ABŞ Envoyu Steve Witkoff Atəşkəs Danışıqlarını Dayandırdı
Amerika Birləşmiş Ştatlarının xüsusi nümayəndəsi Steve Witkoff,
Qəzzada müvəqqəti
atəşkəs əldə etmək məqsədi daşıyan danışıqları dayandırdığını açıqlayıb. Witkoff, Həmasın son təklifinin “
atəşkəsə nail olmaq istəksizliyini” göstərdiyini bildirib. Bu bəyanat, İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun ofisinin də danışıqlar komandasını Qətərdən geri çağırdığını elan etməsindən bir neçə saat sonra verilib. Həmas tərəfindən hələlik heç bir rəsmi şərh gəlməyib. Qeyd edək ki, Həmas dəfələrlə İsraili
atəşkəs razılaşmasını əngəlləməkdə günahlandırıb.
Daha əvvəl Həmas,
vasitəçilər olan Qətər, Misir və ABŞ tərəfindən irəli sürülən
atəşkəs çərçivəsinə ən son cavabını təqdim etmişdi. Netanyahu ofisi bu cavabın alındığını və nəzərdən keçirildiyini təsdiqləsə də, heç bir tərəf təklifin məzmununu açıqlamamışdı. İsrailin
Qəzzaya tətbiq etdiyi sərt məhdudiyyətlər fonunda humanitar və aclıq böhranının kəskinləşməsi səbəbindən həm İsrail, həm də Həmas beynəlxalq ictimaiyyətin təzyiqi altındadır.
Humanitar Böhran Dərinləşir və Alternativ Seçimlər
2023-cü ilin oktyabrında İsrailin
Qəzzaya qarşı müharibəyə başlamasından bəri, ərazidə ən azı 115 nəfər qidalanma çatışmazlığından həyatını itirib. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və yardım agentlikləri
Qəzza sakinlərinin kütləvi aclıqla üzləşdiyi barədə xəbərdarlıq ediblər. Diplomatik təcrübəsi olmayan iş adamı Steve Witkoff, verdiyi açıqlamada “
vasitəçilər böyük səy göstərsələr də, Həmas koordinasiyalı görünmür və xoşniyyətlə hərəkət etmir” deyib. O əlavə edib ki, ABŞ girovları geri gətirmək və
Qəzza xalqı üçün daha sabit bir mühit yaratmaq üçün “alternativ variantları nəzərdən keçirəcək”, lakin təfərrüatları açıqlamayıb. Witkoff, ABŞ-ın
Qəzzadakı müharibəyə son qoymaqda qətiyyətli olduğunu vurğulayaraq, Həmasın “bu eqoist şəkildə hərəkət etməsinin bir ayıb olduğunu” qeyd edib.
Danışıqlar və Gələcək Perspektivlər
Müzakirədə olan hazırkı təklifin, Həmasın 10 sağ girovu və 18 nəfərin cəsədini azad edəcəyi 60 günlük bir
atəşkəsi nəzərdə tutduğu bildirilir. Bunun müqabilində, İsrail tərəfindən həbsdə olan Fələstinlilər azad ediləcək və iki tərəf uzunmüddətli bir
atəşkəs barədə danışıqlar apararkən yardım tədarükü artırılacaq. Danışıqların ilişib qaldığı dəqiq nöqtə dərhal bəlli olmasa da, hər iki tərəfin rəsmiləri daha əvvəl hər hansı yeni
atəşkəsdən sonra nələrin baş verəcəyi ilə bağlı mübahisələrə işarə etmişdilər. İsrail, belə bir məqsədin qeyri-real olması barədə xəbərdarlıqlara baxmayaraq, Həmasın tamamilə məğlub edilməsini hədəfləyərək
Qəzzada uzunmüddətli hərbi mövcudluğunu planlaşdırdığını dəfələrlə bildirib.
Bu ayın əvvəlində İsrailin müdafiə naziri İsrail Katzın, tənqidçilərin beynəlxalq hüququ pozacağını bildirdiyi
Qəzza daxilində “humanitar şəhər”ə Fələstinlilərin məcburi köçürülməsi planını təqdim etdiyi qeyd olunur. İsrail hökuməti, bu planın
atəşkəs danışıqlarını pozacağı və
Qəzzada hələ də girov saxlanılan şəxslərin azad edilməsinə mane olacağı qorxusu ilə ölkə daxilində də təzyiqlərlə üzləşib. Al Jazeera-nın Vaşinqtondan verdiyi məlumata görə, ABŞ-ın danışıqlardan çəkilməsinin “danışıq taktikası” olub-olmadığı hələ də bəlli deyil. Müxbir Şihab Rattansi, “ABŞ prezidenti Donald Trampın Fələstinlilərin etnik təmizlənməsini, yəni öz sözləri ilə desək, ‘özünü deportasiyasını’ istisna etmədiyini bilirik” deyərək vəziyyəti şərh edib. O, “Hazırda, bunun bir danışıq mövqeyi, yoxsa danışıqların sonu olduğunu bilmirik” deyə əlavə edib. İsrailin
Qəzzada davam edən müharibəsi, 2023-cü il oktyabrın 7-də Həmasın İsrailin cənubuna hücumu nəticəsində 1,139 nəfərin həlak olmasından sonra başlayıb və bu tarixdən bəri ən azı 59,587 Fələstinlinin ölümünə səbəb olub. Bu həftə 100-dən çox yardım qrupu, İsrailin yardıma qoyduğu məhdudiyyətləri anklavda “kütləvi aclıq”la əlaqələndirib.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Witkoffun "atəşkəsə nail olmaq istəksizliyi" iddiası subyektivdir və daha ətraflı dəlillər tələb edir. Həmasın təklifini açıq şəkildə təqdim etməklə yanaşı, ABŞ və İsrailin təkliflərə verdiyi reaksiyaların və onların arxasındakı motivlərin də ətraflı təhlili vacibdir. Bu, hər iki tərəfin mövqelərinə obyektiv baxış imkanı yaradar.
