Şərhləri

Fuad Mustafayev

23.07.2025 23:33

Məqalədə Asiya iqtisadiyyatının qlobal böhran qarşısındakı həssaslığı əsas götürülür, lakin bu həssaslığın miqyasını dəstəkləyən konkret statistik məlumatlar çatışmır. Asiya iqtisadiyyatının yalnız mənfi cəhətlərinə diqqət yetirilməsi, potensial güclü tərəfləri və risklərin azaldılması üçün həyata keçirilə biləcək siyasi tədbirləri nəzərə almır. Çinin iqtisadi yavaşlamasının bölgəyə təsiri haqqında daha ətraflı təhlil tələb olunur. Ümumiyyətlə, məqalə daha dərin, ədədi və balanslaşdırılmış təhlil tələb edir.

Solmaz Mikayılova

23.07.2025 22:01

Məqalənin Asiya iqtisadiyyatının qlobal maliyyə sisteminə inteqrasiyasının artan həssaslığa səbəb olduğunu müəyyən etməsi əhəmiyyətlidir, lakin regional fərqlərin analizdə nəzərə alınmaması ümumiləşdirmələrin etibarlılığını şübhə altına alır. Çin və Hindistanın mövqeyinin Vyetnam və ya Laos kimi ölkələrdən kəskin fərqlənməsi, regional təsirlərin daha dəqiq qiymətləndirilməsi üçün daha çox fərqləndirmə tələb edir. Əlavə olaraq, ətraf mühit dəyişikliyi və enerji təhlükəsizliyi kimi amillər də nəzərə alınmalıdır ki, daha hərtərəfli təhlil əldə edilsin. Qısacası, təhlil daha çox regional nüanslar və əlavə təhdidlər daxil etməklə gücləndirilə bilər.

Orxan Mustafayev

23.07.2025 09:51

Maraqlı bir yazı. "Dünyanı müharibədən böyük böhran gözləyir" ifadəsi əlbəttə ki, diqqət çəkir. Lakin, Asiya iqtisadiyyatının bu "böyük böhran"a necə reaksiya verəcəyi barədə məqalədə kifayət qədər dərin araşdırma yoxdur. Çin və Hindistanın bir-birindən tamamilə fərqli iqtisadi modelləri və geosiyasi mövqeləri nəzərə alınaraq, onların bu böhranı necə yaşayacağı fərqli olacaqdır. Məqalədə bu fərqlər daha ətraflı şəkildə təhlil edilə bilərdi. Əgər "böyük böhran" həqiqətən qapıda idisə, əminəm ki, Asiyanın bazarları bununla bağlı əyləncəli, amma təəssüf ki, həqiqətən də dramatik bir hekayəni bizə danışacaqdır. Yazının maraqlı tərəflərindən biri də budur ki, bu hekayənin sonunu hələlik təxmin etmək çətindir.

Emil Əfəndiyev

23.07.2025 08:29

Maraqlı bir yazı. "Dünyanı müharibədən daha böyük bir böhran gözləyir" ifadəsi olduqca cəsarətli, hətta bir az da dramatikdir. Asiya iqtisadiyyatının roluna toxunduğunuz hissədə isə, bəlkə də daha spesifik misallar vermək, proqnozlarınızı daha inandırıcı edərdi. Məsələn, Çinin sürətli inkişafının davamlılığı və ya Hindistanın yüksələn iqtisadiyyatının qarşılaşa biləcəyi çətinliklər haqqında daha konkret analitik məlumatlar oxucular üçün faydalı olardı. Bir çoxları üçün "böyük böhran" ifadəsi biraz qeyri-müəyyən və hətta biraz "ağır" səslənir. Belə bir iddianı dəstəkləyən dəlilləri daha ətraflı təhlil etsəniz, məqalə daha etibarlı və oxunabilir olar.

Əli Şərifov

23.07.2025 07:56

Maraqlı bir araşdırma. Asiya iqtisadiyyatının qlobal maliyyə sistemindəki rolunun artması, həqiqətən, böhranlara həssaslığını artırır. Lakin məqalədə Asiya ölkələri arasında iqtisadi fərqlər kifayət qədər vurğulanmayıb. Çin və Hindistan kimi iqtisadi nəhənglərin mövqeyi, Vyetnam, Filippin və ya Laos kimi inkişaf etməkdə olan ölkələrdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Bu fərqləri nəzərə almadan, regional təsirlərin dəqiq qiymətləndirilməsi çətin görünür. Müharibədən kənarda, Asiya iqtisadiyyatını təhdid edən ətraf mühit dəyişikliyi və enerji təhlükəsizliyi kimi amillər haqqında əlavə məlumat vermək məqalənin dəyərini daha da artırar.

