Fransanın prezidenti Emmanuel Makronun
Fələstin Dövlətinin prezidenti Mahmud Abbasa göndərdiyi məktubla ölkəsinin
Fələstini dövlət olaraq tanıyacağını bildirməsi beynəlxalq aləmdə yeni bir dövrün qapısını aralayıb. Dəstək bəyanatları və reaksiyalardan sonra bu qərarın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında elan ediləcəyi gözlənilir. Bununla da
Fransa, dünyanın yeddi ən böyük iqtisadiyyatına malik G7 ölkələri arasında
Fələstini tanıyan ilk ölkə olacaq. Bəs
Fələstinin dövlət olaraq
tanınması nə deməkdir?
Tanıyan Ölkə Sayı 149-a Çatacaq
Bu tarixi addımla birlikdə
Fələstini tanıyan ölkə sayı 149-a yüksələcək. Hazırkı vəziyyətdə BMT-yə üzv 193 ölkədən 148-i
Fələstini dövlət olaraq tanıyıb. Türkiyə isə
Fələstinin 1988-ci ildə müstəqillik elan etdiyi günlərdən bəri ən güclü müdafiəçilərindən biri kimi önə çıxır.
Tanınmanın Mənası Nədir?
Fələstinin dövlət olaraq
tanınması, beynəlxalq hüquq baxımından bir dövlətin diplomatik legitimlik qazanması deməkdir.
Tanınma sayəsində bir dövlət beynəlxalq təşkilatlara üzvlük üçün müraciət edə, səfirliklər aça və digər ölkələrlə bərabər səviyyədə diplomatik əlaqələr qura bilir.
Fələstin Xalqının Suverenliyinə Dəstək
Bəzi ölkələr bu cür
tanınmaların "simvolik" olduğunu müdafiə etsələr də,
Fələstin üçün bu
tanınma həyati əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bu,
Fələstin xalqının öz müqəddəratını təyin etmək hüququnun və suverenlik axtarışının dünya miqyasında dəstəklənməsi anlamına gəlir.
İki Dövlətli Həll Yenidən Gündəmdə
Makronun bu addımı, uzun müddətdir təxirə salınmış olan "iki dövlətli həll" variantını yenidən dünya ictimaiyyətinin gündəminə gətirib. 1967-ci il sərhədləri əsasında, müstəqil bir
Fələstin Dövlətinin qurulmasını nəzərdə tutan bu həll, Türkiyə də daxil olmaqla bir çox ölkə tərəfindən dəstəklənir.
Fransanın qərarı, 28-30 iyul tarixlərində keçiriləcək Beynəlxalq
Fələstin Konfransının ərəfəsinə təsadüf edib. Bu konfransda
Fələstinin
tanınması və müstəqil dövlət olaraq qəbul olunması mövzusunun yenidən gündəmə gətiriləcəyi gözlənilir.
İsrail və ABŞ-dan Qəzəbli Reaksiyalar
Qərarın elan edilməsindən sonra İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu
Fransanı hədəf alaraq, "Fələstini bu şərtlərdə
tanımaq, İsrailin yox edilməsi üçün atılmış bir addımdır" ifadələrini işlədib.
ABŞ-ın dövlət katibi Marko Rubio isə
Fransanın qərarını "7 Oktyabr hücumlarının qurbanlarına atılmış bir sillə" olaraq xarakterizə edib. ABŞ prezidenti Donald Tramp isə Makronun qərarının "heç bir əhəmiyyəti olmadığını" bildirib. Vaşinqton administrasiyası,
Fələstinin dövlət statusuna yalnız İsraillə aparılacaq birbaşa danışıqlar nəticəsində nail ola biləcəyini müdafiə edir.
İngiltərədə Siyasi Təzyiq Artır
Birləşmiş Krallıqda əsas müxalifət lideri Keyr Starmer,
tanınma qərarının atəşkəs və sülh prosesi ilə birlikdə dəyərləndirilməli olduğunu bildirir. Lakin İngiltərədə 220-dən çox millət vəkili hökumətə
Fransanın yolunu izləməsi çağırışında bulunub. London administrasiyası hələlik konkret mövqe sərgiləməyib.
Türkiyə, Fələstini Tanıyan İlk Ölkələrdən
Türkiyə,
Fələstinin müstəqillik elan etdiyi 15 noyabr 1988-ci il tarixindən etibarən bu dövləti tanıyan ilk ölkələr arasında yer alıb. Eyni zamanda,
Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) ilə 1975-ci ildən bəri diplomatik əlaqələrini davam etdirir. Qüdsdəki baş konsulluğunu faktiki olaraq səfirlik səviyyəsinə qaldıran Türkiyə, hər platformada
Fələstinin haqlı mübarizəsinə dəstək verir.