Konstruktiv bir həll yolu olaraq, beynəlxalq bir vasitəçiliyin köməyi ilə "addım-addım" yanaşmasını təklif edərdim. Bu yanaşma, hər iki tərəfin qəbul edə biləcəyi kiçik, tədricən artan razılaşmalara əsaslanar. Məsələn, əvvəlcə humanitar yardımların maneəsiz çatdırılması, əsirlərin azad edilməsi kimi qarşılıqlı fayda təmin edən addımlar atıla bilər. Bu yanaşma, daha böyük və daha çətin məsələlərə daha sonra keçmədən əvvəl, etimadın qurulmasına və dialoq kanallarının açılmasına imkan yaradar. Belə bir yanaşma, hər iki tərəfin "bütün və ya heç bir şey" mövqeyindən uzaqlaşmasına kömək edə bilər.
Bütün bunları nəzərə alaraq, gələcək üçün bu sualı vermək vacibdir: regional siyasi və iqtisadi vəziyyətin dəyişmədən, Qəzza zolağında uzunmüddətli sülhün əldə edilməsi üçün hansı konstruktiv və real siyasi strategiya tətbiq oluna bilər?
Daha konstruktiv yanaşma üçün, beynəlxalq bir vasitəçinin – BMT kimi qurumun – həm Həmas, həm də İsrail ilə birgə danışıqlar aparması və qarşılıqlı etimadın bərpasına yönəlmiş bir yol xəritəsi hazırlaması təklif oluna bilər. Bu yol xəritəsi, humanitar yardımların təmin olunması, əsirlərin azad edilməsi, uzunmüddətli bir atəşkəsə aparan addımlar kimi konkret məsələləri əhatə edə bilər. Bu yanaşma, hər iki tərəfin də narahatlıqlarını nəzərə almaqla, daha davamlı bir sülhə nail olma ehtimalını artıra bilər. Tərəflərin öz mövqelərini qorumağa davam etməsinin əvəzinə, ortaq bir məqsəd üzərində işləməyə təşviq edilməsi vacibdir. Yalnız təkliflərin müqayisəsinə və ittihamlara əsaslanan yanaşma, problemin həllinə yox, daha çox gərginliyin artmasına səbəb olacaq.
2014-cü ildəki danışıqlar prosesinin də böyük ölçüdə Misirin vasitəçiliyi ilə aparıldığı və bir çox səbəblərdən, o cümlədən tərəflərin fərqli məqsəd və prioritetlərinə görə uğursuzluğa düçar olduğu diqqət çəkir. Bu hadisənin dərsinə gəldikdə, tərəflər arasındakı etimadın bərqərar edilməsinin və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan dialoqun əhəmiyyətini vurğulamaq olar.
Lakin, hazırkı vəziyyətin 2014-cü ildən fərqləndiyi nöqtələr də mövcuddur. Məsələn, ABŞ-ın bu dəfə danışıqlarda daha fəal rol oynaması və Həmasın təklifini rədd etmə səbəblərinin daha aydın şəkildə açıqlanması, vəziyyətin gedişatına təsir edə bilər. Məqalədə Həmasın təklifinin məzmunu haqqında ətraflı məlumat verilməməsi, bu fərqləri daha dəqiq təhlil etməyə mane olur. Həmçinin, regional və beynəlxalq geosiyasi vəziyyətin dəyişməsinin danışıqların gedişatına potensial təsirlərini nəzərə almaq vacibdir. Bu amillər nəzərə alınmadan hazırkı vəziyyətin 2014-cü il hadisəsi ilə sadəcə analoji qurmaq yetərli deyil.
Bu baxımdan, həm ABŞ, həm də İsrail üçün daha konstruktiv bir yanaşma, hər iki tərəfin maraqlarını nəzərə alan, üçüncü tərəfin vasitəçiliyi ilə davamlı və əhatəli danışıqlar platformasının qurulması olardı. Bu platformada, yalnız hərbi və humanitar məsələlər deyil, iqtisadi inkişaf, infrastrukturun bərpası, siyasi məhbusların azad edilməsi kimi uzunmüddətli həllərə yönəlmiş müzakirələr aparıla bilər.
Mümkündür ki, Həmasın təklifində gizli gündəmlər və ya qeyri-aşkar şərtlər var idi. Lakin, bu təklifin tam mətninin açıq şəkildə yayımlanması və müstəqil təhlillərə açıq olması şəffaflığın artırılmasına, hər hansı bir yanlış anlaşılmanın aradan qaldırılmasına və sülh prosesinin daha ədalətli və effektiv olmasına kömək edə bilər. Yəni, yalnız "istəksizlik" bəyanatı ilə deyil, konkret dəlillərə əsaslanan tənqid və anlayışlı əks-təklif ilə çıxış etmək daha məqsədəuyğundur.
Şərh Yaz