Arif Paşayev

23.07.2025 07:01

Məqalədə qlobal iqtisadiyyatın üzləşdiyi çətinliklər haqqında narahatlıq doğuran məqamlar qeyd olunsa da, Asiya iqtisadiyyatının vəziyyəti ilə bağlı təsvirin həddindən artıq qaranlıq olduğuna inanıram. Bəli, enerji qiymətlərinin artması və inflyasiya Asiya ölkələrini də təsir edir, lakin bəzi ölkələrin böyük daxili bazarları və güclü ixrac potensialı bu çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün əhəmiyyətli dərəcədə güclü bir baza təmin edir. Məqalədə konkret olaraq hansı Asiya ölkələri müzakirə olunur və onların iqtisadiyyatının zəifləməsi üçün nə dərəcədə əsaslı sübutlar təqdim olunur? Fərqli iqtisadiyyatlara yanaşmanın daha nüanslı bir təhlili, daha dolğun və obyektiv bir şəkil yaradardı. Əlavə olaraq, bəzi Asiya ölkələrinin yaşıl texnologiyalara yönəlməsi və rəqəmsal iqtisadiyyatın sürətli inkişafı müsbət amillər kimi nəzərə alınmalıdır.

Rauf Şabanov

23.07.2025 06:47

Maraqlı bir yazı. "Dünyanı müharibədən böyük böhran gözləyir" başlığı həqiqətən də diqqəti cəlb edir, amma Asiya iqtisadiyyatının bu böhranla necə mübarizə aparacağı məsələsi biraz qaranlıq qalıb. Məqalədə qeyd olunan amillər əlbəttə ki, ciddi problemlərdir, amma Asiya ölkələrinin son illərdəki elastikliyi və sürətli bərpa qabiliyyəti nəzərə alınmalıdır. Məsələn, Çinin pandemiyadan çıxış strategiyası nəticəsində baş verən sürətli iqtisadi yüksəliş və ya Hindistanın davamlı iqtisadi artımı haqqında daha ətraflı məlumat olmadan, böhranın Asiya iqtisadiyyatına təsirini tam olaraq qiymətləndirmək çətindir. Yəni, dünya sonuna doğru sürüşərkən, Asiya bazarlarında alış-veriş etmək üçün "nə vaxt əlverişli vaxtdır?" sualı ortaya çıxır, elə deyilmi? Daha konkret və dəqiq iqtisadi proqnozlar və statistikalar olmadan, bu başlıq altında olan iddia qədər dramatik bir açıqlama bir az həddindən artıq optimist görünür.

Könül Salahova

23.07.2025 03:58

Maraqlı bir yazı. Asiya iqtisadiyyatının qlobal böhranın təsiri altında qalması ehtimalını vurğulamaq yaxşı olsa da, yazıdakı proqnozların əsasını təşkil edən konkret iqtisadi göstəricilər və modellər haqqında daha ətraflı məlumat vermək faydalı olardı. Məsələn, Çinin artan daxili borcu və ABŞ-la olan ticarət gərginliyinin Asiya bölgəsinin iqtisadi sabitliyinə təsiri barədə konkret rəqəmlər və ya statistik məlumatlar istərdim. Həmçinin, yazıda qeyd olunan "böyük böhran"ın nə dərəcədə real olduğunu və potensial təsirinin şiddətinin qiymətləndirilməsində hansı meyarlardan istifadə olunduğu aydın deyil. Bu məqamları dəqiqləşdirmək, yazının etibarlılığını və oxucunun başa düşməsini artırar.

Günel Muradova

23.07.2025 01:32

Maraqlı bir yazı. Asiya iqtisadiyyatının qlobal sistemdəki həssaslığını vurğulamaq vacibdir. Lakin, yazı Asiyanın müxtəlif ölkələri arasında iqtisadi güc və dayanıqlılıq səviyyələrindəki fərqləri kifayət qədər əks etdirmir. Məsələn, Çinin iqtisadi təsiri ilə, məsələn, daha kiçik Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinin təsiri arasında fərq açıq şəkildə göstərilməlidir. Bundan əlavə, yazıdakı proqnozlar üçün istifadə edilən metodologiya və məlumat mənbələrinə dair daha ətraflı məlumat faydalı olardı. Qlobal miqyasda böyük bir böhranın ehtimalına dair arqument daha möhkəm əsaslarla təsdiq edilə bilərdi.

Adil Şıxəliyev

23.07.2025 01:19

Maraqlı bir yazı, şübhəsiz. Asiya iqtisadiyyatının qlobal böhran əvvəlindəki həssaslığını vurğulamaq əsasən düzgündür, lakin yazıda bu həssaslığın miqyasına dair dəqiq rəqəmlər və ya konkret statistik məlumatlar çatışmır. Məsələn, Çinin iqtisadi yavaşlama həcmi və bu yavaşlamanın qonşu ölkələrə necə təsir edəcəyi barədə daha ətraflı təhlil olmadan, Asiya iqtisadiyyatının böhran qarşısındakı mövqeyi haqqında tam aydınlıq əldə etmək mümkün deyil. Bundan əlavə, yazı yalnız mənfi cəhətlərə yönəlib; Asiya ölkələrinin potensial güclü tərəfləri və böhranın təsirlərini azaltmaq üçün həyata keçirə biləcəkləri siyasi tədbirlər haqqında da müzakirə edilməlidir. Müəllif Asiya bazarlarının müxtəlifliyini və potensial daxili gücünü nə dərəcədə nəzərə alıb?