Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi ilə Əməkdaşlığın Şərtləri
İran prezidenti Masud Pezeşkian, ölkəsinin nüvə proqramı ilə bağlı əməkdaşlığın bərpa olunması üçün
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyini (BAEA) “ikili standartlara” son qoymağa çağırıb. Bu xəbərdarlıq, İsrail və ABŞ-ın keçən ay İranın nüvə obyektlərinə endirdiyi zərbələr, habelə BAEA-nın bu hücumları qınamaqdan imtina etməsi fonunda yaranan kəskin etimadsızlıqdan sonra səsləndirilib. İran dövlət mediasının verdiyi məlumata görə, Prezident Pezeşkian cümə axşamı Avropa Şurasının sədri Antonio Koşta ilə telefon danışığında bildirib ki, “İranın Agentliklə əməkdaşlığının davam etməsi, sonuncunun nüvə dosyesi ilə bağlı ikili standartlarını düzəltməsindən asılıdır.” Pezeşkian, həmçinin “İrana qarşı hər hansı təkrarlanan təcavüzün daha qətiyyətli və təəssüf doğuracaq cavabla qarşılanacağını” vurğulayıb.
İranın nüvə proqramı ətrafında Gərginlik və Atəşkəs
Tehran ilə
Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi arasında münasibətlər iyunun ortalarından, İsrailin İrana qarşı hava hücumları zamanı hərbi və nüvə obyektlərinə, eləcə də bir sıra mülki ərazilərə zərbələr endirməsindən sonra kəskin şəkildə pisləşib. Bu hücumların ardınca ABŞ da nüfuzedici bombalardan istifadə edərək hava reydləri həyata keçirib. İran cavab olaraq İsrailə raket və dronlarla hücum edib ki, bu da 12 günlük münaqişəyə səbəb olub. İranın Qatardakı ABŞ bazasına raket hücumu, ABŞ prezidenti Donald Tramp tərəfindən kövrək atəşkəsin elan edilməsindən əvvəlki son addım idi. Ötən həftə Prezident Pezeşkian, İranın BAEA ilə əməkdaşlığını dayandıran bir qanunu imzalayıb. Agentlik, sonuncu müfəttişlərinin ölkəni tərk edərək Vyana şəhərindəki baş qərargahına qayıtdığını təsdiqləyib. BAEA, əməkdaşlarının münaqişə boyu Tehranda qaldığını və monitorinq işlərini “ən qısa zamanda” bərpa etmək niyyətində olduğunu bildirib.
Müfəttişlərin Çıxarılması və Beynəlxalq Təpkilər
BAEA-nın baş direktoru Rafael Qrossi, İranla danışıqları “əsas prioritet” kimi qiymətləndirsə də, Agentliyin hücumlardan sonra İran obyektlərinə çıxışının olmadığını etiraf edib. Tehran BAEA-nı, bombalamadan cəmi bir gün əvvəl – iyunun 12-də – İranı nüvə öhdəliklərini pozmaqda ittiham edən bir qətnamə qəbul etməklə hücumları mümkün etməkdə günahlandırıb. İran öz
nüvə proqramının sülh məqsədi daşıdığını və nüvə silahı əldə etməyə çalışmadığını bildirir. Lakin Agentliyin qərəzsiz fəaliyyətinə artıq etibar etmədiyini açıq şəkildə ifadə edib. Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinin imzaçısı olmasına baxmayaraq, İran BAEA-nın ABŞ və İsrailin hücumlarını qınamaqda uğursuz olduğunu və əvəzində Qərb təzyiqləri ilə eyniləşməyi seçdiyini israr edir. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Tammi Brüs Tehranın BAEA ilə əməkdaşlığı dayandırmaq qərarını pisləyərək bunu “qəbuledilməz” adlandırıb və İranı “istiqamətini dəyişməyə və sülh və rifah yolunu seçməyə” çağırıb. O, “İranın nüvə silahı ola bilməz və olmayacaq” deyib. Həm ABŞ kəşfiyyatı, həm də Qrossi İranın nüvə bombası qurduğunu təsdiqləməyib. BRİKS blokunun liderləri bazar günü ABŞ və İsrailin iyun ayında İrana qarşı bombardmanlarını kəskin şəkildə pisləyərək, bunu
beynəlxalq hüququn kobud şəkildə pozulması adlandırıblar.
24 saat
