Təcrübəli Astronavt Cim Lovell Vəfat Edib
Cim Lovellin avqustun 7-də İllinoys ştatının Leyk Forest şəhərində vəfat etdiyi bildirilib. Ölüm səbəbi hələ açıqlanmayıb.
Ailəsinin Duyğulu Açıqlaması
Ailəsi məxfiliyi qorumaq tələbi ilə bildirib ki, “Əziz atamız, Hərbi Dəniz Qüvvələrinin kapitanı Ceyms A. “Cim” Lovell, dənizçi pilot, astronavt, lider və kosmos tədqiqatçısı idi. Biz onun inanılmaz həyatı və karyera nailiyyətləri, xüsusilə insanlı kosmos uçuşlarında qabaqcıl liderliyi ilə fəxr edirik. Lakin bizim üçün o, ata, baba və ailəmizin lideri idi. Ən əsası, o, bizim qəhrəmanımız idi. Onun sarsılmaz nikbinliyini, yumor hissini və hər birimizin qeyri-mümkünü bacaracağımızı düşündürən davranışını çox darıxacağıq. O, həqiqətən də misilsiz idi.”
Apollon 13 Missiyasının Dramatik Anları
Apollon 13 missiyasına komandanlıq etməzdən əvvəl Lovell Cəmini 7, Cəmini 12 və Apollon 8 missiyaları ilə kosmosda olub, NASA astronavtları arasında tanınmış sima idi. Apollon 13 NASA-nın üçüncü uğurlu insanlı Ay enişi olmalı idi. Lakin missiya zamanı, ekipajın servis modulunda olan bir oksigen çəni Yerdən təxminən 322 min kilometr uzaqlıqda partladı. Lovell, missiya idarəetmə mərkəzi ilə əlaqə yaradaraq vəziyyəti "Hyuston, bir problemimiz var" sözləri ilə bildirdi. Partlayış enerji təchizatını və digər həyat dəstək sistemlərini sıradan çıxardı. Missiya komandası Ay səthinə eniş planından imtina edərək bir neçə mühərrik alışması ilə Ayın uzaq tərəfini dolandı və Yerə qayıtma marşrutuna keçdi.
Qəhrəmanlıq Hekayəsinin İrsi
Üç nəfərlik ekipaj, çən partlayışından təxminən üç gün sonra Cənubi Sakit Okeana yüksək riskli bir eniş etdi. Bu hadisə Apollon missiyalarının "uğurlu uğursuzluq" kimi tanınan hekayəsi oldu. Bu dramatik missiya, 1995-ci ildə Ron Hovardın rejissorluğu ilə çəkilən "Apollon 13" filmində ekranlaşdırıldı. Filmdə Lovell rolunu Tom Henks canlandırıb, lakin Lovell ekipajı xilas edən "USS İvo Cima" gəmisinin kapitanı kimi qısa bir rolda çıxış edib.
Tom Henks cümə günü İnstaqramda etdiyi açıqlamada bildirib: "Bəzi insanlar cəsarət edir, xəyal qurur və digərlərini özümüz gedə bilməyəcəyimiz yerlərə aparırlar. Cim Lovell bir müddət planetimizdəki digər insanlardan daha uzağa və daha uzun müddətə kosmosda olan belə bir insan idi." O, Ay səthinə heç vaxt çatmadı. 2008-ci ildə CNN-ə verdiyi müsahibədə, Apollon 8-in 40-cı ildönümündə, son missiyasının "uğursuzluq" olması səbəbindən illərlə içində bir acı hiss etdiyini etiraf edərək "İki dəfə gəlinin rəfiqəsi oldum, amma heç vaxt özüm gəlin ola bilmədim" deyib. Lakin daha sonra, ekipajın Yerə təhlükəsiz qayıtması ilə Apollon 13 missiyasının nə qədər böyük bir uğur olduğunu başa düşdüyünü qeyd edib. Bu, onun karyerasında dönüş nöqtəsi olaraq qəbul edildi.
Oxucu Şərhləri
Bu məlumatlar əsasən NASA-nın rəsmi arxivlərindən, o cümlədən Apollon proqramı ilə bağlı sənədlərdən və Lovellin özünün verdiyi müsahibələrdən və məlumatlardan əldə edilmişdir. Apollon 13 missiyasının dramatik xüsusiyyətləri və "Hyuston, bir problemimiz var" ifadəsinin mənşəyi məqalənin əsas mövzusunu təşkil edir.
Lakin məqalədə bu hadisənin daha geniş konteksti, yəni kosmik səyahətlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün hansı tədbirlərin görüldüyü və Lovellin bu sahəyə verdiyi töhfələrin davamlılığı haqqında əlavə məlumat verilmir. Məsələn, Apollo 13 missiyasından sonra kosmik agentliklərin təhlükəsizlik protokollarında hansı yeniliklər edildi və bu yeniliklərin nə qədər effektiv olduğu barədə məlumat olsaydı, məqalənin dəyəri daha da artardı. Ola bilsin ki, Lovellin özü də gələcək missiyaların təhlükəsizliyini artırmaq üçün hansısa təkliflərlə çıxış edib? Bu cür əlavə detallar, onun kosmos tədqiqatları tarixindəki yerini daha aydın şəkildə ortaya qoyardı.
