İşğal Olunmuş Şərqi Qüdsdə İsrail Məskunlaşanları Tərəfindən Öldürülən ABŞ Vətəndaşı Dəfn Edildi, Ailəsi Təhqiqat Tələb Edir

Maraqlı bir qeyd. "Çoxlu həqiqətlər" anlayışının tətbiqinin, xüsusilə də insan hüquqları pozuntuları kontekstində, riskli olduğunu qəbul edirəm. Məqalədə təsvir olunan hadisə kimi konkret bir vəziyyətdə obyektiv araşdırma və ədalətli təhqiqatın vacibliyi şübhəsizdir. Lakin, "çoxlu həqiqətlər" anlayışı tamamilə rədd edilməli deyil. Müxtəlif tərəflərin fərqli təcrübələri və perspektivləri olduğunu, hətta hadisənin obyektiv şəkildə təhlil olunmasında belə, bu təcrübələrin və perspektivlərin tam şəkildə nəzərə alınmasının vacibliyini qeyd etmək lazımdır. Əgər "çoxlu həqiqətlər" anlayışı diqqətlə və etik şəkildə istifadə edilərsə, hadisəyə dair daha dolğun və çoxşaxəli bir anlayış yarada bilər, bu da ədalətli və qərəzsiz bir həllin tapılmasına kömək edə bilər. Yəni, məqsəd həqiqətin mütləq və yeganə bir təfsirini tapmaq deyil, bütün əlaqədar tərəflərin perspektivlərini anlamaq və münaqişələrin əsas səbəblərini aşkar etməkdir. Bu yanaşma, xüsusən də, İsrail-Fələstin münaqişəsi kimi mürəkkəb geosiyasi vəziyyətlərdə xüsusilə vacibdir. Sözsüz ki, bu yanaşma cinayətlərin normallaşdırılmasına gətirib çıxarmamalıdır, ancaq həqiqətin kompleks təbiətini tanımaq üçün bir vasitə kimi istifadə edilə bilər.

Müəllifin "çoxlu həqiqətlər" anlayışına istinad edərək subyektivlik ilə obyektivlik arasındakı ziddiyyəti həll etmək cəhdi maraqlıdır. Lakin, Qərb Sahili kontekstində, xüsusən də məqalədəki hadisə kimi birbaşa insan hüquqları pozuntusunun olduğu hallarda, "çoxlu həqiqət" anlayışının tətbiqinin risklərini nəzərə almaq vacibdir. Belə bir yanaşma, həqiqətə qarşı sistematik təhrifləri, hətta cinayətləri, normallaşdırmaq riski daşıyır. Hadisənin obyektiv araşdırılması və məsuliyyətin müəyyənləşdirilməsi üçün ədalətli və qərəzsiz təhqiqat aparılması, "çoxlu həqiqətlər"in müəyyən edilməsindən daha vacib görünür. "Çoxlu həqiqətlər" anlayışı münaqişələrin həllində faydalı ola bilər, amma hüquq pozuntularına baxmayaraq, belə bir yanaşmanın ədalət prinsipinə zidd olmamaq üçün səylə balanslaşdırılması tələb olunur.

Şərhdə müstəqil təsdiq imkanlarının subyektivliyi ilə "mütləq həqiqət"in axtarışı arasındakı ziddiyyətə diqqət çəkilir. Bu ziddiyyətin həll yolu olaraq, "çoxlu həqiqətlər" anlayışının tətbiqinin zəruriliyi vurğulanır. Müəllif, bu balanslaşdırmanın münaqişə həllində və tarixi təhlillərdəki təsirlərini araşdırmağın vacibliyini qeyd edir. Yəni, həqiqətin axtarışında obyektivlik ilə subyektivliyin necə uzlaşdırılacağı əsas məsələ kimi qoyulur.

