İran yoxlamalara razı deyil, zənginləşdirmədən əl çəkməyib – Tramp

ABŞ prezidenti Donald Tramp bildirib ki, İran nüvə təftişlərinə razılıq verməyib və uran zənginləşdirməsindən imtina etməyib. O, cümə günü “Air Force One” təyyarəsində jurnalistlərə açıqlamasında Tehrandakı İranın nüvə proqramının "daimi olaraq geri salındığına" inandığını, lakin İranın proqramı başqa yerdə yenidən başlaya biləcəyini qəbul edib. Tramp Ağ Evdə Müstəqillik Günü qeyd etməsindən sonra Nyu-Cersiyə səfəri zamanı qeyd edib ki, əgər İran nüvə proqramını yenidən aktivləşdirsə, bu, "fərqli bir yerdə başlanmalı olacaq və əgər başlasa, problem yaranacaq". ABŞ prezidenti Tehranın nüvə proqramını bərpa etməsinə icazə verməyəcəyini vurğulayıb və İran rəsmilərinin onunla görüşmək istədiyini əlavə edib.

Nüvə Müfəttişlərinin Geri Çəkilməsi və Gərginlik

Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) cümə günü nüvə müfəttişlərinin İrandan geri çəkildiyini açıqlayıb. Bu qərar ABŞ və İsrail tərəfindən bombardman edilən ölkənin nüvə obyektlərinə geri qayıtmaqla bağlı gərginliyin dərinləşdiyi bir vaxta təsadüf edir. ABŞ və İsrail İranın uranı nüvə silahı istehsal etmək üçün zənginləşdirdiyini iddia edir. Tehran isə illərdir nüvə proqramının yalnız mülki məqsədlərə xidmət etdiyini təkrarlayaraq nüvə bombası istehsal etmək istədiyini rədd edir. Nə ABŞ kəşfiyyatı, nə də BAEA-nın rəhbəri Rafael Qrossi Tehranın nüvə silahı istehsal etdiyinə dair heç bir sübut tapdıqlarını bildirməyiblər. Üç həftə əvvəl İsrail İslam Respublikası ilə 12 günlük müharibədə İranın nüvə obyektlərinə ilk hərbi zərbələrini endirib. İyunun 22-də isə ABŞ özünün sadiq müttəfiqi olan İsrailin tərəfində duraraq həmin obyektlərə kütləvi zərbələr endirib. Münaqişənin başlamasından bəri BAEA-nın nüvə müfəttişləri İranın obyektlərini yoxlaya bilmirlər, baxmayaraq ki, Qrossi bunu özünün əsas prioriteti adlandırıb. Qrossi, monitorinq və yoxlama işlərini mümkün qədər tez bərpa etmək üçün İranla danışıqlar aparmağın "həlledici əhəmiyyəti"ni vurğulayıb.

İranın BAEA-ya Etimadsızlığı

ABŞ və İsrail hücumlarından sonra Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinə (NPT) hələ də sadiq olduğunu bildirən İran, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinə qarşı artan etimadsızlığını açıq şəkildə nümayiş etdirib. Münaqişənin əvvəlindən İran rəsmiləri BAEA-nı kəskin tənqid ediblər. Onlar Agentliyi yalnız İsrail və ABŞ zərbələrini pisləmədiyi üçün deyil, həm də İsrailin hücumundan bir gün əvvəl, iyunun 12-də Tehranı nüvə öhdəliklərinə əməl etməməkdə ittiham edən qətnamə qəbul etdiyi üçün günahlandırıblar. Çərşənbə günü İran prezidenti Məsud Pezeşkian ölkəyə nüvə nəzarəti orqanı ilə əlaqələri kəsmək barədə əmr verib. Əməkdaşlığı dayandırmaq barədə qanun layihəsi artıq İran parlamentində qəbul edilmiş və Ölkənin Keşikçi Şurası tərəfindən təsdiqlənmişdi. Keşikçi Şurasının sözçüsü Hadi Tahan Nazif qərarın "İran İslam Respublikasının milli suverenliyinə və ərazi bütövlüyünə tam hörmət" məqsədilə verildiyini bildirib. Qanun layihəsinin özündə, İran dövlət televiziyasının məlumatına görə, dayandırmanın "nüvə obyektlərinin və alimlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi də daxil olmaqla, müəyyən şərtlər yerinə yetirilənə qədər qüvvədə qalacağı" qeyd olunur. BAEA İranın hər hansı bir dayandırmanı rəsmi olaraq bildirmədiyini desə də, Agentliyin nüvə müfəttişlərinin İrana nə vaxt qayıda biləcəyi bəlli deyil.

Nüvə Proqramına Zərərin Miqyası

ABŞ hərbi zərbələrinin İranın üç uran zənginləşdirmə obyektini ya tamamilə dağıtdığını, ya da ciddi şəkildə zədələdiyini iddia edir. Lakin nüvə silahları səviyyəsinə yaxın 60 faiz saflığa qədər zənginləşdirilmiş 400 kiloqramdan çox hissəsi də daxil olmaqla, İranın doqquz ton zənginləşdirilmiş uranının taleyi daha az aydın olaraq qalır.

24 saat