2012-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında keçirilən səsvermə ilə
Fələstinə "üzv olmayan müşahidəçi dövlət" statusu verilmişdi. Türkiyə bu səsvermədə "bəli" səsi verərək
Fələstinin statusunun yüksəldilməsində qabaqcıl ölkələrdən biri olub. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan da BMT və İƏT başda olmaqla bir çox beynəlxalq zirvədə,
Fələstinin tam müstəqil bir dövlət olaraq
tanınması çağırışları edir.
Tanımayan Ölkələr Hələ də Çoxdur
Fələstin hələ də Almaniya, Kanada, İngiltərə, Hollandiya, Yaponiya, Cənubi Koreya və Avstraliya kimi bir çox Qərb ölkəsi tərəfindən dövlət olaraq tanınmır. Bu ölkələr,
tanınmanın yalnız "İsraillə aparılacaq birbaşa danışıqlar nəticəsində mümkün ola biləcəyi" görüşünü müdafiə edirlər. Lakin İsrailin mövcud hökuməti altında bu danışıqların başlaması demək olar ki, qeyri-mümkün görünür.
Fələstini BMT-də Əngəlləyən Veto
2024-cü ildə BMT Baş Assambleyasında
Fələstinin tam üzvlük müraciəti müzakirə edilərkən, ABŞ-ın Təhlükəsizlik Şurasındakı vetosu prosesi dayandırıb.
Fransa, Yaponiya və Cənubi Koreya qərara dəstək vermişdi. Lakin BMT sistemi gərəyi, daimi üzvlərin vetosu olmadan bu cür qərarlar qüvvəyə minə bilmir.
BMT Təhlükəsizlik Şurası
Fələstini Hansı Ölkələr Tanıyır?
Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv 193 ölkədən 148-i
Fələstini rəsmi olaraq dövlət olaraq tanıyır. Bu ölkələr arasında Ərəb Birliyi, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və Qoşulmama Hərəkatı üzvləri liderlik edir. Əfqanıstan, Əlcəzair, Anqola, Antiqua və Barbuda, Argentina, Bahamalar, Bəhreyn, Banqladeş, Barbados, Belarus, Beliz, Benin, Butan, Boliviya, Bosniya və Herseqovina, Botsvana, Braziliya, Bruney, Burkina Faso, Burundi, Kamboca, Kamerun, Kanada, Kabo-Verde, Çad, Çili, Çin, Kolumbiya, Komor adaları, Konqo (Brazzavil), Konqo (Kinşasa), Kosta Rika, Fil Dişi Sahili, Kuba, Dominika, Dominikan Respublikası, Ekvador, Misir, Salvador, Ekvatorial Qvineya, Eritreya, Efiopiya, Fici, Qabon, Qambiya, Qana, Qrenada, Cənubi Afrika, Cənubi Sudan, Qvatemala, Qvineya, Qvineya-Bisau, Qayana, Haiti, Honduras, Xorvatiya, İslandiya, İndoneziya, İraq, İran, İrlandiya, Yamayka, İordaniya, Qazaxıstan, Keniya, Kiribati, Küveyt, Qırğızıstan, Laos, Livan, Lesoto, Liberiya, Liviya, Lüksemburq, Madaqaskar, Malavi, Malayziya, Maldiv adaları, Mali, Malta, Marşal adaları, Mavritaniya, Mavriki, Meksika, Mikroneziya, Moldova, Monako, Monqolustan, Monteneqro, Mərakeş, Mozambik, Myanma, Namibiya, Nauru, Nepal, Niger, Nigeriya, Norveç, Oman, Pakistan, Palau, Panama, Papua Yeni Qvineya, Paraqvay, Peru, Filippin, Polşa, Portuqaliya, Qətər, Rumıniya, Rusiya, Ruanda, Sent-Kits və Nevis, Sent-Lüsiya, Sent-Vinsent və Qrenadinlər, Samoa, San-Marino, San-Tome və Prinsipi, Səudiyyə Ərəbistanı, Seneqal, Serbiya, Seyşel adaları, Syerra-Leone, Sinqapur, Slovakiya, Sloveniya, Solomon adaları, Somali, Şri-Lanka, Sudan, Surinam, Suriya, Tayland, Toqo, Tonqa, Tunis, Türkiyə, Türkmənistan, Tuvalu, Uqanda, Ukrayna, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Uruqvay, Özbəkistan, Vanuatu, Venesuela, Vyetnam, Yəmən, Zambiya və Zimbabve kimi ölkələr yer alır.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Bundan əlavə, Fransa'nın iqtisadi maraqları bu qərarında nə dərəcədə rol oynayıb? Fələstinlə artan iqtisadi əlaqələr və ya İsrail ilə mövcud əlaqələrin balanslaşdırılması bu qərarda nə qədər əhəmiyyətlidir? Beşillik, onillik perspektivdə bu tanınmanın regiondakı iqtisadi və siyasi tarazlığı necə dəyişəcəyini proqnozlaşdırmaq nə qədər mümkün, yaxud da etibarlıdır?