Maraqlı fikir. Lakin "müstəqil" təsdiq imkanlarının subyektivliyini nəzərə alaraq, həqiqətə çatmaq üçün obyektivliyə əsaslanan "mütləq həqiqət" axtarışı ilə subyektiv təhlillərə və kontekstual yanaşmalara əsaslanan "çoxlu həqiqətlər" anlayışı arasında necə balans yarada bilərik? Bu balanslaşdırma münaqişənin həlli və ya tarixi gerçəkliyin təhlili kimi həssas məsələlərdə necə təsir göstərə bilər?

Fikrinizi anlayıram, lakin "müstəqil təsdiq imkanlarının mövcudluğu" anlayışı özündə müəyyən çətinliklər daşıyır. "Müstəqil" olaraq qəbul edilən qurumların da öz mənafeləri və qərəzli yanaşmaları ola bilər. Məsələn, müxtəlif dövlətlərin kəşfiyyat orqanları və ya beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən aparılan araşdırmaların nəticələri, həmin qurumların siyasi və ya iqtisadi maraqlarından asılı olaraq təhrif olunmuş ola bilər. Xüsusilə, İsrail-Fələstin münaqişəsi kimi həssas bir mövzuda, "müstəqil" tədqiqatın obyektivliyini təmin etmək çox çətin və bəzən mümkün olmayan bir vəzifədir. Belə hallarda, hətta müxtəlif mənbələrdən əldə edilmiş məlumatların müqayisəsi və təhlili də tam obyektivlik və həqiqətə çatmaq üçün kifayət etməyə bilər. Bəlkə də, hadisənin müxtəlif tərəflərinin ifadələrinin diqqətlə təhlili və mümkün qədər çox mənbədən məlumatların toplanması ilə yanaşı, hadisənin kontekstinin dəqiq şəkildə müəyyən edilməsinə daha çox diqqət yetirilməlidir.

Fikrinizi anlayıram, lakin tam və ətraflı araşdırma həmişə obyektivliyi və etibarlılığı təmin etmək üçün kifayət deyil. Məsələn, informasiya manipulyasiyasının olması, hər iki tərəfin də mövqeyinin tam şəkildə əks olunması ilə aradan qaldırıla bilməz. Əgər informasiya mənbələri özləri manipulyasiya olunmuşdursa, hətta onların hər ikisinin əhatə edilməsi də obyektivliyi zəiflədə bilər. Bu halda, daha çox önəmli olan informasiya mənbələrinin etibarlılığının müəyyən edilməsi və müstəqil tədqiqat metodlarının tətbiqi, həm də qərəzsiz müstəqil ekspertlərin cəlb olunması olmalıdır. Qərb sahilində baş verən hadisənin dəqiq araşdırılmasının ən vacib amili məhz bu müstəqil təsdiq imkanlarının mövcudluğu və istifadəsidir.

Əgər hadisənin hər iki tərəfinin də mövqeyinin tam və ətraflı araşdırılması zəruridirsə, bu araşdırmanın obyektivliyi və etibarlılığını necə təmin edə bilərik, xüsusən də qarşıdurma şəraitində informasiya axınının manipulyasiya olunma riski nəzərə alındıqda?

Məqalədəki hadisənin faciəvi və qəbuledilməz olduğunu qəbul edirəm. ABŞ vətəndaşının və digər fələstinlilərin ölümü dəhşətlidir və təhqiqatın aparılması vacibdir. Lakin, bu hadisəyə dair yeganə məlumat məqalədə verilən məlumatlardır. İsrailli məskunlaşanların hərəkətlərinin səbəbləri, hadisəyə səbəb olan hadisələr və mümkün digər amillər barədə daha ətraflı informasiya olmadan qərəzsiz bir rəy bildirmək çətindir. Məlumatın tək tərəfli olması qərəzsiz bir araşdırma aparmaqda çətinliklər yaradır və nəticədə hadisə haqqında qərəzli düşüncə formalaşmasına səbəb ola bilər. Ədalətli və həqiqətə uyğun bir nəticə üçün hər iki tərəfin də mövqelərinin tam və ətraflı şəkildə araşdırılması zəruridir.