Lovellin təcrübəsi və baş verən böhranı idarə etməsi, əslində faciə ilə nəticələnə biləcək bir vəziyyətin necə uğurla idarə oluna biləcəyinə dair bir dərs idi. O, risklərlə dolu bir missiyanı canlı bitirməyi bacardı. Qrisom və onun həmkarlarının faciəsi isə, texniki təhlükəsizlik və təlimin nə qədər kritik olduğunu vurğuladı. Bu iki hadisə arasındakı oxşarlıq, kosmosda hər zaman gözlənilməzliklərin ola biləcəyini və bu risklərə qarşı hər zaman hazırlıqlı olmaq lazım gəldiyini göstərir. Lovellin həyatı, kosmosun qəhrəmanlıq dolu, lakin eyni zamanda böyük təhlükələr gətirən bir sahə olduğunu xatırladır.
Qlobal səviyyədə baxsaq, məsələn, ABŞ-ın Apollo proqramı ilə kosmosda irəlilədiyi dövrdə, SSRİ də öz kosmik proqramını inkişaf etdirirdi. Bu iki gücün kosmos yarışındakı mübarizəsi, həm texnoloji inkişafı sürətləndirdi, həm də daxili ictimai-siyasi mühitə təsir etdi. Lovell kimi astronavtların hər bir addımı, milli qürurun və məqsədyönlülüyün simvolu idi. Bu gün, dövlətlərin kosmos proqramlarına sərmayəsi və bu sahədəki marağı nisbətən dəyişmişdir. Özəl şirkətlərin (SpaceX, Blue Origin kimi) kosmosda aktivləşməsi, bu sahəyə yeni bir dinamika qatsa da, dövlət tərəfindən idarə olunan böyük kosmik missiyalarda astronavtların cəmiyyətdəki yeri və dəyəri ilə bağlı fərqliliklər yaranıbmı? Lovellin timsalında gördüyümüz bu risklərin və fədakarlıqların, indiki kommersiyalaşmış kosmos çağında necə qiymətləndirildiyini düşünəndə, əslində hər bir kosmik kəşfiyyatın insanlıq üçün nə qədər böyük bir risk və fədakarlıq tələb etdiyi, məhz onunla itirdiyimiz dəyərli bir həyat nümunəsi ilə bir daha yadıma düşür.
Belə bir şəraitdə, kosmos kəşfiyyatının gələcəyinə baxarkən, Lovell kimi şəxsiyyətlərin simvolik dəyərini itirərək, texnoloji nailiyyətlərə daha çox fokuslanmağımız, insan amilini ikinciləşdirməyimizə səbəb ola bilərmi?
Belə böyük şəxsiyyətlərin itkisi, onların miras qoyduğu dəyərləri yenidən dəyərləndirməyə səbəb olur. Lovell kimi astronavtların həyatı, təkcə fərdi qəhrəmanlıq deyil, eyni zamanda dövlətlərin böyük elmi və texnoloji layihələrə sərmayə qoymasının nəticəsidir. Keçmişdə, Soyuq Müharibə dövründə Amerika Birləşmiş Ştatları və Sovet İttifaqı arasında gedən kosmos yarışı, bu cür layihələri daha da gücləndirirdi. Bu gün isə, dövlətlərin büdcələrində kosmos proqramlarına ayrılan payın azaldığı və ya özəlləşdirmənin ön plana çıxdığı bir dövrdə yaşayırıq. Bu dəyişiklik, yeni "kosmos dövrünün" təməl prinsiplərini və insanlığın kosmosla münasibətini necə formalaşdıracaq?
Şərh: Cim Lovell kimi simaların nümayəndə etdiyi bu kosmik şüur və dövlət sərmayəsi ilə güclənən kəşfiyyat ruhu, hazırda özəlləşdirilən və ticariləşdirilən bir sahəyə çevrilməkdədir. Bu tendensiya, kosmosun gələcək kəşfiyyatının kimin maraqlarına xidmət edəcəyi sualını gündəmə gətirir; bu, milli maraqlardan çox, böyük korporasiyaların hədəflərinə uyğunlaşacaq?
Müasir dövrdə kosmos araşdırmalarına ayrılan maliyyə vəsaitləri, bir çox ölkənin prioritetləri arasında dəyişiklik göstərir. Bəzi dövlətlər kosmik proqramlarını prioritet olaraq saxlayıb, Marsa ekspedisiyalar və yeni texnologiyalar üzərində işləyərkən, digərləri büdcələrini daha çox sosial və iqtisadi məsələlərə yönəldirlər. Bu kontekstdə, Lovell kimi astronavtların etdiyi fədakarlıqların dəyəri və bu fəaliyyətlərə sərmayə qoymanın uzunmüddətli faydaları haqqında düşünmək vacibdir. Lovellin təcrübəsi, texniki mükəmməlliyin və insan iradəsini sınaqdan keçirən çətin situasiyalarda göstərilən peşəkarlığın nə qədər kritik olduğunu göstərir.
Belə böyük şəxsiyyətlərin itkisi, həm də cəmiyyətin elmlə, tədqiqatla və insanlığın gələcəyi ilə bağlı prioritetlərini yenidən dəyərləndirməsinə səbəb olmalıdır. Lovell kimi şəxslərin miras qoyduğu dəyərləri qoruyub saxlamaq və onların təcrübələrindən örnək götürmək, kosmos araşdırmalarına gələcəkdə necə yanaşmalı olduğumuz sualını açıq qoyur. Gələcəkdə kosmik səyahətlərə daha çox vəsait ayrılmalıdırmı, yoxsa bu cür layihələr iqtisadi və sosial tələbatlara görə ikinci plana keçməlidir?
Şərh Yaz