Nəhayət, BMT Baş Assambleyasında bu qərarın qəbul edilməsi və beynəlxalq təzyiqin artması həqiqətən də Fələstin dövlətinin yaradılmasına gətirib çıxaracaqmı, yoxsa daha uzunmüddətli bir prosesin başlanğıcı olacaqmı? Fələstin məsələsində konstruktiv nəticə əldə etmək üçün daha nə kimi alternativ yollar mövcuddur?
Fələstin-İsrail münaqişəsinin ədalətli və davamlı bir həlli üçün, Fələstin dövlətinin tanınması ilə yanaşı, həm də iqtisadi inkişafı dəstəkləyən konkret tədbirlərə ehtiyac var. Məsələn, beynəlxalq ictimaiyyət, Fələstin iqtisadiyyatının inkişafına yönəlmiş böyük miqyaslı investisiya proqramlarını maliyyələşdirə bilər. Bu, Fələstin xalqının həyat səviyyəsini yüksəltməklə yanaşı, gələcək əməkdaşlıq üçün əlverişli mühit yaradardı. Bundan əlavə, həm İsrail, həm də Fələstin üçün qarşılıqlı fayda gətirəcək iqtisadi layihələrin həyata keçirilməsi üçün konkret mexanizmlər yaradılmalıdır. Yalnız tək bir dövlətin tanınması, əslində, münaqişənin kökündə olan problemləri həll etmir.
Bununla belə, gəlin məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə alaq: Fransa'nın bu addımı nə dərəcədə real siyasi təsiri olacaq və ya sadəcə simvolik bir jest olaraq qalacaq? Fələstin-İsrail münaqişəsinin həlli üçün həqiqi və davamlı bir sülh təşəbbüsünə çevrilməsi üçün konkret və yerinə yetirilə bilən tədbirlər nəzərə alınmayıb. Beynəlxalq təzyiq, həmçinin, İsrailin mövqeyinə və potensial reaksiyalarına necə təsir edəcək və bu reaksiyalar, öz növbəsində, sülh danışıqlarına necə təsir edəcək, bu suallar cavabsız qalır. Simvolik tanımanın uzunmüddətli təsiri və real siyasi dəyişikliklərin olmaması riski də düşünülməlidir.
Bundan əlavə, G7 ölkələri arasında ilk olaraq Fələstini tanıyan ölkə olma Fransa üçün hansı üstünlükləri və ya mənfi cəhətləri gətirə bilər? Bu qərarın Fransa-İsrail münasibətlərinə və Fransa-Amerika münasibətlərinə potensial təsiri nə olacaq? Əvvəlki illərdə baş vermiş oxşar beynəlxalq hadisələrlə müqayisə etmək üçün daha çox məlumat lazımdır. Məsələn, digər Avropa ölkələrinin Fələstinə münasibəti necə olub və bunun Fransa qərarına təsiri nə qədərdir?
Bu açıqlamanın gerçək təsirinin ölçülməsi üçün BMT Baş Assambleyasının qərarının necə səslənəcəyini və beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyasını gözləmək lazımdır. Bəs əgər BMT Baş Assambleyası bu qərarı dəstəkləməsə, Fransa hökumətinin gələcək addımları necə olacaq?
Ona görə də, Fələstin dövlətinin tanınması prosesini sadəcə bir siyasi qərar kimi deyil, uzunmüddətli perspektivli, hərtərəfli və praktik bir planın tərkib hissəsi kimi görmək vacibdir. Bu plan, İsrail-Fələstin münaqişəsinin bütün tərəflərini (o cümlədən, əhalinin bütün seqmentlərini və regional tərəfdaşları) masa ətrafında bir araya gətirən mərhələli bir proses olmalıdır. Bu prosesdə, ərazi məsələləri, suverenlik, qaçqınlar və təhlükəsizlik kimi əsas məsələlər konkret və razılaşdırılmış şəkildə müzakirə edilməli və hər bir mərhələdə qarşı tərəflərin riayət etməli olduğu dəqiq və bağlayıcı mexanizmlər hazırlanmalıdır. Yalnız bu yolla tanınmanın səmərəli olması və uzunmüddətli sülhə gətirib çıxarması təmin edilə bilər.
Şərh Yaz